Ulice !!! uliczki!! ronda !
Koszalin średniowieczny mieścił się w obrębie murów na obszarze 13 hektarów . Układ ulic pozostał nie zmieniony do dziś. Ulice Kazimierza Wielkiego i Ks. Ludwiki miały jedną nazwę – Maurer Strasse, Bolesława Krzywoustego – Ring Strasse, a wschodnia część obwodnicy pod Murami /dziś jej nie ma- poza ul. Grodzką/ – Schloss Strasse i Wall Strasse. Ta ostatnia w rejonie Empiku przejściowo nazywała się NAD RADUSZKĄ; bo nasza rzeka powinna nazywać się RADUSZKA i ma do tego pełne prawo /nazwa Dzierżęcinka jest nazwą przeniesioną z innego strumyka przepływającego koło Dzierżęcina/. Ulica Młyńska ma nazwę ustaloną w średniowieczu – Mühlen Strasse lub Mühlentor Strasse bądź Mühlen Bach Strasse.
Kilka ulic ma nazwy przetłumaczone wprost z niemieckiego planu miasta:
– Eisenbahn Str. – Kolejowa,- Banhof Str. – Dworcowa,- Chaussee nach Stettin -Szczecińska,- Lazareth Str. – Szpitalna, – Danziger Str. – Gdańska, – Marien Str. – Mariańska.W niemieckim Koszalinie była ulica Adolf Hitler Str. /odcinek ul. Zwycięstwa od Rynku do krzyżówki z ul. J. Piłsudskiego/, a Bismarck Str. – dziś M. Drzymały – tak z naszej narodowej przekory i sprawiedliwości dziejowej.
W latach 1945 – 50 porządkowano nazewnictwo na Ziemiach Odzyskanych. Niektóre nazwy ulic nie zmieniły się mimo zakrętów historii i zmian rządów miejskich. Te nazwy to np. Zwycięstwa, Bolesława Chrobrego, Bolesława Krzywoustego, M. Drzymały, Hołdu Pruskiego, Morska i ponad 25 innych.W dniu 4 lutego 1954r. włączono do Koszalina wieś Rokosowo i tam nadawano sukcesywnie nazwy nowym ulicom,a ul. Zwycięstwa stała się arterią łączącą te dwie części w jeden organizm( ulica ta miała po wojnie nazywać się ul. Rokossowskiego, ale pierwszy starosta koszaliński Edmund Dobrzycki zaproponował nazwę do dziś obowiązującą). Na planie miasta z 1956r. widzimy ulice : B. Bieruta /Połczyńska /, Wł. Gomułki /Konstytucji 3 Maja/, Gen. Berlinga/Podgórna/, Krótka /do Fregaty/, K. Rokossowskiego /Szczecińska/, I. Paderewskiego /T. Chałubińskiego/, Plac Stalina /Plac Wolności/,T. Roosevelta /L. Waryńskiego/, W. Witosa /Szkolna/. Nie było nigdy w Koszalinie ulicy Lenina. Na planie miasta z 1957r. nie ma już Placu Stalina – jest Plac Pokoju. Widzimy także ul. Polskiego Października/Szczecińska/, zamiast Dworcowej jest gen. K. Świerczewskiego, zamiast Polnej jest Powstańców Wielkopolskich, a zamiast Brackiej – Bogusława II. W 1969r. w Koszalinie miało swoje nazwy 151 ulic i placów. Zobaczysz ul. M. Beniowskiego, Browarną, Czarną Drogę, Górzystą, Krawężną, Kwiatową, Łącznicę, Miedzianą, Szkolną, Tkacką, Wąską, K. Pułaskiego, Jana Kazimierza – dziś ich nie ma. Wykaz z 1974r. zawiera 187 ulicy W latach 1962 – 69 nadano nazwy 24 ulicom, a do 1996 dalszym 30. Natomiast w latach 1989 – 99 zmieniono nazwy 35 ulic -w większości w wyniku ” dekomunizacji”miasta. Z dniem 1 stycznia 1989r. włączono do Koszalina Lubiatowo, Chełmoniewo, Dzierżęcino, Wilkowo, Raduszkę i część Konikowa – przybyło miastu ulic. W 1991r. zmieniono nazwę ul. Józefa Chrząszczyńskiego na Chełmską ponoć z powodu trudnej dla Polaka wymowy (sic!) / patron tej ulicy to major AK i ojciec turystyki koszalińskiej – ma on swój szlak turystyczny/. W dniu 3 grudnia 1999r. nadano nazwy ośmiu nowym ulicom. Tak więc 1 stycznia 2000r.w Koszalinie było 431 ulic – od Akacjowej do Żytniej. W dniu 28 grudnia 2000r. nadano nazwy 15. nowo utworzonym ulicom na Lubiatowie
i Rokosowie :
– 7 „ptasich” np. Gołębia, Gęsia;
– 8 krzewinkowo – krzewowych np. Poziomkowa, Azaliowa.
W dniu 28 grudnia 2001r. nadano oddzielną nazwę dotychczasowej odnodze ul. Dzierżęcińskiej – Żurawia. W dniu 26.09. 2003r nadano nazwę KOMUNALNA – ulicy dotąd nie nazwanej, prowadzącej od Gnieźnieńskiej do siedziby Zakładu Gospodarki Komunalnej. W dniu 30 kwietnia 2004r. nadano dwie nowe nazwy : Skwer Polskiego Czerwonego Krzyża /zaplecze Sądu Okręgowego/ i Plac Polonii /wokół Biblioteki Miejskiej/. W dniu 17 lutego 2005r. nadano nazwy nowo utworzonym ulicom – Diamentowa/boczna od ulicy Gnieźnieńskiej/, Szmaragdowa, Rubinowa, Opalowa – vis a vis cmentarza.
W dniu 30.06.2005r. nadano dawnej ulicy Szkolnej nazwę Rudolfa Clausiusa , natomiast części nowo budowanej ulicy śródmiejskiej nazwę Ulicy Jana Stawisińskiego, oraz dotychczasowemu rondu bez nazwy przy gazowni Rondo Solidarności. W dniu 16 lutego 2006r. nadano nazwy trzem nowym ulicom w „Kompleksie Koszalin” Specjalnej Strefy Ekonomicznej; powstały ulice: Hipolita Cegielskiego, Ignacego Łukaszewicza, Strefowa. Nadto zmieniono imię przy nazwie ulicy Jana Stawisińskiego na Janka Stawisińskiego. W dniu 27 kwietnia 2006r. nadano nazwy czterem nowym ulicom: Ignacego Jana Paderewskiego, Sybiraków/obie w kwartale -Gnieźnieńska-4 Marca – rzeka Dzierżęcinka/, Limbowa i Sekwojowa /na Rokosowie/. W dniu 29 czerwca 2007r. nadano nazwy nowym ulicom – na Rokosowie – ulica Obrońców Tobruku, na Osiedlu Unii Europejskiej – ulice: Portugalska, Brytyjska,
Irlandzka, Maltańska i Włoska. W dniu 19 lutego 2009r. nadano nazwę Rondo Kardynała Ignacego Jeża – skrzyżowaniu ulic – Gdańska, Jana Pawła II, J. Fałata, Orląt Lwowskich.
W dniu 24 września 2009r. nadano nazwy nowym ulicom: Ulica Dr.Andrzeja Zientarskiego /łącznik -R.Traugutta – St.Moniuszki/, ulica Zielone Wzgórze /-boczna od ul. Lubiatowskiej na Rokosowie/.
W dniu 26 listopada 2009r. nadano nazwy 13 ulicom Łabusza i 26 ulicom Jamna Z dniem 1 stycznia 2010r. włączono do Koszalina sołectwa Jamno i Łabusz .
W dniu 22 września 2011r. nadano nazwy siedmiu ulicom – Lilliowa, Żurawinowa, Daktylowa, Pigwowa na Lubiatowie; Wakacyjna, Letnia, Wędrowna – na Osiedlu Jamno-Łabusz.
W dniu 2011r. nadano nazwę rondu na Placu Grunwaldzkim: Rondo Lecha Żyły,
W dniu 26 kwietnia 2012r. nadano nazwę rondu Młyńska-Piastowska- Batalionów Chłopskich : Rondo Henryki Rodkiewicz,
W dniu 31 maja 2012r. nadano nazwę rondu Szczecińska- Syrenki: Rondo mjr Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”.
W dniu 28. lutego 2013r. nadano nazwę rondu – BoWiD – Mieszka I : Rondo Władysława Husejki.
W dniu 27 czerwca 2013r. nadano nazwy sześciu ulicom – Cypryjska, Rzepakowa, Niezapominajek, Ptasia, Zefirowa, Panoramiczna.
W dniu 26 września 2013r. nadano nazwy nowym ulicom : Edmunda Dobrzyckiego, Władysława Grabskiego, Wołyńska. Nowym Rondom: Gen. Stefana Roweckiego „Grota”, Danuty Siedzikówny „Inki”, 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK, Działkowców.
W dniu 24 października 2013r. nadano nazwę nowej ulicy – Tychowska.
W dniu 6 lutego 2014r. nadano nazwę nowej ulicy: Józefa Barana-Chrząszczyńskiego. Nowemu rondu: Ewy Larysy Krause. Nowemu skwerowi: Skwer Pionierów Koszalina.
W dniu 11 marca 2014r. nadano nazwę nowemu placowi: Plac Teatralny.
W dniu 27 marca 2014r. nadano nazwę nowej ulicy: Ulica Gen. Józefa Hallera.
W dniu 24 kwietnia 2014 r.nadano nazwy dwom ulicom na Rokosowie: Aroniowa, Dereniowa.
W dniu 30 października 2014r. nadano nazwy w ciągu nowej obwodnicy:
– trzem ulicom: Kresowian, Tadeusza Mazowieckiego i Karola Mytnika.
– pięciu rondom : Augusta Fieldorfa „Nila”, Lecha i Marii Kaczyńskich, Sebastiana Karpiniuka, Gen. Stanisława Maczka, Gen. Stanisława Sosabowskiego.
Tak więc od tego dnia funkcjonuje w Koszalinie 559 nazw ulic i 17 rond oraz 7 parków,placów i skwerów.
Wśród nazw odosobowych dominują luminarze kultury narodowej i światowej : nazwiska znakomitych pisarzy, malarzy, geniuszów muzyki, artystów teatru – 62 nazwy. Nie ma tu jednak nazwiska I. Krasicki czy Z. Krasiński. Rajcowie miejscy nie zapomnieli o naszych bliskich i znanych – są tu : Gracjan Bojar – Fijałkowski, Jerzy Fitio, Ryszard Siennicki, Roman Sierociński, Władysław Turowski. Tu jest miejsce dla Stanisława Bekasenasa – naszego wspaniałego malarza, dla Jadwigi Slipińskiej – współtwórczyń DIALOGU. Uczczono pamięć Wielkiego Polaka Papieża Jana Pawła II, uczczono pamięć biskupa Czesława Domina, Henryka Jagoszewskiego – organizatora administracji powojennego Koszalina, znajdzie się i miejsce na uhonorowanie odważnego, wspaniałego Prezydenta Bernarda Kokowskiego czy też Antoniego Grzechowskiego, a także Tadeusza Ozgi oraz księdza Stanisława Kozierowskiego – profesora Uniwersytetu Poznańskiego -tego który 1934r. przypomniał i udowodnił słowiański rodowód 90 % nazw geograficznych Pomorza Zachodniego, Zaodrzańskiego i Rugii.
Wojskowi patronują 27 ulicom i rondom m. in. gen. Romuald Traugutt -dyktator Powstania Styczniowego, gen. Jarosław Dąbrowski – współorganizator Powstania Styczniowego i wódz naczelny wojsk Komuny Paryskiej; brak tu jednak gen. Jana Henryka Dąbrowskiego -twórcy Legionów Polskich we Włoszech, opiewanego w naszym hymnie. Jest tu także bogata lista nazwisk bojowników o polskość Ziemi Bytowskiej i Złotowskiej z ks. Bolesławem Domańskim na czele.
Uczczono królów i władców Polski, którzy walczyli o trwałe połączenie Pomorza z Macierzą :Mieszko I, Bolesław Chrobry, Bolesław Krzywousty, Kazimierz Wielki, Władysław Laskonogi, Władysław IV. 54 ulice to nazwy drzew i krzewów z tego 47 na Rokosowie, Zagórzynie i Chełmoniewie, Lubiatowie, a tylko 5 „zawieruszyło” się w innych częściach miasta :
- – Brzozowa i Olchowa – boczne od Szczecińskiej, – Wrzosów i Róż na Raduszce,
- – Różana – boczna od Morskiej.
Ulice współczesnego Koszalina – miasta o obszarze 98.33 km2 to drogi :
- – krajowe – 19,8 km,
- – wojew. – 9,8 km,
- – powiat. – 54,7 km,
- – gminne – 84,0 km.
Pozostaje jeszcze 100 ulic poza tą ewidencją. Nawierzchnie brukowe mają ulice – Szeroka, Jedności/jej część dolna/, gen. T.Kutrzeby, Bogusława II, Dąbrówki, Zawiszy Czarnego, Kazimierza Wielkiego, Księżnej Anastazji, Kaszubska i H. Modrzejewskiej, Plac Wolności, Ks. kard. Stefana Wyszyńskiego, Ks. bpa Czesława Domina, Władysława Laskonogiego, Bolesława Krzywoustego, Adama Asnyka, Adama Mickiewicza oraz część ulic Rokosowa , Raduszki, Łabusza i Jamna. W latach 1911 – 37 w Koszalinie jeździły na dwóch trasach tramwaje -od dworca do pętli w Rokosowie, a druga trasa do końca ulicy Marsz. J. Piłsudskiego /wtedy Danziger Str./ i pod częścią nawierzchni tej ulicy – szyny jeszcze prawdopodobnie mogą być.
W 20 punktach miasta jest sygnalizacja świetlna – pierwsza w centrum miasta /24.11.1968/, a najnowsza/od 15.10.2008r./ na skrzyżowaniu ulic: Gnieźnieńska – I.J.Paderewskiego – Kamieniarska. Najdłuższą ulicą jest – jak nie trudno zgadnąć – Zwycięstwa – 9 km / od wiaduktu kolejowego do Maszkowa/ – ma ona 359 numerów ewidencyjnych gruntu tzw. numerów domów. Drugą jest ulica Lubiatowska 6,5 km – 249 numerów, dalej Morska -5 km – 152 numery / ten ostatni to teren dawnego zajazdu -dziś stacja paliw STATOIL /; ul. Gdańska ma także 5 km i 123 numery/ten ostatni to leśniczówka/. Ulica Marsz. J.Piłsudskiego i jej przedłużenie – ul. Słupska/do Kłosa/ – mają 7 km. Ulica Połczyńska ma 2,6 km i 201 numerów, a Szczecińska także 2,6 km.
Najkrótszą jest ul. Pocztowa ma zaledwie 60 m. Rozległość miasta od Kłosu do Konikowa to 11,5 km i tyleż od Maszkowa do granicy miasta na Szczecińskiej oraz ok.15 km od Maszkowa do Łabusza. Urzędowa, zgodna z uchwałą Rady Miejskiej nazwa ulicy, a jej nazwa na tabliczce czy na planie – to niestety często dwie różne sprawy np. są ulice : 1-go Maja, 4-go Marca, Mieszka I-go, Władysława IV -go, B. Chrobrego, B. Krzywoustego, Wł. Laskonogiego,Konstytucji 3-go Maja, a była także ul. H. Pruskiego -toż to potworki nazewnicze. Na planach miasta jest ul. Dąbrowskiego -ale którego – , jest też ul. Tetmajera – poeta, piewca gór nazywał się Kazimierz Przerwa – Tetmajer, bywały też zapisy ul. Chrobrego. Pierwszy król Polski nosił miano BOLESŁAW – nazywany Chrobrym bądź Wielkim, a księcia Bolesława III nikt nie odważyłby się nazwać „krzywoustym „, przezwisko Krzywogęby- Krzywousty nadali mu potomni. Proponuję uporządkowanie tych „wizytówek „, a także poddaję pod rozwagę umieszczanie tabliczek z notką biograficzną o patronie ulicy. Geodezja koszalińska nie zawsze kontroluje projekty map czy planów na których widnieją później nazwy typu : Koszalin – Północ, Osiedle Lechitów I, Lechitów II, a wykonawcy map powołują się na materiały Urzędu Miasta. Zapewne nie każdy jest dociekliwy i zajmuje się nazewnictwem, ale odpowiednie służby miejskie powinny. W ostatnim czasie na naszym rynku pojawiają się nowe plany Koszalina na planach nazwy ulic są znowu różne od nazw określonych uchwałami Rady Miejskiej. Niestety na planach są niedopuszczalne skróty np. Chrobrego, Krzywoustego, Wyszyńskiego, Dąbrowskiego itp. Jest także ul. Konstytucji 3-GO Maja, Jana Pawła II-GO i inne. Niestety dziennikarze dość powszechnie używają takiego nazewnictwa.
Wspólnoty Lokalowe, Spółdzielnie Mieszkaniowe nie porządkują też nazewnictwa ulic na swoim terenie.Ronda koszalińskie, czy szerzej skrzyżowania okrężne to siedem miejsc w Koszalinie . Dlaczego by nie spróbować kontynuacji, po nadaniu nazw: RONDO SOLIDARNOŚCI, RONDO KARDYNAŁA IGNACEGO JEŻA., RONDO HENRYKI RODKIEWICZ, RONDO LECHA ŻYŁY, RONDO WŁADYSŁAWA HUSEJKI – indywidualnego określenia innych rond np. B.KOKOWSKI – wyjazd nad morze, T.KOŚCIUSZKO – koło Urzędu Statystycznego, EMKA koło Galerii EMKA .
Na podstawie materiałów Wydziału Geodezji Urzędu Miejskiego
opracował Józef Maciej Sprutta
Prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Koszalina