Koszalin został miastem na mocy aktu Biskupa Hermana von Gleichena z dnia 23 maja 1266r. wg prawa lubeckiego. Symbolem miasta jest zawsze ratusz – siedziba władzy miejskiej. Ratusze Koszalina budowano wiele razy. Właściwie nie wiadomo kiedy zbudowano najstarszy ratusz – w 1280r. stała ponoć na rynku drewniana buda.
Pierwszy ratusz.
Dowierza się staremu przekazowi iż powstał on za przyzwoleniem kamieńskiego biskupa Henryka von Wacholt w roku 1308 po ukończeniu budowy murów miejskich. Ratusz ten zbudowany został pośrodku rynku /Marktplatz/. Nie wiadomo jak on wyglądał. Ratusz ten spłonął całkowicie w wielkim pożarze w roku 1504.
Drugi ratusz zbudowano w 1609r. w miejscu poprzedniego. Był to obszerny obiekt z wieżą, bijącym zegarem i dzwonem pożarowym. Do tego budynku po jednej stronie dobudowano pięć bud kramarskich, które wydzierżawiono na korzyść skarbu miejskiego. Pod ratuszem znajdowała się piwnica ratuszowa – gospoda, która także była dzierżawiona oraz stanowiła mieszkanie Starszego Sługi Dobra Publicznego. Po stronie północnej znajdowały się kramy z mięsem i chlebem, waga miejska oraz strażnica pod drugim sklepieniem piwnicznym, a obok tzw. wielka bursa, która jeszcze w roku 1591 służyła do posiedzeń sądowych. Bursa w czasie wojny trzydziestoletniej służyła zarówno wojsku cesarskiemu jak i szwedzkiemu. Po wojnie zniszczoną bursę znowu urządzono i służyła do posiedzeń gildii strzeleckich, krawieckich i browarników. W jednej z bud komory miejskiej znajdowała się apteka ratuszowa.
Nad wejściem do sali posiedzeń znajdowała się czarna tablica z łacińską inskrypcją : „Rajca, który urzędową drogą wchodzi do ratusza, ten powinien odłożyć wszelkie prywatne namiętności jak gniew, gwałtowność, nienawiść, przyjaźń, ludzka usłużność. Powinien swoją osobę i troskę poświęcić wyłącznie wspólnocie, bo po tym jak był wobec innych prawy albo niesprawiedliwy, będzie również oczekiwał i ponosił osąd Boży”.
Ratusz ten spłonął całkowicie w czasie największego koszalińskiego pożaru w dniu 11.10.1718r. Spłonęło archiwum miejskie i piękna Biblioteka Schwederów, która znajdowała się w wielkiej sali ratusza. Postanowiono nie budować nowych ratuszy pośrodku rynku.
Ratusze na Pomorzu budowano wg tego samego modelu, można więc przypuszczać, że wyglądał on jak na rycinie / 1612r./ z mapy Eliharda Lubinusa wykonanej na polecenie Księcia Filipa II w 1618r./Miasta miały obowiązek wykonać rycinę miasta i wysłać do Greifswaldu/.
Trzeci ratusz powstał na zakupionej w 1720r. przez miasto jedynej wolnej parceli w południowej-zachodniej stronie rynku /dzisiaj znajduje się tu Jubiler/. Wzniesiono ratusz w ciągu pierzei domów. Miał on przy wejściu sześć przypór łukowych. Na parterze znajdowała się główna strażnica. Na piętrze urządzono sale ziemskie i ratuszowe dla zebrań i zgromadzeń stanów powiatów księstwa kamieńskiego; nadto było tu miejsce na archiwum. Pod skrzydłem od strony kościoła znalazły się stragany mięsne, a od strony rynku kramy chlebowe. Na ścianie frontowej wmurowany był herb miasta, wykuty w kamieniu. Obiekt nie miał niestety dobrej konstrukcji i dlatego po stu latach przystąpiono do generalnego remontu. W 1827r. postanowiono rozebrać skrzydło boczne, ale okazało się, że remontu wymaga także budynek główny. Postanowiono więc rozebrać cały obiekt.
Czwarty ratusz powstał na miejscu poprzednika. W dniu 18 czerwca 1827r. położono kamień węgielny. Również ten obiekt miał ciąg łuków opartych na sześciu filarach i wspomniany tenże herb nad wejściem. Front budynku był więc podobny do poprzednika, ale już w lepszym wykonaniu. Układ pomieszczeń ratuszowych był także podobny jak w trzecim obiekcie. Ratusz ten widoczny jest na zachowanych fotografiach.
Ratusz ten został zniszczony w dniu 4 marca 1945 w trakcie ostrzału artyleryjskiego centrum miasta przez Armię Czerwoną.
Piąty ratusz. Początkowo władze miejskie zajmowały pomieszczenia w budynku przy ul. A. Grottgera 4 – od maja 1945r. do wiosny 1948r.Po tym czasie Zarząd Miejski urzędował w budynku dawnej Rejencji – do czerwca 1950r. tj. do czasu utworzenia województwa koszalińskiego.
Piąty ratusz urządzono w budynku mieszkalnym przy ul. Armii Czerwonej 11-15/ przed 1945r. były to mieszkania patrycjatu miejskiego/. W budynku tym nie mieściły się niestety wszystkie wydziały/ wiele ulokowano w innych budynkach śródmieścia/. Stan techniczny budynku był krytyczny – trzeszczące, drewniane podłogi i stropy groziły zawaleniem.
Na elewacji znajduje się /wg tradycji miejskiej/ aktualny herb miasta uchwalony w 1959r.
Szósty ratusz oddano w dniu 15 grudnia 1962r. Inicjatorem i jego gorącym orędownikiem był ówczesny Przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej Tadeusz OZGA. Decyzja o jego budowie zapadła „wysoko” bo w Urzędzie Rady Ministrów w 1959r. Wykonawcą zostało Koszalińskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Miejskiego, a inwestycją kierował – inżynier Andrzej Boniek. Koszt inwestycji wyniósł ponad 15 milionów złotych – dla porównania T. Ozga zarabiał 5 tysięcy złotych miesięcznie. Początkowo boczne skrzydło /od ul. Młyńskiej/ zajął wykonawca czyli KPBM. Obiekt przechodził kilka remontów i „liftingów”. Poza ratuszem Urząd zajmuje budynek przy ul. Adama Mickiewicza 26, a Straż Miejska ulokowana jest przy ul. Mariańskiej. Natomiast Urząd Stanu Cywilnego zajmuje XIV-wieczną kamienicę przy ul. Bogusława II.
Od kilku lat z wieży ratusza rozbrzmiewa hymn miasta autorstwa Władysława Turowskiego „O koszalińska Ziemio Moja”.
PS. Narzekamy często na kształt architektoniczny naszego ratusza. Niemcy-Koszalinianie chwalą go za estetykę, światło w pomieszczeniach, ładny układ pomieszczeń bo ich ratusz był wewnątrz ciemny i ponury.
Opracowali: Józef Maciej Sprutta – Prezes SPK
Józef Leitgeber