Poczet Patronów Ulic

Poczet Patronów Ulic Koszalina opracowany przez Św.P. redaktora Romana Wojcieszaka, publikowany na łamach tygodnika 'MIASTO’
w latach 2006 – 2007.

moderator i kontynuator Pocztu Józef Maciej Sprutta .

ANASTAZJA (przed 1164 –  po 1240) – księżna zachodniopomorska, córka księcia zwierzchniego Polski Mieszka III Starego, wnuczka Króla Bolesława Krzywoustego. W 1181 poślubiła owdowiałego księcia Bogusława I (jego pierwszą żoną była księżniczka duńska Walburga). Wokół niej skupiło się propolskie stronnictwo na Pomorzu Zachodnim. Po śmierci męża sprawowała władzę w imieniu małoletnich synów – Kazimierza II i Bogusława II, a po ich śmierci (1219 i 1220) opiekowała się wnukiem – Barnimem I. W 1235 przywdziała habit i wstąpiła do ufundowanego przez siebie w 1224 i bogato uposażonego (35 wsi i gród w Trzebiatowie) klasztoru norbertanek pod Trzebiatowem.

ANDERS WŁADYSŁAW (1892-1970) – generał, polityk, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej 1919-20 i kampanii wrześniowej 1939. więzień moskiewskiej Łubianki, odzyskał wolność w wyniku układu Sikorski-Majski, by zostać dowódcą Armii polskiej w ZSRR (1941-1942). Po ewakuacji armii do Iranu dowodził Armią polską na Wschodzie i Drugim Korpusem polskim, wsławionym w walkach o Monte Cassino, Ankonę i Bolonię. Na wychodźstwie, gdzie pozostał do końca życia, pełnił po wojnie obowiązki naczelnego wodza. Spoczywa wśród swoich żołnierzy i obok żony Ireny, na Monte Cassino. W Koszalinie ma swój pomnik (popiersie dłuta Zygmunta Wujka) odsłonięty w 50 rocznicę bitwy o Monte Cassino (1994) na skraju parku u zbiegu ulic Wł.Andersa, J.Stawisińskiego i Zwycięstwa.

---

ASNYK ADAM (1838-1897) – poeta i dramatopisarz, uczestnik ruchu konspiracyjnego i powstania styczniowego. Miłośnik Tatr i zapalony podróżnik, zwiedził wiele zakątków świata. Urodzony w Kaliszu, mieszkał we Lwowie i w Krakowie, gdzie zmarł i spoczął z honorami w krypcie zasłużonych na Skałce. Był związany z obozem galicyjskich demokratów. Autor czterech tomów poezji – największą sławę zapewniła mu liryka o tematyce miłosnej w tym znany wiersz „ Między nami nic nie było”. Popularne cytaty z Asnyka: „Daremne żale, próżny trud, Bezsilne złorzeczenia”, „Trzeba z żywymi naprzód iść, Po życie sięgać nowe”, „Jednego serca tak mało, tak mało, Jednego serca trzeba mi na ziemi”, „Gdybym był młodszy dziewczyno, Gdybym był młodszy!”.

BACZEWSKI JAN (1890-1958) – polski działacz polityczny i oświatowy w Niemczech. Urodzony w Gryźlinach pod Olsztynem. W 1919-20 organizował polską akcję plebiscytową na Warmii i Mazurach. W 1920 współzałożyciel Związku polaków w Prusach Wschodnich i Polsko-Katolickiego Towarzystwa szkolnego na Warmii. W 1922 współtwórca Związku Polaków w Niemczech. 1922-1928 poseł do sejmu pruskiego. W 1924 współzałożyciel związku Mniejszości narodowych. Jako poseł występował też w imieniu mniejszości serbołużyckiej, duńskiej, fryzyjskiej i litewskiej. W 1939 aresztowany, więzień obozu w Sachsennhausen. Po wojnie pierwszy burmistrz Dębna Lubuskiego, poseł na sejm PRL. Spoczywa w Alei Zasłużonych cmentarza w Olsztynie.

BARAN – CHRZĄSZCZYŃSKI JÓZEF (1899-1969) – ppłk AK, Ojciec turystyki koszalińskiej .

Pochodził z inteligenckiej rodziny leżajskiej. Ojciec Jan był urzędnikiem państwowym. Matka Karolina z d. Sawicka była nauczycielką. Z małżeństwa tego przyszło na świat 4 dzieci, z których troje było nauczycielami, a jeden syn był oficerem Wojska Polskiego. Józef Baran zwany w rodzinie Józuś urodził się 18 marca 1899 roku w przysiółku Kőnigsberg koło Woli Zarzyckiej, gdzie zamieszkiwali i pracowali jego rodzice. Jego rodzeństwo to brat Julian, z zawodu nauczyciel, później kierownik szkoły. Siostra Maria po mężu Lenczewska z zawodu nauczycielka. Siostra Stanisława po mężu Haszto również była nauczycielką. Szkołę Powszechną 4-klasową, zwaną szkołą Ludową oraz 8-klasowe Gimnazjum Realne (prywatne gimnazjum  miejskie) kończył w Leżajsku w latach 1904-1918.W okresie pobierania nauki w Szkole Podstawowej i Gimnazjalnej zamieszkiwał u swojej babci p. Sawickiej w Leżajsku przy ul. Siedlańskiej. Po ukończeniu gimnazjum i złożeniu egzaminu dojrzałości w 1918 roku, roku uzyskania niepodległości Polski- młody, energiczny, zapalony patriota wstępuje do Oficerskiej Szkoły Artylerii w Toruniu. Szkołę tę kończy z wynikiem bardzo dobrym i w stopniu podporucznika zostaje przydzielony do 8 Pułku Artylerii Ciężkiej (PAC) w Toruniu. Wzorowy oficer osiągający w szybkim tempie dobre wyniki szkoleniowe, a również uznanie i sympatie zwierzchników w korpusie oficerskim sprawiły, że po kilku latach zostaje awansowany do stopnia porucznika i powierzono mu obowiązki dowódcy plutonu i z-cy dowódcy baterii w tej samej jednostce wojskowej. W 1930 roku wstępuje w związek małżeński z Łucją. Z tego małżeństwa urodził się jedyny syn Tadeusz. W 1933 roku awansuje do stopnia kapitana obejmuje dowództwo artylerii ciężkiej. W sytuacji zbliżającej się II Wojny Światowej kapitan Józef Baran pracujący w jednostce wojskowej przygranicznej (w Toruniu) zostaje powołany do Sztabu Pułku celem przygotowania planów mobilizacyjnych pułku i zorganizowania odwodu szkoleniowego na wypadek mobilizacji. Wybuch II Wojny Światowej stawia 8 Pułk Artylerii Ciężkiej w natychmiastowej konieczności zorganizowania i podjęcia walk obronnych tuż przy granicy Państwa Polskiego. kapitan Józef Baran jako dowódca Dywizjonu Artylerii Ciężkiej bierze czynny udział z podległą mu jednostką w działaniach bojowych, m. in. ciężkich walkach w rejonie Puszczy Kampinoskiej nad Bzurą. Tu wspierając ogniem artyleryjskim walczące oddziały pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga. Po ciężkich zmaganiach z nieprzyjacielem w 17. dniu zmagań  uczestniczy w ukryciu sztandaru Pułku. Sztandar ten odszukany po wojnie, został przekazany do Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Powraca w rodzinne strony do Leżajska, gdzie nawiązuje kontakty z działaczami przedwojennych Stronnictwa Narodowego, młodzieżą akademicką i młodymi podchorążymi, którzy powrócili z tułaczki wojennej, rozpoczynając działalność konspiracyjno-wolnościową. Działania te nie trwały zbyt długo, bowiem miejscowi volksdeutsche (głównie z rodziny Keiprów) rozszyfrowali tę działalność, co stało się przyczyną pierwszych aresztowań członków konspiracji. Aresztowano wtedy kpt. Barana, adwokata Tokarza, nauczyciela Dołęgę, Ludwika Więcława, Adama Koszackiego, a z młodzieży akademickiej Wilhelma, Edwarda i Janinę Trociuków, Marylę Ordyczyńską, Zdzisława Zapałę i in. Aresztowanych wywieziono do więzienia Gestapo w Przemyślu. Tylko jeden z aresztowanych, przedwojenny działach Stronnictwa Narodowego –Adam  Koszacki, syn miejscowego złotnika w obawie, że nie wytrzyma tortur, jakimi już wtedy posługiwali się hitlerowcy, popełnił na miejscu, jeszcze w więzieniu leżajskim samobójstwo, zażywając truciznę. 21 czerwca 1941 roku, chwili rozpoczęcia wojny przez hitlerowców ze Związkiem Radzieckim, radziecki pocisk artyleryjski trafił w mur więzienia na Zasaniu w Przemyślu, a powstałym wyłomem część więźniów wydostała się na wolność. Ocalali z więzienia Leżajszczanie zbiegli i powrócili do Leżajska angażując się ponownie w działalność konspiracyjną. Kapitan Józef Baran natychmiast nawiązuje kontakty konspiracyjne z Krakowską Komendą Okręgu ZWZ i Komendą Okręgu NOW dla Polski Południowej. Poszukiwany przez Gestapo, przyjmuje pseudonim LUCJAN i przyjmuje nazwisko Chrząszczyński, co pozwala mu umiejętnie i szczęśliwie uniknąć aresztowania. Głównym terenem jego kryjówek były kwatery wiejskie na Rzeszowszczyźnie, w tarnowskim, przemyskim i krakowskim. Najczęściej przebywał w kwaterach Jędrusiów w Maleniskach. Andrzej Marciniak- sołtys Malenisk oraz Wicek Mokrzycki niejednokrotnie ratowali go w ciężkich chwilach podczas hitlerowskich łapanek.W okresie swojej działalności konspiracyjnej został dwukrotnie awansowany za zasługi  na odcinku organizacji i szkolenia:

-do stopnia majora przez Rząd Londyński, na wniosek Komendy Głównej Armii Krajowej,

-do stopnia podpułkownika przez Komendę Okręgu Południowego Narodowej Organizacji Wojskowej.

W roku 1943, po pacyfikacji Leżajska, Woli Zarzyckiej oraz innych okolicznych wiosek podjęto reorganizację władz konspiracyjnych w placówkach powiatu łańcuckiego. Wtedy to ppłk Józef Baran Chrząszczyński otrzymał polecenie służbowe zorganizowania dowództwa grupy artylerii na podległym mu terenie. Spośród przedwojennych oficerów, podchorążych i podoficerów artylerii zaczął organizować szkielet dywizjonu artylerii. Był to już okres zbliżania się Armii Czerwonej na tereny Bugu, Wisły i Sanu. Zorganizowane oddziały Armii Krajowej po hitlerowskich pacyfikacjach przygotowywały się do podjęcia walk w ramach akcji „Burza”. Jednocześnie szkieletowy zespół dywizjonu artylerii przeszedł przyśpieszone przeszkolenie z zakresu instrukcji strzelania artyleryjskiego, działoczynów, łącznie z obsługą dział artyleryjskich. Ćwiczenia te i szkolenia przeprowadzano na strzelnicy terenowej w lasach „Bażantarni” koło Łańcuta, a częściowo w lasach hr. Potockiego koło Brzózy Królewskiej. Akcja „Burza” na terenie leżajszczyzny nie przybrała większych rozmiarów, ponieważ wycofujące się oddziały hitlerowskie uciekały głównym szlakiem komunikacyjnym: Przeworsk-Rzeszów- Tarnów oraz Biłgoraj- Nisko- Mielec i dalej na Zachód, na linię obrony na Wisłoce. Na naszym terenie ograniczano się do likwidacji pojedynczych grup uciekinierów niemieckich oraz zdobywaniu amunicji i sprzętu wojskowego z magazynów poniemieckich w Leżajsku, Sarzynie i Dąbrówkach koło Łańcuta.24 lipca Leżajsk był już wolny od hitlerowców. Zgodnie z przygotowanymi planami konspiracyjnymi na terenie leżajszczyzny rozpoczęto organizowanie urzędów i obsadzania władz ludźmi, już wcześniej przygotowanymi do tych funkcji. W pierwszej kolejności władzę w Leżajsku objął Komendant Wojenny Miasta ppłk Józef Baran. Do pełnienia służby porządkowej w mieście i okolicy powołana została Milicja Obywatelska Armii Krajowej, a komendę nad nią objął wprawiony w walkach partyzanckich Józef Zadzierski ps. „Wołyniak”. W dalszej kolejności konieczne było powołanie do działania służby wojskowej. Tymczasowym naczelnikiem Urzędu Pocztowego została pani Michalina Dziadecka, przedwojenna urzędniczka w tym urzędzie. W działalności tego urzędu w pierwszej kolejności dokonano inwentaryzacji majątku tego urzędu. Pozostałe zapasy znaczków pocztowych z podobizną Hitlera zostały skasowane przez dokonanie nadruku pieczęcią owalną „Orzeł Polski w Koronie” z napisem Poczta Polska. Spisano zgodnie z obowiązującymi przepisami protokół, a po podpisaniu przez miejscowe władze zgłoszono ten fakt Dyrekcji Poczty w Rzeszowie. Użyte do przedruku pieczęcie komisyjnie zniszczono. Znaczki te zostały zatwierdzone i uznane jako obowiązujący środek płatniczy na poczcie polskiej.

Nie łatwe było życie ppłka Józefa Barana jako Komendanta Miasta, bo już po krótkim czasie od wkroczenia Armii Czerwonej, zjawiła się tu ekipa Radzieckiej Komendantury NKWD. Ppłk Józef Baran został przez nowe Władze Radzieckie zobowiązany do codziennego meldowania się na komendzie, a również do wykonywania poleceń służbowych. Jedno z pierwszych i najważniejszych dla nowych Władców było zlecenie zorganizowania mityngu na placu obok „Domu Narodowego”. Zawiadomiona ludność miasta zgromadziła się bardzo licznie w oczekiwaniu na bardzo ważkie informacje dotyczące organizacji życia w mieście. Jakie było zdziwienie, gdy pod koniec patriotycznego wystąpienia ppłka Barana na miejsce zebrania obywatelskiego przybył szef NKWD w asyście swoich pracowników- przerwał wystąpienie ppłka Barana- i w krótkich słowach, łamaną polszczyzną oznajmił zebranym, że Władza Radziecka oswobodziła nasze tereny i będzie tu rządziła za pośrednictwem „Polskoj Raboczieskoj Partii”. Widząc zaskoczenie obecnych tu ludzi dodał „I wszystkich innych haroszych Partii”. Rozstawieni w różnych miejscach, pośród zebranych, pracownicy NKWD, jak na komendę wydali 3 krotny okrzyk „Hurra” i błyskawicznie opuścili plac na którym odbywało się zebranie. Chyba najprędzej ulotnił się ppłk Baran, wyczuwając następstwa zaistniałej sytuacji. Niepomyślne kontakty z komendanturą NKWD, dostrzegana nieufność wobec ppłka Barana, spowodowały, że natychmiast zniknął o z  terenu leżajszczyzny- bez śladu. Dom, w którym zamieszkiwał ppłk Baran od tego czasu znajdował się pod stałą obserwacją sowiecką, dlatego też decyduje się on na opuszczenie miasta. Od tej pory mieszkanie ppłka Barana wielokrotnie było rewidowane przez NKWD. Chyba za sprawą Opatrzności ppłk Baran często zmieniał miejsce pobytu, unikając w ten sposób aresztowania i likwidacji, jak to miało miejsce w odniesieniu Burmistrza Miasta Leopolda Zawilskiego i sekretarza Tołłoczki, którzy aresztowani zniknęli bez śladu.

Po wojnie został skierowany do pracy w Koszalinie, gdzie został inspektorem osadnictwa wojskowego w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym. Działał jednocześnie w kombatanckim Związku Osadników Wojskowym. Wstąpił do Stronnictwa Ludowego (potem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego), był m.in. wiceprezesem Powiatowego Zarządu w Koszalinie. Pełnił mandat w Powiatowej Radzie Narodowej. Po rozwiązaniu Państwowego Urzędu Repatriacyjnego pracował w kierownictwie Związku Samopomocy Chłopskiej w Koszalinie, potem w Funduszu Wczasów Pracowniczych w Mielnie i kierownictwie koszalińskiego oddziału „Orbisu”. Od 1950 organizował struktury Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Koszalinie. Był jednym z pierwszych przewodników turystycznych na tym terenie, organizatorem kursów dla przewodników, autorem licznych publikacji. Opracował m.in. przewodniki Koszalin, Mielno i okolice (1958), Koszalin i okolice. Działał społecznie także po przejściu na emeryturę w 1964.

Ppłk Józef Baran Chrząszczyński za swoje osiągnięcia w służbie wojskowej i cywilnej został odznaczony:

Krzyżem Walecznych za udział w kampanii wrześniowej, walki m.in. nad Bzurą i w obronie Modlina, Medalem Zwycięstwa i Wolności (1957), Krzyżem Partyzanckim (1958), Medalem za Udział w Wojnie Obronnej 1939 roku, Medalem Zasłużony dla Miasta Koszalina, Odznaką Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, Złotą Odznaką PTTK (1959), Odznaką Towarzystwa Wiedzy Powszechnej,  Odznaką 1000-Lecia Państwa Polskiego (1966), Złotą Odznaką Społecznego Opiekuna Zabytków, honorową odznaką „Za Zasługi dla Województwa Koszalińskiego” (1967).

Ppłk Józef Baran Chrząszczyński do ostatnich dni swojego pracowitego życia był czynnym działaczem społecznym. Zmarł na zawał serca 29 kwietnia 1969 roku. Pochowany został w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Św. Jerzego w Toruniu. Jego imię nosi szlak turystyczny, prowadzący z Góry Chełmskiej pod Koszalinem do Tychowa (nieco ponad 50 km).Jest autorem książki „Koszalin i okolice. Przewodnik”.

BARLICKI NORBERT (1880-1941) – działacz socjalistyczny, publicysta, prawnik. Od 1919 do 1933 poseł Warszawy na sejm, prezes Związku Polskich Posłów Socjalistycznych, przewodniczący Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS (1926-1931). Pełnił funkcje ministerialne w rządach RP (1918-1919 i 1926). 1920 członek Rady Obrony Państwa, 1920-1921 uczestnik rokowań pokojowych polsko-sowieckich w Mińsku i Rydze. Więziony z wyroku procesu brzeskiego (1933-34). redaktor naczelny „Dziennika Popularnego”, rzecznik utworzenia frontu ludowego. 1939-40 jeden z organizatorów grup lewicy socjalistycznej PPS. Zginął w hitlerowskim obozie koncentracyjnym w Auschwitz.

BATORY STEFAN (1533-1586) – książę Siedmiogrodu, od 1576 król Polski, mąż Anny Jagiellonki. W 1577 zmusił Gdańska do uznania jego elekcji, pozostawił jednak miastu autonomię i zaniechał pełnego podporządkowania go Polsce. W 1579, 1580 i 1581 przeprowadził trzy zwycięskie kampanie przeciwko Moskwie, odzyskując dla polski Inflanty (rozejm 1582 w Jamnie Zapolskim). Powołał Trybunał koronny 91578) i Litewski (1581). był inicjatorem wielu reform wojskowych – stworzył tzw. piechotę wybraniecką, podniósł sprawność jazdy polskiej przez wyposażenie jej w lżejsze uzbrojenie ochronne, siodła, broń palną, wzmocnił artylerię, wprowadził mosty pontonowe itd. Fundator Akademii Wileńskiej (1578). nagrobek króla dłuta Santi Gucciego znajduje się w kaplicy Mariackiej na Wawelu.

BAUER JAN, właściwie ROCH JAN (1904-1940) – nauczyciel, działacz Związku Polaków w Niemczech na ziemi bytomskiej, organizator szkół polskich na Pomorzu Zachodnim (m.in. w Osławie Dąbrowie, Ugoszczy, Rabacinie, Płotowie), 1930 inicjator reaktywowania Banku Ludowego w Bytowie. Szykanowany przez Niemców, w 1931 aresztowany pod zarzutem rzekomego krzywoprzysięstwa, 1932 skazany na rok więzienia w procesie pokazowym. Po odbyciu kary organizował i prowadził kursy języka polskiego w Dreźnie i Berlinie. We wrześniu 1939 aresztowany przez gestapo. Zamordowany w hitlerowskich obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen.

BEM JÓZEF ZACHARIASZ (1794-1850) – wybitny artylerzysta i teoretyk wojskowości, generał wojsk polskich, węgierskich i tureckich. Uczestnik działań wojennych doby napoleońskiej 1812-13, członek tajnego Wolnomularstwa Narodowego. Brał udział w powstaniu listopadowym (1830-31), m.in. pod Iganiami, Ostrołęką i w obronie Warszawy. Po upadku powstania na emigracji, związany z Hotelem Lambert. W okresie Wiosny ludów (1848-49) dowódca obrony Wiednia oraz węgierskich wojsk rewolucyjnych w Siedmiogrodzie i Banacie, naczelny wódz armii węgierskiej pod Temeszwarem (obecnie Timisoara). Po upadku rewolucji przedostał się do Turcji, przyjął islam i jako Murat Pasza służył w armii tureckiej. Bohater narodowy Polski i Węgier. Rodem z Tarnowa, zmarł w Aleppo (Syria), gdzie kierował obroną miasta podczas oblężenia prze Beduinów.

BOGUSŁAW II (ok. 1178(86)-1220) – książę zachodniopomorski, drugi syn i następca Bogusława I, zrodzony z Anastazji, córki księcia zwierzchniego Polski Mieszka III Starego. Zgodnie z przyrzeczeniem wobec ojca, znosił władzę Danów nad sobą i z ich ręki przyjął kraj w Lenno (1216). Umożliwiał napływ niemczyzny, sprzyjał też kościołowi. Za jego panowania nadal – jak za Bogusława I – rozluźniły się stosunki z Polską, która utraciła tę dzielnicę Piastów. Z jego osobą wiążą się najdawniejsze dzieje Koszalina i pierwsza historyczna wzmianka: 23 października 1214 nadał on osadę Cossalitz (Koszalice), położoną w pobliżu Góry Chełmskiej, klasztorowi norbertanów, czyli premonstratensów. Obecny herb miasta ( z 1959) to właśnie wizerunek Bogusława II na koniu według książęcej pieczęci z tegoż pierwszego koszalińskiego przywileju. Pochowany w kościele katedralnym św. Jakuba w Szczecinie.

BOJAR – FIJAŁKOWSKI GRACJAN (1912-1984) – koszaliński pisarz – historyk, reportażysta, dziennikarz, działacz, społeczno – kulturalny. Absolwent Szkoły Podchorążych Kawalerii, po wojnie studiował w Wyższej Szkole Nauk Społeczno – Gospodarczych w Katowicach. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, 1940-43 oficer AK. 1943-45 więzień niemieckich obozów koncentracyjnych. Od 1967 w Koszalinie. Badania historyczne uwieńczył doktoratem. Jako literat debiutował późno (1961), publikując prozę na łamach prasy. Autor wielu opowiadań – najbardziej znane czytelnikom są jego tomy legend, baśni, podań związane z Pomorzem Środkowym („Pieśń Swantibora”, „Legendy koszalińskiego grodu”, „Legendy znad drawskich jezior”, „Legendy ze słowiańskiej checzy”). Pisał też książki o losach jeńców wojennych oraz o św. Ottonie z Bambergu. Spoczywa na cmentarzu w Koszalinie.

BOLESŁAW I CHROBRY (ok. 967-1025) – książę polski od 992, król od 1025, twórca potęgi państwa polskiego, organizator chrystianizacji kraju. Wywodził się z dynastii Piastów, najstarszy syn Mieszka I i księżniczki czeskiej Dobrawy. Kilkakrotnie wstępował w związki małżeńskie, zyskując wpływy u sąsiadów Polski. Zorganizował zjazd gnieźnieński (1000r.), uzyskując od cesarza Ottona III uznanie suwerenności kraju, potwierdzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie oraz praw do inwestytury w 5 biskupstwach (m.in. w Kołobrzegu). Po śmierci Ottona III walczył pomyślnie z cesarstwem niemieckim (1012-18). opanował Milsko i Łużyce. Zmusił cesarza Henryka II do ponownego uznania swej niezależności (Merserburg 1013, Budziszyn 1018). prowadził zbrojne wyprawy do Czech, nad którymi panował 1003-04, oraz na Ruś (1013 i 1018) – zdobył Kijów i przyłączył Grody Czerwieńskie.

BOLESŁAW III KRZYWOUSTY (1085lub1086 – 1138) – polski władca z dynastii Piastów, syn Władysława I Hermana i księżnej czeskiej Judyty, książę od 1102. pokonał swojego starszego brata przyrodniego Zbigniewa, a gdy ten powrócił z przymusowego wygnania, uwięził go i oślepił. W 1109 odparł wyprawę cesarza Henryka V (bitwa na Psim Polu, obrona Głogowa). 1119-23 opanował Pomorze Gdańskie i ziemię sławieńską, a uderzeniem na Szczecin (1121-22) narzucił swoje zwierzchnictwo Pomorzu Zachodniemu. Testamentowym podziałem państwa między synów (1138) ustalił statut dziedziczenia i zapoczątkował rozbicie dzielnicowe. Za jego czasów działalność misyjną prowadził biskup Otton z Bambergu. Czyny Bolesława Krzywoustego, m.in. jego wyprawę na Pomorze, opiewa w swojej kronice Gall Anonim.

BOY – ŻELEŃSKI TADEUSZ (1874-1941) – krytyk literacki i teatralny, publicysta, tłumacz. Syn znanego kompozytora Władysława. W 1906-12 współpracował z krakowskim kabaretem Zielony Balonik, ośmieszając w swych tekstach m.in. mieszczańską pruderię i sztuczność artystów młodopolskich. Od 1919 recenzje teatralne w „Czasie”, „Kurierze Porannym”, „Ilustrowanym Kurierze Codziennym”” („Flirt z Melpomeną”, t.1-10, 1920-32, „Wrażenia teatralne”, t. 1-8, 1933-39), potem w „Wiadomościach Literackich”. Inicjator głośnych kampanii publicystycznych o laicyzację polskiej obyczajowości – wprowadzenie ślubów cywilnych, akcja świadomego macierzyństwa (m.in. „Piekło kobiet”, 1930) i o „odbrązowienie” tradycji i literatury narodowej („Brązownicy”, 1930; „Obrachunki fredrowskie”, 1934; „Marysieńka Sobieska”, 1937). Jako tłumacz przez 30 lat wydawał w serii „Biblioteka Boya” przekłady klasycznej literatury francuskiej. W 1933 nagroda literacka miasta stołecznego Warszawy i powołanie do Polskiej Akademii Literatury. Zamordowany przez hitlerowców we Lwowie.

BOŻEK ARKA, właściwie ARKADIUSZ (1899-1954) – bojownik o wolność Sląska Opolskiego, działacz ludowy, uczestnik powstań śląskich 1919-21 i akcji plebiscytowej. Jeden z przywódców Związku Polaków w Niemczech na Opolszczyźnie, m.in. wiceprezes dzielnicy I, współorganizator kółek rolniczych i spółdzielczości rolniczo-handlowej. W czasie II wojny światowej członek Rady Narodowej we Francji i Wielkiej Brytanii, rzecznik przywrócenia Polsce Śląska, Mazur i Powiśla. Po wojnie poseł do Krajowej Rady Narodowej i sejmu oraz wicewojewoda śląsko – dąbrowski (1945-50). w okresie stalinizmu odsunięty od działalności politycznej i gospodarczej, prowadził gospodarstwo rolne.

BRONIEWSKI WŁADYSŁAW (1897-1962) – poeta rodem z Płocka. Od 1915 w Legionach Polskich, brał udział w walkach, internowany w Szczypiornie (1917). uczestnik wojny polsko – bolszewickiej (1919-21). współpracownik czasopism lewicowych, 1925-36 sekretarz „Wiadomości Literackich”. 1940-41 więziony przez władze sowieckie we Lwowie i Moskwie. 1941 w armii gen. Andersa, z którą przeszedł przez Bliski Wschód. 1945 powrócił do kraju. Czołowy przedstawiciel polskiej liryki rewolucyjnej i patriotycznej, m.in. zbiory poezji: „Wiatraki”, „Dymy nad miastem”, „Troska i pieśń”, „Krzyk ostateczny”, „Drzewo rozpaczające”, „Bagnet na broń”, poematy: „Komuna Paryska”, „Mazowsze”, „Wisła”. Tłumaczył m.in. literaturę rosyjską. W Koszalinie jest też patronem II Liceum Ogólnokształcącego.

CEGIELSKI HIPOLIT (1813-1868) – wielkopolski przemysłowiec, działacz społeczno-kulturalny, filolog. Urodzony w Ławkach pod Gnieznem, uczył się w Trzemesznie i Poznaniu. Studiował filologie klasyczną w Berlinie. W 1840 doktorat z filozofii. W 1840-46 uczył języków starożytnych i polskiego w poznańskim gimnazjum Marii Magdaleny, publikował też rozprawy naukowe z zakresu lingwistyki i dydaktyki. Autor podręcznika gramatyki greckiej (1843) i „Nauki poezji” (1845) zawierającej teorię i obszerne wypisy. W 1846 usunięty ze stanowiska za odmowę rewizji mieszkań uczniów. Właściciel fabryki narzędzi i maszyn rolniczych w Poznaniu (dziś Zakłady Przemysłu Metalowego H. Cegielski), którą stworzył z zakupionego przez siebie warsztatu. Wytwarzał tam m.in. żniwiarki, kosiarki, siewniki i młocarnie. W 1846-68 członek dyrekcji Towarzystwa Pomocy Naukowej im. Karola Marcinkowskiego dla Młodzieży Wielkiego Księstwa Poznańskiego, współtwórca Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół nauk (1857). Wydawał w Poznaniu pierwszy lokalny dziennik pt. „Gazeta Polska” (1848-49), później był wydawcą „Dziennika Poznańskiego” (od 1859). W 1849 poseł na sejm pruski. Prezes Centralnego Towarzystwa Gospodarczego (od 1865). Był rzecznikiem pracy organicznej i oporu wobec polityki germanizacyjnej Prus.

CHAŁUBIŃSKI TYTUS (1820-1889) – lekarz internista i przyrodnik. Urodzony w Radomiu, pokochał Zakopane i Tatry. Jako lekarz pracował w warszawskich szpitalach, był też profesorem Akademii Medyko-Chirurgicznej i Wydział Lekarskiego Szkoły Głównej i Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego, zdymisjonowany przez władze carskie po wprowadzeniu języka rosyjskiego do wykładów. Odkrył walory lecznicze Zakopane, był pionierem klimatycznego leczenia gruźlicy płuc w Polsce. Inicjator i propagator taternictwa, współtwórca Towarzystwa Tatrzańskiego, badacz przyrody i kultury góralskiej, zgromadził zbiory dla Muzeum Tatrzańskiego. Współautor projektu reformy szkolnictwa średniego, był jednym z założycieli i pierwszym przewodniczącym Kasy im. J. Mianowskiego. Pod koniec życia osiadł w Zakopanem, gdzie zmarł, tam też zgodnie z życzeniem został pochowany.

CHEŁMOŃSKI JÓZEF (1949-1914) – jeden z najwybitniejszych twórców malarstwa realistycznego w Polsce, uczeń Wojciecha Gersona. Po wieloletnich wojażach (Monachium, Ukraina, Paryż, Włochy) zamieszkał na stałe we wsi Kuklinówka na Mazowszu, gdzie do końca życia malował, z dala od nurtu współczesnego życia i modnych prądów artystycznych. Jego znane obrazy sławiące piękno ojczystej przyrody to m.in. „Kuropatwy na śniegu” (1891, Muzeum Narodowe w Warszawie), „Burza” (1896, Muzeum Narodowe w Krakowie), „Dymy-Jesień” (1897, Muzeum Narodowe w Poznaniu), „Bociany” (1900, Muzeum Narodowe w Warszawie), „ Powitanie słońca – Żurawie (1910 – Muzeum Sztuki w Łodzi).

CHODKIEWICZ JAN KAROL (1560-1621) – wybitny dowódca, administrator Inflant (1603-21), hetman wielki litewski i wojewoda wileński. Dzięki jego wybitnemu talentowi strategicznemu podczas kampanii na Inflantach armia polska odniosła wielkie zwycięstwo nad kilkakrotnie liczniejsza armia szwedzką pod Kircholmem (1605). w bitwie pod Guzowem (1607) walnie przyczynił się do zwycięstwa króla Zygmunta III Wazy nad rokoszanami. Przeciwnik wojny z Moskwą, uległ namowom króla i wziął udział w wyprawie pod Smoleńsk (1611) i wraz z królewiczem Władysławem pod Moskwę (1617-18). po klęsce Żółkiewskiego pod Cecorą (1620) dowódca wojsk koronnych w wyprawie chocimskiej przeciw Turkom. Zmarł w trakcie tych walk.

CHOPIN FRYDERYK (1810-1849) – polski kompozytor i pianista, jeden z najwybitniejszych twórców muzyki europejskiej doby romantyzmu, genialny autor dwóch koncertów fortepianowych, mazurków, polonezów, nokturnów, walców, etiud itd. urodzony na Mazowszu, w Żelazowej Woli, która z tego powodu przyciąga jak magnes turystów-melomanów z całego świata. Od 1831 w Paryżu, gdzie przebywa już do końca życia. Wyjeżdżał stamtąd m.in. do Nohant i na Majorkę (głośny związek z francuską pisarką George Sand), a także do do Anglii i Szkocji. Pochowany na paryskim cmentarzu Pe`re-Lachaise, jego serce powróciło do kraju i spoczywa w kościele Świętego Krzyża w Warszawie. Co 5 lat Warszawa jest miejscem niezwykle prestiżowego Konkursu Chopinowskiego.

CHRZANOWSKI IGNACY (1866-1940) – historyk literatury, autor wielu prac naukowych, w tym fundamentalnego dzieła „Historia literatury niepodległej Polski”, przez wiele lat pełniącego rolę podręcznika akademickiego. Po studiach uniwersyteckich w Warszawie, Wrocławiu, Berlinie i Paryżu nauczyciel szkół prywatnych, 1910-31 profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, przedwczesny emeryt z powodu podpisania protestu w sprawie brzeskiej i krytyki rządu. Redaktor „Ateneum”, „Pamiętnika Literackiego”, współpracownik monumentalnego dzieła „Wiek XIX. Sto lat myśli polskiej”, wydawca 50-tomowej serii „Prace Historycznoliterackie”. Wychowawca wielu wybitnych badaczy literatury. W 1939 aresztowany przez Niemców, zmarł w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen.

CHRZĄSZCZYŃSKI JÓZEF  vide BARAN-CHRZĄSZCZYŃSKI JÓZEF .

CLAUSIUS RUDOLF JULIUS EMMANUEL (1822-1888) – fizyk niemiecki urodzony w Koszalinie, autor prac poświęconych termodynamice i kinetycznej teorii gazów. Sformułował II zasadę termodynamiki (niemożliwy jest samorzutny przepływ ciepła od ciała mniej nagrzanego do ciała gorętszego); wprowadził też pojęcie entropii. Był jednym z twórców teorii kinetycznej gazów, wprowadził jedno z zasadniczych jej pojęć – długość drogi swobodnej. Zajmował się również teorią elektryczności i magnetyzmu, termoelektrycznością i dysocjacją. Opracował teorię polaryzacji dielektryka – na jej podstawie określił zależność między przenikalnością elektryczną i polaryzowalnością dielektryka. Zmarł w Bonn.

CZARNIECKI STEFAN (1599-1665) – wojewoda kijowski i hetman polny koronny, znakomity wódz, mistrz wojny podjazdowej. Uczestnik kampanii szwedzkiej (1626-29) i wojen z Kozakami (1648-55). Podczas „potopu” szwedzkiego wierny królowi Janowi Kazimierzowi, kierował obroną Krakowa (1655). 1656 zwyciężył w bitwie pod Warką i wyzwolił Warszawę. Pobił sojusznika Szwedów J. Rakoczego w bitwie pod Czarnym Ostrowiem (1657-(. 1658-59 walczył w Danii na czele polskiego korpusu jazdy, zdobył duńską wyspę Als i kurlandzką twierdzę Kolding. Pokonał oddziały moskiewskie pod Polonką (1660). uważany za wzór żołnierza i patrioty. Uwieczniony w trzeciej zwrotce hymnu narodowego Jeszcze Polska nie zginęła (Jak Czerniecki do Poznania/ Po szwedzkim zaborze/ Dla ojczyzny ratowania/ Wrócim się przez morze.)

DĄBEK STANISŁAW (1892-1939) – pułkownik/pośmiertnie Generał brygady/  , przed 1914 nauczyciel i działacz niepodległościowy. W czasie I wojny światowej oficer armii austriackiej, od 1918 w wojsku polskim, z czasem na stanowiskach dowódczych, m.in. 1928-30 komendant Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Tomaszowie Mazowieckim i Zambrowie, potem dowódca pułku, w 1939 dowódca Morskiej Brygady Obrony Narodowej oraz Lądowej Obrony Wybrzeża, kierował obroną Oksywia. 19 IX w Babich Dołach na Kępie Oksywskiej stoczył ostatnią walkę z Niemcami. Otoczony przez żołnierzy niemieckich, po wyczerpaniu możliwości walki, nie chcąc iść do niewoli, popełnił samobójstwo. 1964 pośmiertnie awansowany przez naczelnego wodza na wychodźstwie na stopień generała brygady.

DĄBROWSKI JAROSŁAW (1836-1871), pseudonim ŁOKIETEK – generał, wojskowy i polityk, działacz rewolucyjny i niepodległościowy. 1859-61 przywódca tajnego Koła Oficerów Polskich w Petersburgu, 1862 członek tajnego Komitetu Miejskiego, a następnie Komitetu Centralnego Narodowego w Warszawie. Współautor koncepcji rychłego wybuchu powstania. 1862-64 więziony przez władze carskie, skazany na 15 lat katorgi, uciekł w drodze na Sybir. Od 1865 na emigracji Polskiej, zwolennik radykalnego programu przemian społeczno-politycznych.  Naczelny wódz sił zbrojnych Komuny Paryskiej (1871), zginął w trakcie walk.

DĄBRÓWKA, właściwie DOBRAWA (OK. 945-977) – księżna polska, córka księcia czeskiego Bolesława I Srogiego, żona Mieszka I. Jej małżeństwo miało na celu utwierdzenie polsko-czeskiego porozumienia. Przyczyniła się do przyjęcia przez Mieszka I chrztu (966). była matką co najmniej dwojga dzieci: Bolesława (późniejszego króla Polski, zwanego Chrobrym) i Świętosławy (późniejszej królowej Danii). W polskiej tradycji cieszyła się uznaniem (w kronice Galla Anonima: christianissima), przypisano jej fundację kościołów: NMP na Ostrowiu w Poznaniu i św. Wita w Gnieźnie. Tradycja czeska była jej niezbyt przychylna.

DMOWSKI ROMAN (1864-1939) – polityk, mąż stanu, pisarz polityczny. Czołowy ideolog polskiego nacjonalizmu i przywódca Narodowej Demokracji. Przeciwnik ruchów rewolucyjnych jako szkodliwych dla sprawy polskiej, propagował połączenie wszystkich ziem polskich pod rosyjskim protektorem i autonomię dla Królestwa Polskiego. 1907-09 poseł do rosyjskiej Dumy Państwowej. W czasie I wojny światowej rzecznik orientacji prorosyjskiej, od 1917 zwolennik rozwiązania spraw Polski we współpracy z mocarstwami zachodnimi. 1917-19 jeden z twórców i prezes paryskiego komitetu Narodowego Polskiego, wraz z Paderewskim podpisał 28 VI 1919 w imieniu Polski traktat pokojowy w Wersalu. Przeciwnik Piłsudskiego. Założył skrajnie prawicowy Obóz Wielkiej Polski (1926), zainicjował powołanie Stronnictwa Narodowego (1928).

 

DOBRZYCKI EDMUND(1919-2002/ – Pierwszy Starosta, Rektor ,Profesor

W dniu 14.03.1945r. Rada Ministrów uchwaliła tymczasowy podział Ziem Odzyskanych – podzielono je na Okręgi/Województwa/ i Obwody/Powiaty/. Nasz region znalazł się w Okręgu Zachodniopomorskim z Pełnomocnikiem Rządu Leonardem Borkowiczem . Natomiast władzami obwodu koszalińskiego miał kierować Pełnomocnik Rządu Alfons Kaczmarek.Polski Związek Zachodni organizował w tzw. Polsce Centralnej patronaty osadnicze nad powiatami tzw. Ziem Odzyskanych. Gniezno wybrało Koszalin – w końcu kwietnia 1945r. usankcjonowano to na ogólnym wiecu mieszkańców Gniezna, które przejęło opiekę nad organizacją życia społeczno-gospodarczego w powiecie koszalińskim i mieście Koszalinie. W tym czasie Edmund Dobrzycki był członkiem nowo utworzonej Miejskiej Rady Narodowej w Gnieźnie. Na wiecu tym wybrano Edmunda Dobrzyckiego/ działacza niepodległościowego- żołnierza Związku Walki Zbrojnej , więźnia hitlerowskiego i więźnia obozu koncentracyjnego/ kandydatem na Pełnomocnika Rządu na Obwód Koszaliński. Tak więc był to pierwszy w dziejach naszego miasta demokratyczny wybór członka samorządu powiatowego/Koszalin nie był jeszcze miastem wydzielonym z powiatu/. Na wiecu tym postanowiono przygotować zespół fachowców do organizacji życia społeczno-gospodarczego w Koszalinie.

W dniu 9 maja 1945r. Edmund Dobrzycki już jako Pełnomocnik Rządu przybył do Koszalina i dotarł do Wojennego Komendanta Miasta mjr. Woronkowa – nie został przez niego przejęty, ale nie zwlekając polecił oczekującej w Pile grupie przybyć do Koszalina. W dniu 10 maja 500-osobowa grupa/sami mężczyźni/ przybyła na dworzec kolejowy w Koszalinie. Ekipa ta z pieśnią patriotyczną na ustach z flagami narodowymi przeszła ulicami Koszalina koło siedziby Komendantury Wojennej i zajęła wolny, nowo wybudowany obiekt niemieckiej rejencji przy dzisiejszej ulicy Wł. Andersa.Komendant Wojenny zaprosił do siebie Edmunda Dobrzyckiego i na początku przeprosił za nietakt poprzedniego dnia tłumacząc iż w Dniu Zwycięstwa wypito niemało trunków i nie był wstanie godnie przyjąć przedstawiciela rządu polskiego.

Edmund Dobrzycki zorganizował Zarząd Miejski i wyznaczył burmistrza. Zorganizował szkolnictwo – pierwszą szkołę otwarto 19 czerwca 1945r. W krótkim czasie zorganizował dwie szkoły podstawowe i dwie szkoły średnie. Powstała placówka Państwowego Urzędu Repatriacyjnego. Powstała Powszechna Spółdzielnia Spożywców „Pionier”. Powstały placówki oświaty i kultury, ogniwa sportu i turystyki m.in. Polskie Towarzystwo Turystyczne kierowane przez legendarnego ppłk. Józefa Barana – Chrząszczyńskiego- oficera Armii Krajowej. Przyjmował do pracy w starostwie m.in. powracających z Anglii żołnierzy Gen. Andersa.

Dynamicznie rozwijało się rzemiosło – produkcja i usługi m.in. pierwsza piekarnia, rzeźnia, stolarnia, punkty gastronomiczne – łącznie do końca roku powstało 120 zakładów. Tych wszystkich specjalistów przywiózł ze sobą nowy pełnomocnik. W dniu 1.06.1945r. podjął decyzję o nadaniu polskich nazw 103 ulicom miasta. Co jest godne podkreślenia nie zaakceptował nazwy dla najważniejszej ulicy Koszalina – Ul. Konstantego Rokossowskiego – zaproponował i zatwierdził nazwę „Ulica Zwycięstwa”.

W dniu 31.12.1945r. w Koszalinie mieszkało 14.000 Polaków. Od dnia 16.02.1946r. na czele administracji powiatowej stanął starosta, a w mieście burmistrz.

Starostą Koszalińskim został Edmund Dobrzycki. Swoje działania skierował przede wszystkim na dalszą organizację życia miejskiego – centrum administracyjnego, gospodarczego, handlowego, kulturalnego regionu. Budował Koszalin od podstaw rozpoczynając od odgruzowania.

Na cześć Edmunda Dobrzyckiego niemieckiej wsi bez rodowodu słowiańskiego Kordeshagen nadano nazwę „Dobrzyca”.

Po odejściu Edmunda Dobrzyckiego z pracy w Starostwie podjął on działalność naukową i dydaktyczną. W roku 1950 przeniósł się do Szczecina – organizował szkolnictwo wyższe w Szczecinie m.in. Politechnikę Szczecińską, gdzie w okresie od dnia 2.04. 1953r. do dnia 28.02.1959r. był jej prorektorem . Został członkiem Społecznego Komitetu Organizacyjnego Wyższej Szkoły Rolniczej, potem pełnomocnikiem Ministra Szkolnictwa Wyższego i dalej profesorem nowo zorganizowanej Wyższej Szkoły Rolniczej – późniejszej Akademii Rolniczej/ w latach 1972-1975 był jej rektorem/. Pracę naukową w tej uczelni kontynuował aż do emerytury tj. do roku 1990. Dodać należy, że w roku 1963 był współtwórcą Punktu Konsultacyjnego tej uczelni w Koszalinie.

W Akademii Rolniczej specjalizował się tematyce morskiej, szczególnie rybactwa i przetwórstwa rybnego.

Utrzymywał stałe kontakty z Koszalinem głównie z Klubem Pioniera Koszalina – przybywał tu corocznie w Dzień Pioniera czyli 4 Marca. Zmarł On w dniu 9 stycznia 2002r. i spoczywa na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie.

W uznaniu jego zasług został odznaczony i uhonorowany m.in. Złotym Krzyżem Zasługi – 1954, Medalem 10-lecia – 1955, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski – 1959, Odznaką Honorową „Za zasługi w rozwoju Województwa Koszalińskiego -1969, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski – 1971, Złotą Odznaką „Zasłużony Pracownik Morza”-1971, Odznaką „Gryf Pomorski” -1971, Medalem 30-lecia Polski Ludowej – 1974, Odznaką „Weteran Walk o Niepodległość – 1995.

DOMAŃSKI BOLESŁAW (1872-1939) – ksiądz doktor, działacz narodowy i społeczny w Niemczech. Od 1903 proboszcz we wsi Zakrzewo w powiecie złotowskim, gdzie prowadził działalność na rzecz utrzymania polskości. 1931-39 prezes Związku Polaków w Niemczech, od 1934 członek Rady Naczelnej Światowego Związku Polaków z Zagranicy, prezes Związku Spółdzielni Polskich w Niemczech i Rady Nadzorczej Banku Słowiańskiego w Berlinie, kurator Związku Polskich Towarzystw Szkolnych w Niemczech. Jego ostatnie słowa: „ Lud polski się nie da”. Pogrzeb „Księdza Patrona” w Zakrzewie (26 IV 1939) stał się manifestacją polskości.

DOMIN CZESŁAW (1929-1996) – biskup, ordynariusz diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. Pochodził z Michałkowic (dziś Siemianowice Śląskie). Wychowanek Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie. Tam przyjął święcenia kapłańskie z rąk bpa Franciszka Jopa (1953) był wikariuszem w Katowicach, Czechowicach i Lublińcu, notariuszem i referentem duszpasterskim w katowickiej Kurii Biskupiej, duszpasterzem akademickim. Od 1970 biskup pomocniczy diecezji katowickiej (sakra biskupia z rąk bpa Herberta Bednorza). Od 01 II 1992 do końca życia ordynariusz koszalińsko-kołobrzeski. Od 1980 przewodniczący Komisji Charytatywnej Episkopatu Polski, od 1981 przedstawiciel Episkopatu w Funduszu Społecznym „Solidarności”, 1990-93 przewodniczący reaktywowanej „Caritas” Polska. Spoczywa w Koszalinie, w sarkofagu pod wieżą katedralną. Jego imię nosi dom rekolekcyjno-kolonijny w Podczelu.

DOROSZEWSKI WITOLD (1899-1976) – językoznawca, leksykograf. Studia w Moskwie, Warszawie i Paryżu. 1930-68 kierował katedrą języka polskiego na Uniwersytecie Warszawskim, 1954-68 kierownik Zakładu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, od 1947 członek Polskiej Akademii Umiejętności, od 1952 – PAN. Autor kilkuset prac z zakresu dialektologii, słowotwórstwa, semantyki i innych dyscyplin językoznawczych. Jako redaktor naczelny firmował fundamentalne dzieła, takie jak 11-tomowy „Słownik języka polskiego” (1958-69) i „Słownik poprawnej polszczyzny” (1973). Działalność popularyzatorska w Radiowym Poradniku Językowym i na łamach „Poradnika Językowego”, któremu szefował (1939-76). W 1986 ustanowiono nagrodę im. W. Doroszewskiego za wyróżniającą się działalność na niwie upowszechniania kultury języka polskiego.

DRZYMAŁA MICHAŁ (1857-1937) – chłop wielkopolski spod Nowego Tomyśla. W 1904 kupił we wsi Podgradowice (od 1939 Drzymałowo) pod Babimostem ziemię od osadnika niemieckiego i zamierzał postawić tam dom. Gdy władze pruskie nie wydały zgody na budowę, przywołując obowiązujący od 1904 zakaz wznoszenia takich obiektów przez Polaków na świeżo nabytych parcelach, zamieszkał w wozie cyrkowym, nazwanym potem wozem Drzymały. Po pięciu latach (1909) wóz usunięto, zarzucając Drzymale, że skoro może tam mieszkać, to omija ustawę. Wtedy przeniósł się do ziemianki i kilkakrotnie narażał się na areszt za naruszanie przepisów ogniowych (w ziemiance używał piecyków żelaznych). 1910 sprzedał historyczną parcelę, a wóz Drzymały stał się symbolem walki chłopów z germanizacją.

FAŁAT JULIAN (1853-1929) – malarz, znakomity akwarelista. Studia w Szkole Sztuk Pięknych (SSP) w Krakowie i akademii monachijskiej. Podróżował do Szwajcarii, Niemiec, Włoch, Francji, Hiszpanii, a w 1885 – dookoła świata (także do Japonii). 1886-95 na zaproszenie cesarza Wilhelma II przebywał w Berlinie i wraz z Wojciechem Kossakiem malował panoramę „Przejście Napoleona przez Berezynę w 1812 r.” (1895-1900, fragmenty w Muzeum Narodowym w Poznaniu). 1894-96 po Matejce dyrektor krakowskiej SSP, którą przekształcił w akademię i zreformował (1900-09 jej rektor). 1910 osiadł w Bystrej pod Bielskiem-Białą (dziś tam muzeum jego imienia). 1919 walczył na froncie wołyńskim, w walkach powstańczych na Śląsku. Kilka lat mieszkał w Toruniu. Początkowo realista, potem zbliżony do impresjonizmu. Malował sceny myśliwskie (m.in. „Powrót z niedźwiedziem” – 1892, Muzeum Narodowe w Warszawie), pejzaże zimowe, zabytkową architekturę, portrety

FIELDORF „NIL”  Emil – (1895-1953) – generał

Fieldorf August Emil , ps. Nil (ur. 20 marca 1895 r. w Krakowie, zm. 24 lutego 1953 r. w Warszawie) – bojownik o niepodległość Polski, generał brygady Wojska Polskiego, organizator i dowódca Kedywu Armii Krajowej, zastępca Komendanta Głównego AK, pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego .W Krakowie ukończył szkołę męską im. św. Mikołaja, a następnie I Męskie Seminarium. W 1910 r. wstąpił do „Strzelca”, którego pełnoprawnym członkiem został w 1912 r. Ukończył w nim szkołę podoficerską.

6 sierpnia 1914 r. zgłosił się na ochotnika do Legionów Polskich i wyruszył na front rosyjski, gdzie służył w randze zastępcy dowódcy plutonu piechoty. W 1916 r. został awansowany do stopnia sierżanta, a w 1917 r. skierowany do szkoły oficerskiej. Po kryzysie przysięgowym wcielony do Cesarskiej i Królewskiej Armii przeniesiony na front włoski. Zdezerterował i w sierpniu 1918 r. zgłosił się do Polskiej Organizacji Wojskowej w rodzinnym Krakowie.

Od listopada 1918 r. w szeregach Wojska Polskiego, początkowo jako dowódca plutonu, a od marca 1919 r. dowódca kompanii ckm w 1 Pułku Piechoty Legionów. W latach 1919-1920 uczestniczył w kampanii wileńskiej. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej w randze dowódcy kompanii brał udział m.in. w wyzwalaniu Dyneburga, Żytomierza, w wyprawie kijowskiej i bitwie białostockiej.

Od 1919 r. był żonaty z Janiną Kobylińską, z którą miał dwie córki: Krystynę i Marię.

Po wojnie pozostał w służbie czynnej. 1 stycznia 1928 r. został awansowany na stopień majora i przeniesiony do służby w 1 Pułku Piechoty Legionów na stanowisko dowódcy batalionu, a w 1931 r. był w tym samym pułku zastępcą dowódcy. W rok później został awansowany do stopnia podpułkownika. W 1935 r. został przeniesiony na stanowisko dowódcy samodzielnego Batalionu KOP „Troki” w Pułku KOP „Wilno”. W 1936 r. był okresowo komendantem Okręgu Polskiego Związku Strzeleckiego we Francji.

W marcu 1938 r. , niedługo przed wybuchem II wojny światowej mianowany dowódcą 51 Pułku Strzelców Kresowych, im. Giuseppe Garibaldiego – w Brzeżanach.

W kampanii wrześniowej 1939 r. przeszedł cały szlak bojowy jako dowódca 51 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych im. Giuseppe Garibaldiego 12 Dywizji Piechoty. Po jej rozbiciu w nocy z 8 na 9 września w bitwie pod Iłżą, przebił się w cywilnym ubraniu do rodzinnego Krakowa. Stamtąd spróbował przedostać się do Francji, jednak został zatrzymany na granicy słowackiej i internowany w październiku 1939. W kilka tygodni później zbiegł z obozu internowania i przez Węgry przedostał się na zachód, gdzie zgłosił się do tworzącej się polskiej armii.

We Francji ukończył kursy sztabowe i 3 maja 1940 r. został awansowany na stopień pułkownika. Po kapitulacji Francji przybył do Anglii. Niebawem został wyznaczony przez władze polskie pierwszym emisariuszem Rządu i Naczelnego Wodza do kraju. 17 lipca 1940 r. wyruszył z Londynu przez Afrykę, Stambuł, Belgrad, Budapeszt i w Warszawie zameldował się 6 września.

Początkowo działał w warszawskim Związku Walki Zbrojnej, a od 1941 r. w Wilnie i Białymstoku. W sierpniu 1942 r. został mianowany dowódcą Kedywu KG AK. Służbę na tym stanowisku pełnił do lutego 1944 r. Wydał rozkaz likwidacji generała SS w Warszawie Franza Kutschery.

W kwietniu 1944 r. powierzono Fieldorfowi zadanie stworzenia i kierowania głęboko zakonspirowaną organizacją „Niepodległość” o kryptonimie NIE, kadrowego odłamu Armii Krajowej przygotowanego do działań w warunkach sowieckiej okupacji. Bezpośrednie działania organizacja „NIE” miała podjąć po rozwiązaniu Armii Krajowej 19 stycznia 1945 r.

Na krótko przed upadkiem powstania warszawskiego, rozkazem Naczelnego Wodza Kazimierza Sosnkowskiego z 28 września 1944 r. awansowany na stopień generała brygady. W październiku 1944 r. został zastępcą dowódcy Armii Krajowej, gen. Leopolda Okulickiego i zajmował to stanowisko do 19 stycznia 1945 r.

7 marca 1945 r. został przypadkowo aresztowany przez NKWD w Milanówku pod fałszywym (okupacyjnym) nazwiskiem Walenty Gdanicki i nierozpoznany został odesłany z siedziby NKWD we Włochach do obozu w Rembertowie, a stamtąd 21 marca 1945 r. wywieziony do obozu pracy na Uralu. Przebywał w trzech obozach: Bieriozówka, Stupino i Hudiakowo. Po odbyciu kary, w październiku 1947 r. powrócił do Polski i osiedlił się pod fałszywym nazwiskiem w Białej Podlaskiej. Przeniósł się następnie do Warszawy i Krakowa, by ostatecznie pozostać w Łodzi. Nie powrócił już do pracy konspiracyjnej.

W związku z ogłoszoną w 1947 r. amnestię ujawnił się w lutym 1948 r. Zgłosił się do Rejonowej Komendy Uzupełnień w Łodzi i ujawnił, podając prawdziwe imię i nazwisko oraz stopień generała brygady. Mimo tego na ewidencję RKU został wciągnięty jako Walenty Gdanicki. W czerwcu tego roku zwrócił się na piśmie do ministra obrony narodowej z prośbą o uregulowanie stosunku do służby wojskowej. Pismo podpisał własnym imieniem i nazwiskiem. W październiku 1950 r. spotkał się z gen. Gustawem Paszkiewiczem, wówczas dyrektorem Biura Wojskowego Ministerstwa Leśnictwa, a przed wojną i w czasie kampanii wrześniowej, dowódcą 12 DP. Od byłego przełożonego uzyskał pisemne potwierdzenie przebiegu służby wojskowej w czasie wojny. Z tym dokumentem 10 listopada 1950 r. stawił się w Rejonowej Komendzie Uzupełnień w Łodzi. Po wyjściu z siedziby RKU został aresztowany przez funkcjonariuszy UB, przewieziony do Warszawy i osadzony w areszcie śledczym MBP przy ul. Koszykowej. 17 listopada oficer śledczy MBP, por. Zygmunt Krasiński, zwrócił się do naczelnego prokuratora wojskowego o zastosowanie wobec Fieldorfa środka aresztu tymczasowego. Osadzono go w więzieniu przy ul. Rakowieckiej. 21 Listopada 1950 r. prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej , ppłk Helena Wolińska, wydała postanowienie o tymczasowym aresztowaniu generała.

Śledztwo przeciwko generałowi wszczęto 20 grudnia 1950 r. Rozpoczęły się intensywne przesłuchania trwające do 30 lipca 1951 r. Generał, pomimo stosowanych wobec niego tortur, odmówił współpracy z Urzędem Bezpieczeństwa. 4 sierpnia oficer śledczy MBP, ppor. Kazimierz Górski, sporządził akt oskarżenia. W jego uzasadnieniu czytamy: „Wrogość swą do ruchu lewicowego i Związku Radzieckiego Fieldorf August wykazał już w latach 1920, podczas których, będąc w stopniu porucznika jako dowódca kompanii 1. Pułku Legionów Polskich, brał czynny udział w marszu Piłsudskiego na ZSRR i za szczególne wyróżnienie się w walkach został czterokrotnie wyróżniony Krzyżem Walecznych oraz awansował do stopnia kapitana”.

16 kwietnia 1952 r. w gmachu Sądu Wojewódzkiego dla m.st. Warszawy rozpoczęła się „rozprawa główna” przy drzwiach zamkniętych. Po sfingowanym procesie, w którym przedstawiono wymuszone w śledztwie przez UB zeznania podwładnych gen. Fieldorfa – mjr Tadeusza Grzmielewskiego „Igora” i płk. Władysława Liniarskiego „Mścisława”, których torturowano, generał Fieldorf został 16 kwietnia 1952 r. skazany. Sąd w składzie: przewodnicząca, sędzia Maria Gurowska, ławnicy – Michał Szymański i Bolesław Malinowski – uznał gen. Fieldorfa winnym zarzucanych mu czynów i skazał na karę śmierci przez powieszenie. Zasądzono także utratę praw publicznych i obywatelskich, praw honorowych oraz przepadek mienia. Wyrok wydano na podstawie dekretu o wymiarze kary dla zbrodniarzy hitlerowskich i zdrajców narodu polskiego.

20 października 1952 r. Sąd Najwyższy na posiedzeniu odbywającym się w trybie tajnym, pod nieobecność oskarżonego i jedynie na podstawie nadesłanych dokumentów, w składzie sędziowskim: Emil Merz, Gustaw Auscaler i Igor Andrejew, zatwierdził wyrok. Dwa dni później „prośby o łaskę” do Bolesława Bieruta skierowali żona i ojciec generała. Prezydent Bierut nie skorzystał z prawa łaski i 3 lutego 1953 r. wyrok zatwierdził. Sąd wojewódzki, wyrażając swoją opinię w sprawie ułaskawienia generała, stwierdzał: „Skazany Fieldorf na łaskę nie zasługuje. Skazany wykazał wielkie natężenie woli przestępczej”.

Alicja Graff, wicedyrektor Departamentu III Generalnej Prokuratury zwróciła się do naczelnika więzienia o „wydanie niezbędnych zarządzeń do wykonania egzekucji”. Wyrok przez powieszenie wykonano 24 lutego 1953 r. o godz. 15:00 w więzieniu Warszawa-Mokotów przy ul. Rakowieckiej.

Prokurator Witold Gatner moment ten opisał następująco: „Byłem zdenerwowany, napięty. Czułem, że trzęsą mi się nogi. Skazany patrzył mi cały czas w oczy. Stał wyprostowany. Nikt go nie podtrzymywał. Po odczytaniu dokumentów zapytałem skazanego, czy ma jakieś życzenie. Na to odpowiedział: «Proszę powiadomić rodzinę». Oświadczyłem, że rodzina będzie powiadomiona. Zapytałem ponownie, czy jeszcze ma jakieś życzenia. Odpowiedział, że nie. Wówczas powiedziałem: «Zarządzam wykonanie wyroku». Kat i jeden ze strażników zbliżyli się (…). Postawę skazanego określiłbym jako godną. Sprawiał wrażenie bardzo twardego człowieka. Można było wprost podziwiać opanowanie w obliczu tak dramatycznego wydarzenia”.

Miejsce spoczynku ciała Emila Fieldorfa przez wiele lat pozostawało nieznane. W kwietniu 2009 r. pojawiły się informacje, że pracownikom IPN udało się ustalić lokalizację grobu. Ciało generała spoczywa prawdopodobnie na Powązkach, blisko symbolicznego grobu wystawionego dla uczczenia jego pamięci.

W lipcu 1958 r. Generalna Prokuratura postanowiła umorzyć postępowanie karne wobec generała z powodu braku dowodów winy. Pięć lat później Generalna Prokuratura umorzyła postępowanie karne wobec generała z powodu braku dowodów winy. Dopiero po upływie 36 lat od śmierci „Nila”, w 1989 r., Prokurator Generalny PRL przyjął, „iż podstawą umorzenia jest stwierdzenie, że August Emil Fieldorf nie popełnił zarzucanego mu czynu, […] nie dopuścił się zarzuconej mu zbrodni i był całkowicie niewinnym”.

Śledztwo w sprawie mordu sądowego na gen. Fieldorfie zostało wszczęte w 1992 r. przez poprzednika IPN – Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Objęło ono wszystkie osoby, które w latach 1950-1952 zaangażowane były w sprawę gen. „Nila”. Byli to prokuratorzy   żyjących winnych zbrodni ukazuje film pt. W sprawie generała Fieldorfa.

W 1972 r. za zgodą Ministra Obrony Narodowej generała broni Wojciecha Jaruzelskiego na symbolicznym grobie generała Fieldorfa postawiono pomnik. Klepsydra symbolizująca grób znajduje się także w Kwaterze na Łączce Cmentarza Wojskowego.

pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.

29 lutego 2008 r. Sejm VI kadencji na swoim 9. posiedzeniu uczcił pamięć generała Augusta Emila Fieldorfa. Oto sejmowy zapis stenograficzny tego fragmentu obrad:

Marszałek: Przystępujemy do rozpatrzenia punktu 23 porządku dziennego: Przedstawiony przez Prezydium Sejmu projekt uchwały w sprawie uczczenia 55 rocznicy śmierci generała Augusta Emila Fieldorfa «Nila».

Jeszcze raz proszę uprzejmie o powstanie. (Zebrani wstają)

„Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie uczczenia 55 rocznicy śmierci generała Augusta Emila Fieldorfa «Nila». 24 lutego 2008 roku minęła 55 rocznica śmierci Augusta Emila Fieldorfa, pseudonim Nil. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej oddaje cześć temu wielkiemu obywatelowi, patriocie i żołnierzowi.

August Emil Fieldorf we wczesnej młodości brał udział w wojnie o odzyskanie niepodległości, a potem walczył w jej obronie. Był żołnierzem Pierwszej Brygady Legionów, uczestniczył w wojnie z Rosją Sowiecką w 1920 roku, bronił Polski we wrześniu 1939 roku, był żołnierzem Armii

–       Order Orła Białego (pośmiertnie, 2006),

–       Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari,

–       Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari (1923),

–       Krzyż Niepodległości (1932),

–       Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1937),

–       Krzyż Walecznych – czterokrotnie,

–       Złoty Krzyż Zasługi (1929).

 

FITIO JERZY EUSTACHY (1907-1982) – aktor i śpiewak. Urodzony we Lwowie, studiował na wydziale prawa na Uniwersytecie Jana Kazimierza. Występował na scenach Lwowa (Teatr Wielki), Krakowa (Stary Teatr), Warszawy (Buffo), Wrocławia (Rozmaitości), Katowic (Teatr Śląski im. Wyspiańskiego), Elbląga. Od 1965 związany z Bałtyckim Teatrem Dramatycznym w Koszalinie, ulubieniec publiczności. Grał tu wiele ról, był m.in. Miechodmuchem w „Krakowiakach i góralach” Bogusławskiego, Eugeniuszem w „Tangu” Mrożka, Szczepanem w „Wiernej rzece” według Żeromskiego, Panem Jowialskim w komedii Fredry. Ostatnia jego kreacja sceniczna to Grzegorz w „Kordianie” Słowackiego. Wystąpił też w filmach: „Zimowy zmierzch” Stanisława Lenartowicza, „Miasteczko” w trójreżyserii Romualda Drobaczyńskiego, Juliana Dziedziny i Janusza Łęskiego. Spoczywa na cmentarzu w Koszalinie.

GAŁCZYŃSKI KONSTANTY ILDEFONS (1905-1953) – poeta, satyryk, tłumacz. Warszawiak, związany w latach 1928-30 z lewicującą grupą poetycką „Kwadryga”, współpracownik tygodnika satyrycznego „Cyrulik Warszawski”, 1931-33 referent kulturalny w konsulacie w Berlinie. Od 1934 w Wilnie, gdzie współpracuje z radiem i czasopismami (m.in. 1935-39 związany z radykalnie prawicowym, faszyzującym tygodnikiem „Prosto z mostu”). W 1936 zamieszkał w Aninie pod Warszawą. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, przebywa w obozie jenieckim Altengrabow pod Magdeburgiem. Do kraju wraca w 1946, do 1948 mieszka w Krakowie (m.in. tygodnik „Przekrój”), potem w Szczecinie i Warszawie. Autor „Zaczarowanej dorożki”, poematów „Niobe” i „Wit Stwosz”, wspaniałych liryków (m.in. „Spotkanie z matką”, „Rozmowa liryczna”), humorystycznych felietonów poetyckich „Listy z fiołkiem” i groteskowych miniatur satyrycznych „Teatrzyk >>Zielona Gęś<<…”.

GĄSZCZAK MARIA MAGDALENA (1914-1943) – nauczycielka, działaczka polonijna w Niemczech. Córka polskich emigrantów osiadłych w Westfalii. Po ukończeniu seminarium nauczycielskiego w Lesznie skierowana do szkoły w Głomsku pod Złotowem. Prowadziła aktywną pracę z młodzieżą, m.in. organizując zespoły artystyczne i zastępy harcerskie. W sierpniu 1939 aresztowana. Zmuszona do opuszczenia Pogranicza, osiadła w Berlinie i włączyła się do ruchu oporu. Jesienią 1942 znalazła się wśród aresztowanych spośród Polonii berlińskiej. 9 VIII 1943 Trybunał Ludowy w Berlinie skazał ją na karę śmierci pod zarzutem działalności na rzecz polskiego wywiadu. Wyrok wykonano przez ścięcie 28 IX 1943 o godz. 18.06 w więzieniu Berlin-Plötzensee. W 1959 na ścianie budynku szkolnego w Głomsku zawisła tablica pamiątkowa.

GIERCZAK EMILIA (1925-1945) – podporucznik, dowódca plutonu fizylierów 10. Pułku Piechoty 4. Dywizji im. Jana Kilińskiego 1. Armii Wojska Polskiego im. Tadeusza Kościuszki. Urodziła się we wsi Maszów na Wołyniu, gdzie jej rodzice Leontyna i Józef prowadzili własne gospodarstwo rolne. Do wybuchu wojny zdążyła ukończyć jedną klasę gimnazjum w Kownie. 25IX 1943 wraz z ojcem zmobilizowana do Wojska Polskiego, otrzymała przydział do I Samodzielnego Batalionu Kobiecego im. Emilii Plater. Wyróżniła się w walkach na Wale Pomorskim. Zginęła 16 III 1945 w godzinach popołudniowych w czasie bitwy o Kołobrzeg (Festung Kolberg), dowodząc grupą szturmową atakującą niemiecki punkt oporu – /gazownia/. Pochowana na cmentarzu wojennym w Zieleniewie. Jej imieniem nazwano kompleks rodzinnych ogródków działkowych w rejonie ulic Wojska Polskiego, Gerberowej i Świętego Wojciecha.

GŁOWACKI WOJCIECH, pierwotnie W. BARTOS, W. BARTOSZ, stąd znany JAKO BARTOSZ GŁOWACKI (OK. 1758-1794) – chłop, bohater insurekcji kościuszkowskiej. Zagrodnik ze wsi Rzędowice pod Krakowem, po ogłoszeniu powstania 1794 wyznaczony przez rządcę na rekruta. 4 IV 1794 odznaczył się wielką odwagą w ataku kosynierów na baterię rosyjską w bitwie pod Racławicami. 8 IV tegoż roku awansowany przez Tadeusza Kościuszkę na chorążego grenadierów, przybrał nazwisko Głowacki (panieńskie matki). Ranny pod Szczekocinami, wkrótce zmarł w Kielcach. Postać jego budziła duże zainteresowanie wśród twórców – opiewali go poeci (m.in. Władysław Ludwik Anczyc, Teofil Lenartowicz) i malarze (m.in. Włodzimierz Tetmajer, Jan Matejko, Jan Styka).

GOLISZ MAKSYMILIAN (1906-1943) – nauczyciel, działacz Związku Polaków w Niemczech, organizator szkolnictwa polskiego. Urodzony we wsi Wiele pod Chojnicami. Przed wojną pracował w szkolnictwie na Powiślu. Od 1932 zmuszony przez władze niemieckie do opuszczenia tego regionu, działacz w organizacjach polonijnych w Szczecinie, gdzie m.in. założył drużynę harcerską „Gryf” (1934). 1934-35 w Berlinie: kierował Towarzystwem Szkolnym „Oświata” i organizował kursy języka polskiego. Aresztowany 11 IX 1939, uwięziony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. W styczniu 1940 zwolniony i wcielony do Wehrmachtu. Ponownie aresztowany (X 1941) pod zarzutem szpiegowania na rzecz Polski, czyli zdrady stanu. Niemiecki sąd wojenny skazał go na śmierć. Ścięty 1 IV 1943 w berlińskim więzieniu Moabit.

GÓRSKI KLAUDIUSZ (1890-1967) – nauczyciel, działacz oświatowy, pierwszy inspektor szkolny w powojennym Koszalinie. Pochodził z rodziny nauczycielskiej. Przed wojną uczył w wielu miejscowościach. Więzień obozów koncentracyjnych. Z początkiem maja 1945 przyjechał z Gniezna do Koszalina wraz z grupą nauczycieli w celu zorganizowania polskiego szkolnictwa. Założył tu większość ówczesnych placówek oświatowych, współorganizował szkoły dla rodzin niemieckich, inicjował gromadzenie księgozbiorów poniemieckich dla ośrodków naukowych. Kierownik działu i starszy wizytator Wydziału Oświaty Wojewódzkiej Rady Narodowej. Aktywny również w stanie spoczynku (od 1952), m.in. prowadził lekcje języka niemieckiego w Liceum Pedagogicznym im. Władysława Spasowskiego, gdzie pracował aż do śmierci. Pochowany na cmentarzu komunalnym w Koszalinie.

 

GRABSKI WŁADYSŁAW (1874-1938) – ekonomista,historyk, reformator waluty, minister, premier.Urodził się w Borowie n.Bzurą w rodzinie ziemiańskiej. W latach 1883-1892 uczeń V Gimnazjum Filologicznego w Warszawie. Uczęszczał do Ecole des Sciences Politiques/1892-1894/, studiował historię i ekonomię na Sorbonie/1892-1895/. W latach 1896-1897 kontynuował studia w Halle w zakresie agronomii. Jego poglądy polityczne ewoluowały w kierunku liberalnym i solidarystycznym.  Działacz społeczny i niepodległościowy, w latach 1905-1912 poseł do Dumy, członek Komitetu Narodowego Polskiego, prezes Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego w Rosji/1915-1918/. W II Rzeczypospolitej – minister skarbu/1919-1925/, Premier rządu od 23.06.1920 – 14.11.1925.  W latach 1926 – 1928 Rektor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego , a następnie jej prorektor. Zmarł 1 marca 1938r. – pochowany jest na Powązkach. Rok 2004 ogłoszony został przez Sejm Rokiem Władysława Grabskiego.

GROCHOWSKI MAKSYMILIAN (1869-1939) – ksiądz, działacz narodowy na ziemi złotowskiej. Urodził się w Bożechowie (pow. Starogard Gdański) jako syn nauczyciela. Szkoły średnie i studia teologiczne kończył w Pelplinie. Był wikarym i administratorem w Godziszewie, a od 1908 aż do śmierci proboszczem w Głubczynie (pow. złotowski). Prowadził pracę społeczna, zwłaszcza oświatową, wśród germanizowanej ludności polskiej. W 1925 został prezesem Polskich Towarzystw Szkolnych w rejencji pilskiej. Od kwietnia do sierpnia 1939 prezes V Dzielnicy (Pogranicze) Związku Polaków w Niemczech. Z wybuchem II wojny światowej więziony w Złotowie i w obozie w Pile. Zmaltretowany znalazł się w szpitalu w Wałczu, gdzie zmarł 7 XI 1939. Pogrzeb pod eskortą gestapo, bez udziału ludności polskiej, odbył się na cmentarzu w Głubczynie.

 

GROTTGER ARTUR (1837-1867) – rysownik i malarz. Studia artystyczne W Krakowie i Wiedniu, gdzie mieszkał do 1865. Potem przeniósł się do Lwowa i Paryża. Zmarł we Francji (Amélie-les-Bains). Twórca dzieł batalistycznych i rodzajowych, m.in. nawiązujących do historii Polski i podejmujących wątki uniwersalne, oraz portretów. Najsławniejsze działa to cykle poświęcone powstaniu styczniowemu („Polonia” 1863, „Lituania” 1964-66 – Muzeum Narodowe w Krakowie) i poprzedzającym je manifestacjom patriotycznym („Warszawa I” 1861 – Muzeum Narodowe we Wrocławiu, „Warszawa II 1862). Wykreował rodzaj narodowej ikonografii martyrologicznej. Do takich dzieł należą też obrazy olejne („Przejście przez granicę” 1865, „Pożegnanie i powitanie powstańca” 1865-66 – Muzeum Narodowe we Wrocławiu) i kartony o tematyce sybirskiej. Wywarł znaczący wpływ na wielu artystów późniejszych pokoleń, m.in. W. Pruszkowskiego, J. Malczewskiego, S. Wyspiańskiego, X. Dunikowskiego, T. Brzozowskiego.

 

HALLER JÓZEF Generał  /1873-1960/

Urodził się 13 sierpnia 1873 r. w Jurczycach koło Krakowa, w rodzinie ziemiańskiej.Początkowo uczęszczał do niemieckiej szkoły powszechnej we Lwowie. Od 1883 r. był uczniem niższej szkoły realnej w Koszycach.

W 1890 r. wstąpił do wyższej szkoły realnej (korpusu kadetów) w Hranicach, a po jej ukończeniu studiował na wydziale artylerii w Akademii Wojsko-Technicznej w Mödling.18 sierpnia 1895 r. został mianowany podporucznikiem i przydzielony do 11 pułku artylerii we Lwowie.W 1898 r. dowodził kadrą 31 i 33 pułku artylerii w Stanisławowie.

W 1901 r. objął funkcję instruktora w szkole jednorocznych ochotników X i XI korpusu, zostając w 1905 r. jej komendantem.W 1909 r. uzyskał awans na stopień kapitana, a następnie został dowódcą 43 dywizjonu haubic Obrony Krajowej.W 1910 r. otrzymał urlop długoterminowy.

1 grudnia 1911 r. przeszedł w stan spoczynku i wydzierżawił majątek Wysocko pod Brodami.
Zajął się pracą społeczną w ruchu spółdzielczym, pełniąc m.in. od 1912 r. funkcję inspektora w Towarzystwie Kółek Rolniczych we Lwowie.

W 1912 r. został członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz głównym organizatorem Polowych Drużyn „Sokoła” w okręgu lwowskim. W okresie tym współpracował również z ruchem skautowskim.                            Po wybuchu I wojny światowej na krótko zmobilizowany do armii austriackiej. Przeniesiony następnie do powstającego we Lwowie Legionu Wschodniego, stał się jednym z jego organizatorów.

29 sierpnia 1914 r., dowodząc 1 pułkiem piechoty, opuścił wraz z Legionem Lwów, kierując się na zachód.        Po likwidacji Legionu Wschodniego 26 września 1914 r. w stopniu kapitana objął dowodzenie nad I bat. 3 pułku piechoty Legionów Polskich.

Na początku października 1914 r., po przeniesieniu na front wschodniokarpacki, objął dowództwo nad I i IV bat. 3 pp Leg., a następnie nad całym pułkiem. 12 października podległe mu oddziały 3 pp Leg. po potyczce z Kozakami zajęły Rafajłową. 24 października wziął udział w zakończonych sukcesem walkach o Nadwórną. Dzień później uzyskał stopień majora. 29 października uczestniczył w ciężkich bojach pod Mołotkowem. W walkach pod Pasieczną 9 listopada 1914 r. został ranny.

20 listopada 1914 r. awansowany do stopnia podpułkownika. Kika dni później objął dowództwo grupy Rafajłowa-Zielona, które sprawował do marca 1915 r.  14 marca 1915 r. awansowany do stopnia pułkownika, rozpoczął działania organizacyjne związane z formowaniem II Brygady.

5 maja 1915 r. uległ ciężkiemu wypadkowi samochodowemu pod Częstochową. Do służby powrócił dopiero w czerwcu 1916 r., po wielomiesięcznym pobycie w szpitalach w Częstochowie i Wiedniu.

13 lipca 1916 r. mianowany został dowódcą II Brygady Legionów. Pozostał nim również po kryzysie przysięgowym z lipca 1917 r., wchodząc wraz z nią w skład Polskiego Korpusu Posiłkowego.

W nocy z 15 na 16 lutego 1918 r. w proteście wobec postanowień traktatu brzeskiego będąca pod jego rozkazami II Brygada przedarła się przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą i 6 marca połączyła się z oddziałami II Korpusu Polskiego w Sorokach. 10 marca 1918 r. mianowany dowódcą 5 Dywizji Strzelców Polskich.  28 marca tego roku objął dowództwo nad II Korpusem, otrzymując jednocześnie stopień generała.

11 maja 1918 r. na czele II Korpusu stoczył pod Kaniowem bitwę z przeważającymi liczebnie wojskami niemieckimi. W jej wyniku oddziały Korpusu zostały rozbite.

Unikając niewoli dotarł do Moskwy, a następnie przez Murmańsk do Francji. 17 lipca 1918 r. wszedł w skład Komitetu Narodowego Polskiego, który 4 października 1918 r. wyznaczył go dowódcą Armii Polskiej we Francji.

Po powrocie do Polski od kwietnia do 2 czerwca 1919 r. był dowódcą Frontu Połudnowo-Wschodniego. Pełniąc tę funkcję kierował zwycięską ofensywą przeciwko Ukraińcom we wschodniej Małopolsce. Następnie do 25 września 1919 r. dowodził Frontem Południowo-Zachodnim. 30 sierpnia tego roku mianowany generałem broni.

Pod koniec października 1919 r. powierzono mu dowództwo Frontu Pomorskiego. Od stycznia 1920 r. stojąc na jego czele przejmował ziemie pomorskie przyznane Polsce Traktatem Wersalskim.

Od 22 stycznia 1920 r. do 24 listopada 1924 r. był przewodniczącym Tymczasowej Kapituły Orderu Virtuti Militari.

W trakcie wojny polsko-bolszewickiej 1 lipca 1920 r. został członkiem Rady Obrony Państwa oraz Generalnym Inspektorem Armii Ochotniczej.

31 lipca 1920 r. mianowany dowódcą Frontu Północno-Wschodniego, a 10 sierpnia Frontu Północnego. Dowodził nim do 2 września tego roku. 20 października 1920 r. objął funkcję przewodniczącego Najwyższej Komisji Opiniującej i wszedł w skład Ścisłej Rady Wojennej. Od 7 stycznia 1921 r. był Generalnym Inspektorem Artylerii.

Pomiędzy 22 listopada 1922 r. a 5 października 1923 r. pozostawał w stanie nieczynnym. W tym okresie był posłem do Sejmu z listy Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej.

Po rezygnacji z mandatu poselskiego, powrócił do służby wojskowej. 5 października 1923 r. został ponownie Generalnym Inspektorem Artylerii.

Aktywnie działał w PCK, Związku Hallerczyków, Akcji Katolickiej, Sodalicji oraz ZHP, którego był przewodniczącym od lipca 1920 r. do lutego 1923 r.

W czasie zamachu majowego opowiedział się po stronie rządu, kierując działaniami na terenie Wielkopolski i Pomorza. 16 czerwca 1926 r. został zwolniony ze stanowiska i przeniesiony 31 lipca tego roku w stan spoczynku. Następnie prowadził gospodarstwo w Gorzuchowie na Pomorzu.

W 1936 r. należał do organizatorów antyrządowego „Frontu Morges”.

Po utworzeniu Stronnictwa Pracy w 1937 r. był prezesem jego Rady Naczelnej.

We wrześniu 1939 r. przekroczył granicę polsko-rumuńską i przez Jugosławię przedostał się do Francji.

3 października 1939 r. mianowany został ministrem bez teki w rządzie gen. Władysława Sikorskiego. Następnego dnia powołany do służby czynnej, pozostawał w dyspozycji Naczelnego Wodza.

10 października 1939 r. stanął na czele komisji mającej wyjaśnić przyczyn klęski wrześniowej.

Od końca grudnia 1939 r. do maja 1940 r. przebywał w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, przekonując m.in. tamtejszą Polonię do wstępowania w szeregi powstającego we Francji Wojska Polskiego.

Po klęsce Francji przedostał się w lipcu 1940 r. do Wielkiej Brytanii. W gabinecie gen. Sikorskiego pełnił funkcję kierownika działu oświaty. Po jego śmierci 14 lipca 1943 r. podał się do dymisji.

Do 1947 r. pozostawał w dyspozycji Naczelnego Wodza.

Po wojnie zamieszkał w Londynie. Aktywnie uczestniczył w emigracyjnym życiu politycznym, będąc m.in. od 1948 r. członkiem zarządu Stronnictwa Pracy.

Zmarł 4 czerwca 1960 r. w Londynie. Pochowany został na cmentarzu Gunnersbury.

W 1993 r. jego szczątki powróciły do kraju i zostały złożone w kościele garnizonowym pod wezwaniem św. Agnieszki w Krakowie.

Józef Haller odznaczony był m.in.: Orderem Orła Białego, Virtuti Militari V kl. oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych.

/UWAGA: Notka z Portalu Historycznego „Dzieje.pl”/

 

HUSEJKO WŁADYSŁAW /1952-2012/- wicewojewoda koszaliński i zachodniopomorski, marszałek zachodniopomorski, wiceprezydent Koszalina, urodził się w Lubiatowie/dziś dzielnica Koszalina/, absolwent Wyższej Szkoły Inżynierskiej/dziś Politechnika Koszalińska/- Wydział Mechaniczny/1978/ oraz Wydział Ekonomii i Zarządzania/2007/, Kierownik Ośrodka Elektronicznej Techniki Obliczeniowej – do 1990 r. i Zastępca Dyrektora Parku Naukowo-Technologicznego/2002-2006/. W latach 1990-1998 Wiceprezydent Koszalina, W latach 1998-2001 Wicewojewoda Koszaliński i Wicewojewoda Zachodniopomorski. W latach 2006-2010 Wicemarszałek i Marszałek Zachodniopomorski, od 2010 radny koszaliński – wybrany Przewodniczącym Rady Miejskiej. Należał do Unii Wolności, od 2005 Platforma Obywatelska. Współtwórca i Kierownik Zespołu opracowującego pierwszą „Strategię Rozwoju Koszalina” – jedną z pierwszych w kraju.

To był świetny, pogodny Człowiek, który słuchał ludzi i nie narzucał swojej woli – tak Go widzą przyjaciele i współpracownicy.

Spoczywa w Alei Zasłużonych 2 – pożegnano Go z honorami wojskowymi. Na pogrzeb zjechali współpracownicy, koledzy i przyjaciele z całego kraju.

JAGOSZEWSKI HENRYK (1889-1948) – nauczyciel, burmistrz Koszalina, organizator życia w mieście w pionierskich czasach powojennych. Przybył na ziemię koszalińską tuz po wojnie. W sierpniu 1945 został kierownikiem Szkoły Podstawowej w Bobolicach. Działacz polskiej Partii Robotniczej, od maja 1946 członek Komitetu Powiatowego. W tymże roku przeniósł się do Koszalina, gdzie początkowo był sekretarzem Komitetu Miejskiego, a od marca 1947 burmistrzem Koszalina. Położył znaczące zasługi dla organizacji życia w zrujnowanym mieście: dzięki jego energii, inicjatywie i ofiarności wzrosło tempo odgruzowywania, porządkowania ulic i placów, rozwoju gospodarki miejskiej i uruchomieniu zakładów komunalnych, ożywiło się także życie kulturalne. Przeprowadził przegląd kadr, krzewił dyscyplinę pracy. Zmarł wskutek choroby płuc. Koszalinianie pożegnali go 5-tysięcznym konduktem żałobnym przez miasto i wystawili okazały pomnik na miejscowym cmentarzu.

JAN PAWEŁ II, KAROL WOJTYŁA (1920-2005) – 264. Papież, wybrany 16 X 1978, pierwszy Polak na stolicy Piotrowej, czołowa postać w historii Polski i Kościoła powszechnego – Honorowy Obywatel Koszalina. Urodzony w Wadowicach 18 V 1920, zmarł w Watykanie 2 IV 2005. Poliglota, autor wielu utworów literackich (poezja, proza, sztuki teatralne), aktor, pedagog. Przeżył dramatyczny zamach na swoje życie podczas audiencji na Placu Świętego Piotra w Watykanie 13 V 1981. Życiorys i zasługi Jana Pawła II są powszechnie znane, przypominamy więc tylko niektóre fakty, zwłaszcza wątki związane bezpośrednio z Koszalinem. W latach 1979-2004 Jan Paweł II, obdarzony przydomkiem „papież pielgrzym”, odbył 104 pielgrzymki do różnych zakątków świata ( w tym 9-krotnie do Polski). W dniach 1-2 czerwca 1991 odwiedził Koszalin, rozpoczynając właśnie tutaj czwartą z kolei, a pierwszą po przemianach ustrojowych (do których się walnie przyczynił) pielgrzymkę do Polski (jej hasło: Bogu dziękujcie, ducha nie gaście). Poświęcił wtedy sanktuarium maryjne Na Górze Chełmskiej i Wyższe Seminarium Duchowne, odprawił mszę świętą i wygłosił homilię (temat: I przykazanie z Dekalogu – Nie będziesz miał bogów cudzych przede Mną) na placu pod kościołem Ducha Świętego, uczestniczył w nabożeństwie różańcowym katedrze Mariackiej. Nazajutrz, przed odlotem do Rzeszowa, na lotnisku w Zegrzu Pomorskim spotkał się z 35-tysięczną rzeszą żołnierzy i ich rodzin. W piątą rocznicę historycznej wizyty w Koszalinie przed katedrą Mariacką odsłonięto pomnik Jana Pawła II. Od 1992 roku odbywa się rokrocznie Bieg Papieski. W dniu 1 maja 2011r. ogłoszony Błogosławionym. W dniu 27 kwietnia 2014r. ogłoszony  Świętym.

JAN Z KOLNA, JOAN SCOLVO, JOHANNES SCOLVUS (XV W.) – żeglarz o nieustalonym nazwisku i narodowości, domniemany odkrywca Ameryki. Miał tego dokonać w służbie duńskiej około 1476 roku, czyli 16 lat przed Kolumbem w bliżej nieznanym miejscu (Ziemia Baffina? Labrador?). Informacje o jego istnieniu pochodzą z dwóch niezależnych źródeł: od F. Lópeza de Gómara („Historia general de las Indias y conquista de Mexico” z 1552 r.) i od Holendra Corneliusa Wytflieta („Descriptionis Ptolomaicae augmentum”). Różne dzieła i mapy z XVI – XVII wieku podają ponad 20 wersji jego nazwiska, przypisując mu często narodowość polską. Choć Wytfliet w swoim też nazywa Jana z Kolna Polakiem, a rodzimy historyk Joachim Lelewel na tej podstawie napisał opowiadanie, badania naukowe dowodzą, że tłumaczenie nazwiska Joan Scolvo jako Jan z Kolna jest nieprawdopodobne i nie sposób stwierdzić narodowości tej postaci. Niektórzy współcześni autorzy skandynawscy uważają go za Skandynawa. Postać silnie zakorzeniona w rodzimej (częściowo też obcej) tradycji literackiej i historiografii.

JELEC JADWIGA (1914-1984) – nauczycielka, pionierka oświaty w Koszalinie, związana z I Liceum Ogólnokształcącym im. Stanisława Dubois, w latach 1954-64 dyrektor tej szkoły. Odebrała staranne wykształcenie uniwersyteckie na paryskiej Sorbonie. Kiedy w 1945 przyjechała do Koszalina, miała już za sobą przedwojenny staż nauczycielski. Współtworzyła pierwsze grono pedagogiczne, które we wrześniu 1945 rozpoczynało nauczanie w Państwowym Koedukacyjnym Gimnazjum i Liceum (najpierw przy ul. Traugutta 14, po kilku dniach przy Zwycięstwa 117, dopiero od września 1947 w obecnej siedzibie I LO). Prowadziła lekcje języka francuskiego, uczyła też angielskiego. Oddana nauczaniu i wychowaniu kolejnych roczników młodzieży, surowa i wymagająca, ale i serdeczna wobec uczniów, uchodziła zawsze za wzór prawdziwego pedagoga. Wśród wychowanków znana jako „Madame” lub „Bonżura”. Spoczywa na cmentarzu w Koszalinie.

JEŻ IGNACY (1914-2007) – Kardynał – Honorowy Obywatel Koszalina, Słupska, Katowic, Drawska Pom., Połczyna Zdroju, Bornego Sulinowa – budowniczy mostów polsko-niemieckich, kawaler Orderu Uśmiechu, urodził się 31 lipca 1914r. w Radomyślu Wielkim, po tułaczce wojennej jego rodzice osiedli w Katowicach, gdzie jego ojciec organizował sąd, a później był jego wieloletnim pracownikiem. Po ukończeniu  słynnego liceum im. Adama Mickiewicza Ignaś wstąpił do Seminarium Śląskiego w Krakowie. Święcenia kapłańskie przyjął 20 czerwca 1937r. z rąk biskupa katowickiego Stanisława Adamskiego. Po święceniach pracował jako wikary w Hajdukach Wielkich(Chorzów-Batory). Jego proboszczem był ks. Józef Czempiel, wielki patriota, wzór duszpasterza. Gdy po aresztowaniu go przez Niemców i uwięzieniu w obozie koncentracyjnym w 1942r. nadeszła wiadomość o śmierci  ks. Czempiela, młody wikary nie mógł nie odprawić Mszy za jego duszę. Został za to aresztowany przez gestapo i po krótkim pobycie w katowickim więzieniu przewieziony do Dachau.  Poznał tu wielu księży – męczenników m.in. – bp. Michała Kozala, bł. Wincentego Frelichowskiego. Ocierając się codziennie o śmierć, organizował dla współwięźniów, zwłaszcza jeńców radzieckich, pomoc charytatywną i opiekę medyczną. Po wyzwoleniu obozu był do 1946r. kapelanem Polaków w Goppingen, którzy tu próbowali zacząć nowe życie. Gdy wrócił do kraju był m.in. rektorem katolickiej szkoły średniej w Katowicach. W 1960r. papież Jan XXIII mianował go pomocniczym biskupem w Gorzowie Wielkopolskim. W 1972r. został pierwszym ordynariuszem diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. Nowy biskup uparcie erygował nowe parafie, walczył o budowę kościołów i kaplic. Był jednym z pierwszych, którzy po wojnie budowali pojednanie polsko-niemieckie. W tym procesie bp. I.Jeż, były więzień Dachau odegrał ważną rolę, nawiązując trwałe przyjacielskie stosunki z biskupami niemieckimi. Lata kontaktów i przyjaźni zaowocowały powolnym burzeniem barier. W 1991r przeżył wielką radość – papież Jan Paweł II rozpoczął swą pielgrzymkę do Polski od Koszalina, gdzie witał go uroczyście bp Ignacy. Był laureatem licznych nagród i odznaczeń, wśród których jest Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski i Wielki Krzyż Zasługi Republiki Federalnej Niemiec. Zmarł 16 października 2007r. w klinice Gemelli w Rzymie. Mimo iż nie zdążył odebrać kapelusza kardynalskigo – papież Benedykt XVI ogłosił iż tytuł kardynała Mu przysługuje. Pochowany został w dniu 23 października 2007r. w krypcie Bazyliki Kołobrzeskiej.

KACZYŃSKI LECH i Maria – Prezydent RP

Aleksander (ur. 18 czerwca 1949 r. w Warszawie, zm. 10 kwietnia 2010 r. w Smoleńsku) – polski polityk i prawnik. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2005-2010. Działacz opozycji w okresie PRL. Prezes Najwyższej Izby Kontroli w latach 1992-1995, minister sprawiedliwości i prokurator generalny w rządzie Jerzego Buzka w latach 2000-2001, prezydent Warszawy w latach 2002-2005. Współzałożyciel partii Prawo i Sprawiedliwość i jej pierwszy prezes, senator I kadencji oraz poseł na Sejm I i IV kadencji. Był doktorem habilitowanym nauk prawnych, profesorem nadzwyczajnym UKSW i UG, specjalistą w zakresie prawa pracy. Autor ok. 40 publikacji z zakresu prawa. Zginął w katastrofie rządowego samolotu Tu-154.

Lech Kaczyński urodził się w Warszawie na Żoliborzu. Ojciec, Rajmund Kaczyński, z zawodu inżynier, był żołnierzem Armii Krajowej, uczestnikiem powstania warszawskiego, kawalerem Orderu Virtuti Militari. Matka, Jadwiga z domu Jasiewicz, z wykształcenia była filologiem polskim (zawodowo związana z IBL PAN).  Był bratem bliźniaczym Jarosława Kaczyńskiego.  Bracia zagrali role Jacka (Lech Kaczyński) i Placka (Jarosław Kaczyński) w ekranizacji powieści Kornela Makuszyńskiego O dwóch takich, co ukradli księżyc z 1962 r. w reżyserii Jana Batorego.

Uczęszczał do XLI Liceum Ogólnokształcącego im. Joachima Lelewela w Warszawie, ukończył XXXIX Liceum Ogólnokształcące im. Ludowego Lotnictwa Polskiego na Bielanach (1967). Był absolwentem Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (studiował w latach 1967-1971).

W 1980 r. na podstawie pracy zatytułowanej Zakres swobody stron w zakresie kształtowania treści stosunku pracy pisanej pod kierunkiem Romana Korolca (a po jego śmierci pod kierunkiem Czesława Jackowiaka) uzyskał stopień doktora na Uniwersytecie Gdańskim. Rozprawa ta została nagrodzona przez redakcję miesięcznika „Państwo i Prawo”. W 1990 r. uzyskał stopień doktora habilitowanego w oparciu o rozprawę pt. Renta socjalna.

W latach 1971-1997 był pracownikiem naukowym w Katedrze Prawa Pracy Uniwersytetu Gdańskiego. W latach 1996-1999 był pracownikiem naukowym Uniwersytetu Gdańskiego (zajmując stanowisko profesora nadzwyczajnego), a od 1999 r. Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (również na stanowisku profesora nadzwyczajnego, urlopowany w związku z prezydenturą). Był autorem publikacji z dziedziny prawa pracy: Ocena nowelizacji kodeksu pracy (1996), Przewodnik do nauki prawa pracy (1998). W trakcie pracy naukowej pod jego kierunkiem powstała jedna rozprawa doktorska (Związkowa zdolność układowa, obroniona w 1999 przez Jakuba Stelinę z UG).

W 1971 r. przeniósł się do Sopotu. Od 1976 r., odpowiadając na apel KOR-u, podjął akcję zbierania pieniędzy dla represjonowanych robotników po wydarzeniach Czerwca robotników Ursusa i Radomia. Jesienią 1977 r. za pośrednictwem brata, Jarosława, nawiązał współpracę z Biurem Interwencyjnym Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, kierowanym przez Zbigniewa Romaszewskiego. Prowadził szkolenia z zakresu prawa pracy dla robotników. Od 1978 r. działał w Wolnych Związkach Zawodowych. W latach 1978-1980 wraz z Joanną i Andrzejem Gwiazdami prowadził dla robotników wykłady z prawa pracy i historii PRL.  W sierpniu 1980 r. był jednym z licznych doradców Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego w Stoczni Gdańskiej (niewchodzącym w skład komisji ekspertów). Był szefem Biura Interwencyjnego, kierownikiem Biura Analiz Bieżących MKS.W 1981 r. został delegatem gdańskiego NSZZ „Solidarność” na I Zjazd Krajowy Delegatów związku, wybrano go na członka komisji programowej. Przewodniczył zespołowi do spraw uregulowania stosunków z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą.W czasie stanu wojennego był internowany w Strzebielinku od 13 grudnia 1981 r. do 15 października 1982 r. Od 1983 r. brał udział w posiedzeniach Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej oraz w pracach tajnej Regionalnej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „Solidarność”. Od stycznia 1986 r. był członkiem TKK, a w latach 1987-1989 sekretarzem Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”. Od 1985 r. wchodził w skład regionalnej Rady Pomocy Więźniom Politycznym w Gdańsku. Pod koniec lat 80. stał się bliskim współpracownikiem Lecha Wałęsy, lidera „Solidarności” i późniejszego Prezydenta RP. 16 września 1988 r. brał udział w rozmowach „Solidarności” z przedstawicielami władz w Magdalence pod Warszawą. Od grudnia tego roku należał do Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Od lutego do kwietnia 1989 r. brał udział w obradach tzw. podstolików powstałych w związku z rozmowami Okrągłego Stołu (gdzie zasiadał w zespole do spraw pluralizmu związkowego). Od kwietnia 1989 r. wchodził w skład Prezydium Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”.

W maju 1990 r. został wybrany na pierwszego wiceprzewodniczącego Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność” (kierował praktycznie związkiem w czasie kampanii prezydenckiej Lecha Wałęsy i po jego wyborze na stanowisko prezydenta RP). Był senatorem I kadencji (1989-1991) i członkiem Obywatelskiego Klubu Parlamentarnego. Następnie sprawował mandat posła na Sejm I kadencji (1991-1993) z listy Porozumienia Obywatelskiego Centrum (nie będąc formalnie członkiem partii PC). Od 12 marca 1991 r. do 31 października 1991 r. w Kancelarii Prezydenta Lecha Wałęsy zajmował stanowisko ministra stanu do spraw bezpieczeństwa nadzorującego pracę Biura Bezpieczeństwa Narodowego. Z pracy w Kancelarii odszedł po konflikcie z Lechem Wałęsą i szefem jego gabinetu Mieczysławem Wachowskim.

14 lutego 1992 r. został wybrany przez Sejm na stanowisko prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Sześcioletniej kadencji nie ukończył, gdyż w 1995 r. uchwałami Sejmu (z 26 maja) i Senatu (z 8 czerwca) został odwołany z tego urzędu.  Był kandydatem na urząd Prezydenta RP w wyborach w 1995 r. Zrezygnował jeszcze przed pierwszą turą 30 października, zgłaszając gotowość poparcia każdego, kto – jego zdaniem – miał szansę pokonać Lecha Wałęsę.

14 czerwca 2000 r. został powołany przez Prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego na urząd Ministra Sprawiedliwości w rządzie Jerzego Buzka. Jako prokurator generalny wydał w 2000 r. m.in. wytyczne dla prokuratorów, aby w większości spraw występowali do sądów o zastosowanie tymczasowego aresztowania dla podejrzanych.

W 2001 r. stanął na czele Prawa i Sprawiedliwości, nowej (współtworzonej z bratem) partii, powstałej na bazie dawnego Porozumienia Centrum, jego współpracowników z NIK i MS oraz niektórych secesjonistów z Akcji Wyborczej Solidarność. W tym samym roku uzyskał mandat posła na Sejm IV kadencji w okręgu gdańskim. Wiosną 2002 r. doprowadził do zjednoczenia Prawa i Sprawiedliwości z partią Kazimierza Michała Ujazdowskiego, Przymierzem Prawicy. Był prezesem PiS w latach 2001-2003 (następnie zaś, do 2006, pełnił funkcję prezesa honorowego). Po objęciu urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej wystąpił z partii (podczas II Kongresu Prawa i Sprawiedliwości, który odbył się 3 czerwca 2006 r.).

Od 18 listopada 2002r. do 22 grudnia 2005r. zajmował stanowisko Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy, wybranego w pierwszych wyborach bezpośrednich w dniach 27 października i 10 listopada 2002 r. z ramienia PiS. Lech Kaczyński zrezygnował z funkcji na sesji rady miasta 22 grudnia 2005r., w przeddzień objęcia urzędu prezydenta.

Podczas jego kadencji obchodzono 60. rocznicę wybuchu powstania warszawskiego. Przy tej okazji prezydent otworzył w lipcu 2004r. Muzeum Powstania Warszawskiego. Za jego prezydentury powstały także wydziały obsługi mieszkańców, otwarto pierwsze trasy Szybkiej Kolei Miejskiej i rozstrzygnięto konkurs na projekt budynku Centrum Nauki Kopernik. W styczniu 2005r. Lech Kaczyński był jednym z sygnatariuszy umowy dotyczącej finansowania budowy Muzeum Historii Żydów Polskich, m.in. ze środków m.st. Warszawy.

W 2004 i 2005 roku zabronił przejścia Paradzie Równości ulicami Warszawy, co wywołało kontrowersje związane ze zgodnością tego postanowienia z Konstytucją RP oraz zarzuty homofobii.

Środowisko polityczne Lecha Kaczyńskiego za jedno z osiągnięć jego prezydentury uznawało także rozbicie tzw. układu warszawskiego, istniejącej rzekomo sieci nieformalnych powiązań rządzącej miastem koalicji Platformy Obywatelskiej (wcześniej Unii Wolności) i Sojuszu Lewicy Demokratycznej z lokalnymi przedsiębiorcami. Po zerwaniu koalicji z PO w radzie miejskiej wspierający go klub radnych PiS zawierał porozumienia z usuniętymi z Platformy Obywatelskiej radnymi kojarzonymi z Pawłem Piskorskim, kreowanym na symbol „układu warszawskiego”.

19 marca 2005r. jako pierwszy ogłosił swój zamiar ubiegania się z ramienia PiS o najwyższy urząd w wyborach prezydenckich, zajmując pierwsze miejsce w sondażach. Kampania wyborcza dała mu początkowo bardzo wysokie poparcie. Wyprzedził w rankingach m.in. kardiochirurga i senatora Zbigniewa Religę. Po wystartowaniu kampanii wyborczej marszałka Sejmu Włodzimierza Cimoszewicza Lech Kaczyński spadł w lipcu na drugie miejsce w badaniach opinii publicznej. Po rezygnacji marszałka Sejmu we wrześniu nie odzyskał pozycji lidera, którą zajął w sondażach wicemarszałek Sejmu, Donald Tusk, występujący z ramienia PO.

Jesienią jego notowania zaczęły ponownie rosnąć. Kandydat PO był przez PiS oskarżany o nadmierny liberalizm. Jego szanse zwiększyło zwycięstwo PiS w wyborach parlamentarnych. W pierwszej turze wyborów prezydenckich zajął drugie miejsce po Donaldzie Tusku, otrzymując 33% głosów. W drugiej turze głosowania Lech Kaczyński zdobył poparcie środowiska Radia Maryja, Samoobrony oraz PSL. W drugiej turze głosowania, w dniu 23 października 2005r. , Lech Kaczyński otrzymał 8 257 468 głosów, co stanowiło 54,04% głosujących. Kadencja Prezydenta RP rozpoczęła się 23 grudnia 2005 r. i zakończyła się z chwilą śmierci w katastrofie lotniczej 10 kwietnia 2010 r. Obowiązki konstytucyjne Prezydenta RP przejął marszałek Sejmu Bronisław Komorowski.

Prezydent Lech Kaczyński gościł w Polsce m.in.

• prezydenta USA George’a W. Busha w czerwcu 2007
• przebywającego z pielgrzymką w Polsce papieża Benedykta XVI, w maju 2006
• prezydenta Francji Nicolasa Sarkozy’ego 14 czerwca 2007 i 28 maja 2008
• kanclerz Niemiec Angelę Merkel w marcu 2007
• premiera Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej Tony’ego Blaira w kwietniu 2007
• prezydenta Pakistanu Perveza Musharrafa w kwietniu 2007

Podtrzymał politykę zagraniczną prowadzoną przez Kwaśniewskiego w zakresie utrzymywania wojskowej misji stabilizacyjno-szkoleniowej na terenie Iraku. Misja ta, trwająca od 3 września 2003r., na mocy postanowienia prezydenta wydanego na wniosek premiera Donalda Tuska zakończyła się 31 października 2008r. 29 października 2008r. do Polski powrócili żołnierze z ostatniej dziesiątej zmiany Polskiego Kontyngentu Wojskowego „Irak”.

Na mocy postanowienia prezydenta z 2006 r. wydanego na wniosek premiera Jarosława Kaczyńskiego, na przełomie kwietnia i maja 2007r. , stacjonujący na terenie Afganistanu Polski Kontyngent Wojskowy został powiększony do prawie 1200 żołnierzy i przeszedł pod dowództwo natowskiej misji ISAF. Postanowienie to na wniosek premiera Donalda Tuska było przedłużane na kolejne okresy, w trakcie których kontyngent był stopniowo powiększany.

Deklarował poparcie starań Gruzji i Ukrainy w kwestii ich akcesji do Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). Stanowisko to prezentował w trakcie spotkania szefów państw i rządów krajów członkowskich sojuszu, które odbyło się w Bukareszcie (tzw. 59. szczyt NATO w dniach 2-4 kwietnia 2008 r.).

W 2006r. Lech Kaczyński miał zostać ojcem chrzestnym syna prezydenta Gruzji, jednak wyjazd do Tbilisi odwołał z powodu wypadku w KWK Halemba.

12 sierpnia 2008r. podczas wojny w Osetii Południowej poleciał do Gruzji z planowanym lądowaniem w Gandży. Pilot odmówił uwzględnienia sugestii prezydenta, aby wylądować w Tbilisi; incydent ten wywołał zainteresowanie mediów. Ostatecznie Lech Kaczyński tego dnia wraz z prezydentami Ukrainy Wiktorem Juszczenką, Litwy Valdasem Adamkusem, Estonii Toomasem Ilvesem i premierem Łotwy Ivarsem Godmanisem pojawił się na wiecu politycznym w stolicy Gruzji, udzielając poparcia prezydentowi Gruzji Micheilowi Saakaszwillemu.

23 listopada 2008r. podczas pobytu Lecha Kaczyńskiego i prezydenta Gruzji przy granicy gruzińsko-osetyjskiej w pobliżu wiozącej ich kolumny nieustaleni sprawcy oddali strzały ostrzegawcze z broni palnej. W sprawie tego zdarzenia śledztwo wszczęto w ramach Prokuratury Okręgowej w Warszawie.

W ramach deklarowanych zamiarów stworzenia wspólnej polityki energetycznej łączącej kraje należące do UE, Ukrainę i republiki kaukaskie, zorganizował tzw. szczyt energetyczny w Krakowie w dniach 11­12 maja 2007r., w którym udział wzięli prezydenci Azerbejdżanu, Gruzji, Litwy i Ukrainy. Na spotkaniu zadeklarowano porozumienie pomiędzy Polską i Litwą w sprawie tzw. mostu energetycznego i wstępnego międzyrządowego opracowania projektu budowy elektrowni atomowej dostarczającej energię na potrzeby krajów regionu.

Podczas szczytu negocjacyjnego Rady Europejskiej w Brukseli w dniach 21-23 czerwca 2007 r. , reprezentując rząd, zgłaszał postulaty w sprawie systemu głosowania w RE w ramach negocjowania treści przyszłego Traktatu Lizbońskiego. Propozycja rządowa, dla której poparcie zadeklarowała tylko strona czeska, dotycząca tzw. systemu pierwiastkowego, wobec proponowanego przez pozostałych 25 członków szczytu tzw. zasady podwójnej większości nie uzyskała poparcia przewodniczącej Rady Europejskiej kanclerz Niemiec Angeli Merkel. W rezultacie strona polska wynegocjowała utrzymanie „systemu nicejskiego” (z 2000) do 2014. Prezydent był obecny w Lizbonie podczas uroczystości podpisania traktatu przez premiera Donalda Tuska i ministra Radosława Sikorskiego. Z dniem 30 kwietnia 2008r. został uprawniony do ratyfikacji Traktatu Lizbońskiego, który ratyfikował 10 października 2009r.   Podczas swojej kadencji prezydent desygnował dwóch Prezesów Rady Ministrów, odbierając przysięgę:

• 14 lipca 2006r. od rządu Jarosława Kaczyńskiego (desygnowany 10 lipca 2006r.),
• 16 listopada 2007r. od rządu Donalda Tuska (desygnowany 9 listopada 2007r.).

Na stanowisko Prezesa Trybunału Konstytucyjnego powołał 4 listopada 2006 r. Jerzego Stępnia, a 25 czerwca 2008 r. Bohdana Zdziennickiego.

W ramach swoich uprawnień 31 stycznia 2006r. powołał do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Elżbietę Kruk i Wojciecha Dziomdziorę, a po ich rezygnacji z zajmowanych funkcji nominował Piotra Boronia (18 września 2007r.) i Barbarę Bubulę (26 września 2007r.). 6 stycznia 2006r. na swojego przedstawiciela w Krajowej Radzie Sądownictwa wyznaczył Ewę Stryczyńską. W styczniu 2007r. wskazał kandydata na prezesa Narodowego Banku Polski w osobie Sławomira Skrzypka.

Postanowieniem z 3 stycznia 2008r. jako pierwszy prezydent w III Rzeczypospolitej odmówił nominacji na stanowiska sędziowskie dziewięciu kandydatom przedstawionym mu do powołania przez Krajową Radę Sądownictwa. Postanowieniem z 5 marca 2010r. powołał na urząd prokuratora generalnego Andrzeja Seremeta, a na jego wniosek 31 marca 2010 trzech zastępców.

Odznaczenie Order Orła Białego otrzymali od niego przedstawiciele polskiego kościoła hierarchicznego (Andrzej Maria Deskur, Ignacy Tokarczuk, Kazimierz Majdański, Henryk Gulbinowicz, Józef Glemp), działacze opozycji antykomunistycznej w PRL: Jan Józef Lipski (pośmiertnie), Andrzej Gwiazda i Anna Walentynowicz, były Rzecznik Interesu Publicznego Bogusław Nizieński, kardiochirurg i polityk Zbigniew Religa, były premier Jan Olszewski, pośmiertnie: poeta Zbigniew Herbert (wcześniej jego żona nie przyjęła Orderu od prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego), aktor Gustaw Holoubek, pierwszy marszałek senatu III RP Andrzej Stelmachowski oraz bohaterowie okresu II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej, skazani na karę śmierci lub represjonowani w okresie stalinowskim (gen. Emil Fieldorf, rotmistrz Witold Pilecki, Łukasz Ciepliński, Franciszek Niepokólczycki, Wincenty Kwieciński). Order Orła Białego otrzymał również król Arabii Saudyjskiej Abdullah bin Abdulaziz al Saud, prezydenci Czech i Słowacji, Vaclav Klaus i Ivan Gasparovic. 10 lipca 2007r. Kapituła Orderu zadecydowała o przyznaniu najwyższego polskiego odznaczenia Ronaldowi Reaganowi.

W sierpniu 2006 prezydent pozbawił Helenę Wolińską-Brus Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski, nadanego uchwałą Rady Państwa z 1954, oraz Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski, nadanego uchwałą Krajowej Rady Narodowej z 1945. W marcu 2006 odznaczył Krzyżem Zesłańców Sybiru Wojciecha Jaruzelskiego. Po ujawnieniu tego faktu przez TVN minister Andrzej Urbański z Kancelarii Prezydenta oświadczył, że został on odznaczony przez pomyłkę, gdyż „prezydent akceptował tylko postanowienia, nie zaś listy osób” i nie zdawał sobie sprawy, że na liście występuje Wojciech Jaruzelski. Po tym oświadczeniu Wojciech Jaruzelski odesłał otrzymane odznaczenie.

Pod koniec 2005 r. , po swoim wyborze, odnosząc się do Orderu Orła Białego, krytycznie ocenił nominacje dokonywane przez Aleksandra Kwaśniewskiego, co skutkowało ustąpieniem z funkcji kanclerza kapituły przez Barbarę Skargę. Po objęciu funkcji prezydenta nie zwoływał posiedzenia kapituły tego orderu, której członkowie przy propozycjach nominacji byli konsultowani telefonicznie. Wiosną 2007r. uznał, iż wobec niezłożenia oświadczeń lustracyjnych wymaganych ustawą wygasło członkostwo w Kapitule Tadeusza Mazowieckiego i Bronisława Geremka, wkrótce z członkostwa zrezygnował Władysław Bartoszewski, co pozostawiło wówczas w kapitule tylko Andrzeja Gwiazdę, mianowanego przez Lecha Kaczyńskiego. Prezydent zaproponował członkostwo w Kapitule Irenie Sendlerowej (odmówiła ze względu na wiek i stan zdrowia) i Wiesławowi Chrzanowskiemu. W skład kapituły później weszli również arcybiskup Ignacy Tokarczuk oraz sędzia Bogusław Nizieński.

Lech Kaczyński ułaskawił 202 osoby, w 2006 odmówił prawa łaski 550 osobom. Wbrew wcześniejszym zapowiedziom (związanym z krytyką działań Aleksandra Kwaśniewskiego) zrezygnował z publikacji listy osób ułaskawionych. W 2009 r. ułaskawił m.in. trzech braci skazanych za zabójstwo w ramach tzw. linczu we Włodowie poprzez warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonych wobec nich kar pozbawienia wolności. W tym samym roku w tzw. trybie szczególnym (wybieranym decyzją prezydenta i pomijającym zasięganie opinii sądów orzekających w danej sprawie) i przy negatywnej opinii prokuratora generalnego poprzez skrócenie o połowę okresu próby i zarządzenie zatarcia skazania ułaskawił przedsiębiorcę z Kwidzyna, skazanego za oszustwa i przestępstwa przeciwko dokumentom. Według doniesień medialnych w swoim procesie karnym skazany był broniony przez adwokata Marka Dubienieckiego, zaś kilka tygodni przed decyzją o ułaskawieniu założył z jego synem (będącym jednocześnie zięciem Lecha Kaczyńskiego) pierwszą z kilku wspólnych spółek. Postanowieniem z 16 lutego 2007 r. opublikował w Monitorze Polskim tekst raportu autorstwa likwidatora WSI Antoniego Macierewicza w sprawie działalności służb wojskowych w Polsce. W związku z zapadłym w tej sprawie wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego zdecydował natomiast nie ujawniać treści aneksu do raportu przedłożonego mu w listopadzie 2007.

W 68. rocznicę agresji ZSRR na Polskę z 1939 r. Lech Kaczyński 17 września 2007 r. wraz z delegacją polskich urzędników, przedstawicieli rodzin katyńskich i ludzi kultury wziął udział w uroczystościach w Katyniu i Smoleńsku upamiętniających zbrodnię katyńską.

Z inicjatyw Lecha Kaczyńskiego zostały ustanowione ustawą Narodowy Dzień Pamięci Powstania Warszawskiego w 2009 r. i Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” w 2011 r.

Lech Kaczyński był także pierwszym urzędującym prezydentem Polski, który po II wojnie światowej odwiedził synagogę.

10 kwietnia 2010 r. Lech Kaczyński wyleciał z Warszawy rządowym samolotem Tu-154M , by udać się na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Zginął wraz z żoną i wszystkimi członkami delegacji w katastrofie lotniczej w Smoleńsku w pobliżu lotniska Smoleńsk-Siewiernyj. Jego ciało zostało odnalezione 10 kwietnia 2010r., a wieczorem tegoż dnia zidentyfikował je Jarosław Kaczyński. Z chwilą śmierci prezydenta jego konstytucyjne obowiązki zaczął tymczasowo wykonywać Marszałek Sejmu Bronisław Komorowski, który zarządził żałobę narodową, trwającą w Polsce w dniach 10-18 kwietnia 2010r..

Po przeprowadzeniu sekcji zwłok 11 kwietnia trumnę z ciałem Lecha Kaczyńskiego przewieziono samolotem CASA ze Smoleńska do Warszawy. 13 kwietnia, po przetransportowaniu z Rosji do Polski trumny z ciałem małżonki prezydenta, obie wystawiono na widok publiczny w Sali Kolumnowej Pałacu Prezydenckiego. Według szacunków urzędników Kancelarii Prezydenta w dniach 13-17 kwietnia przed trumnami przeszło około 180 tys. ludzi. Następnie trumny przewieziono do bazyliki archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie.

18 kwietnia trumny z ciałami Lecha Kaczyńskiego i Marii Kaczyńskiej przewieziono drogą powietrzną do Krakowa. Para prezydencka została pochowana z honorami wojskowym w krypcie pod Wieżą Srebrnych Dzwonów bazyliki archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława na Wawelu. W 2010 z inicjatywy Jarosława Kaczyńskiego w kwaterze 92. Cmentarza Powązkowskiego w Warszawie powstał symboliczny grób Lecha Kaczyńskiego i jego żony Marii.

Wybrane ordery i odznaczenia zagraniczne

• Złoty Łańcuch i Gwiazda Orderu Zasługi Zakonu Maltańskiego (Zakon Maltański, 2007)
• Kollana Orderu Króla Abdulaziza (Arabia Saudyjska, 2007)
• Order Zwycięstwa Świętego Jerzego (Gruzja, 2007)
• Order Księcia Jarosława Mądrego I klasy (Ukraina, 2007)
• Wielki Order Króla Tomisława (Chorwacja, 2008)
• Krzyż Wielki z Wielką Kollaną Orderu Infanta Henryka (Portugalia, 2008)
• Narodowy Order Zasługi Republiki Malty I Klasy z Kollaną (Malta, 2009)
• Order Podwójnego Białego Krzyża I klasy (Słowacja, 2009)
• Krzyż Wielki z Kollaną Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej (Węgry, 2009)
• Wielki Krzyż ze Złotą Kollaną Orderu Witolda Wielkiego (Litwa, 2009)
• Order Heydara 3liyeva (Azerbejdżan, 2009).
• Krzyż Wielki z Kollaną Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia, 2009)
• Order Białego Lwa I Klasy z Kollaną (Czechy, 21 stycznia 2010)
• Narodowy Bohater Gruzji (pośmiertnie, Gruzja, 2010)

Inne wyróżnienia

• tytuł „Człowieka Roku 2004″, przyznany przez „Tygodnik Solidarność”,
• tytuł „Człowieka Roku 2006″, przyznany przez Federację Regionalnych Związków Gmin i Powiatów RP,
  • nagroda „Europejskiego Męża Stanu 2006″, przyznana przez tureckie organizacje dziennikarskie i gospodarcze za wspieranie procesu integracji Turcji z Unią Europejską,
• Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej przyznany przez Polską Fundację Katyńską (2008)^[88],
  • Krzyż Honorowego Harcerza Rzeczypospolitej w związku z objęciem Honorowego Protektoratu nad organizacjami harcerskim (2008),
• Pierścień Hallera Ligi Morskiej i Rzecznej (2009),
• honorowe obywatelstwo Nowego Sącza (2009),
• Złoty Medal Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego (2009),
• Złoty Krzyż Honorowej Odznaki Organizacyjnej „Za Zasługi dla Związku Piłsudczyków RP” (2009). Odebrał doktoraty honoris causa gruzińskiego Państwowego Uniwersytetu im. Iwane Dżawachiszwilego (2007), Narodowej Akademii Administracji Państwowej przy prezydencie Ukrainy (2007), Państwowego Uniwersytetu Mongolskiego (2008), Uniwersytetu Studiów Zagranicznych Hankuk w Seulu (2008), Uniwersytetu Słowiańskiego w Baku (2009), Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II (2009).

Lechowi Kaczyńskiemu pośmiertnie przyznano tytuły honorowego obywatela: w 2010 r. Bogatyni, Warszawy, Leszna, Dolnego Śląska, Turku, Tarnobrzega, Wadowic, Skórcza, w 2011 r. Radomia, a w 2013 r. Jastrzębia- Zdroju.

Poza granicami Polski imieniem zmarłego prezydenta nazwano w 2010 na Ukrainie część ul. Polskiej w Odessie (wraz z tablicą pamiątkową) oraz ulicę w Mukaczewie. Ponadto w 2010 w Gruzji imię Lecha i Marii Kaczyńskiego otrzymały ulica Czarnomorska w dzielnicy Isani w Tbilisi i ulica w Batumi, a imię Lecha Kaczyńskiego ulica w Kiszyniowie w Mołdawii, a także ulica w Chicago w Stanach Zjednoczonych oraz w Gruzji skwer w Tbilisi (gdzie umieszczono pomnik w postaci popiersia). Imieniem Marii i Lecha Kaczyńskich w 2010 postanowiono nazwać szpital w Essassa w rejonie Libreville w Gabonie.

W 2010 szkole podstawowej w Chełchach pod Ełkiem jako pierwszej w Polsce nadane zostało imię Lecha Kaczyńskiego. W 2011 szkole podstawowej w miejscowości Podsarnie w województwie małopolskim nadano imię Lecha i Marii Kaczyńskich.

W 2011 Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu złotą monetę o nominale 100 zł z wizerunkiem Lecha Kaczyńskiego i Marii Kaczyńskiej w nakładzie 5 tys. egzemplarzy. W tym samym roku srebrną monetę o nominale 2 dolarów z wizerunkiem Lecha Kaczyńskiego wprowadziły do obiegu Wyspy Cooka w nakładzie 1 tys. egzemplarzy. Wizerunki Lecha i Marii Kaczyńskich znalazły się na znaczkach pocztowych wydanych przez poczty Mozambiku, Togo, Gwinei Bissau, Liberii oraz Wysp Świętego Tomasza i Książęcej, a także Saint Vincent i Grenadyny.

Pośmiertnie został uhonorowany Krzyżem Honorowym Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej – AD AMICUM, odznaką „Zasłużony dla województwa podkarpackiego” i krzyżem Semper Fidelis przyznawanym przez Związek Solidarności Polskich Kombatantów

Lech Kaczyński był w związku małżeńskim z Marią. Miał jedno dziecko: córkę Martę (ur. 1980), absolwentkę prawa na Uniwersytecie Gdańskim, oraz dwie wnuczki, Ewę i Martynę.

Maria Helena Kaczyńska, z domu Mackiewicz (ur. 21 sierpnia 1942r. w Machowie, zm. 10 kwietnia 2010r. w Smoleńsku) – żona prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, pierwsza dama Polski od 2005 do 10 kwietnia 2010 r., Z wykształcenia była ekonomistką. Córka Lidii z domu Piszczako (1916-18 maja 2004) i Czesława Mackiewiczów (1910-16 lutego 1976). Po II wojnie światowej jej rodzina została przymusowo wysiedlona z Wileńszczyzny. Czesław Mackiewicz nosił pseudonim konspiracyjny „Szczygieł”, działał w Organizacji Wojskowej „Wilki”, walczył w Okręgu Wilno Armii Krajowej, IV Brygadzie Partyzanckiej AK. Jeden z jego braci walczył w szeregach II Korpusu gen. Władysława Andersa pod Monte Cassino, zaś drugi, Witold (1913-1940) był ofiarą zbrodni katyńskiej zamordowanym w Charkowie (razem z nim przetrzymywany był i następnie zamordowany mąż siostry matki Marii Kaczyńskiej, ppor. Jan Mackiewicz; inny brat, Mieczysław został także aresztowany, lecz następnie zwolniony z obozu w Ostaszkowie z uwagi na zbyt niski stopień wojskowy). W 1945 rodzina Mackiewiczów przeniosła się z Wileńszczyzny na Ziemie Odzyskane i osiadła w Człuchowie. W 1949 Czesław Mackiewicz wyrokiem sądu został skazany na karę pięciu lat więzienia za działalność w AK (karę anulowano w wyniku amnestii), po czym utracił w zatrudnienie w nadleśnictwie i rodzina przeniosła się do położonego nieopodal Złotowa, gdzie zamieszkiwali do 1951 (w tym czasie Lidia Mackiewicz pracowała jako nauczycielka). Brat Marii Kaczyńskiej, płk dr inż. Konrad Mackiewicz był pracownikiem Instytutu Technicznego Wojsk Lotniczych. Ojciec Marii Kaczyńskiej, Czesław, zmarł wskutek obrażeń odniesionych w wypadku drogowym.

Maria Kaczyńska urodziła się z wadą serca, ponadto często chorowała na zapalenie płuc, w związku z czym w 1951 rodzice zdecydowali o rocznym wyjeździe do sanatorium w Rabce (wpierw wyjechała tam matka z Marią i Konrad, a w 1953 dołączył do nich ojciec i zamieszkali tam na stałe). W 1955 przeszła operację serca, którą przeprowadził prof. Leon Manteuffel-Szoege. Tam ukończyła szkołę podstawową i w latach 1957-1961 uczęszczała do I Liceum Ogólnokształcącego im. Eugeniusza Romera w Rabce, gdzie w 1961 uzyskała maturę. Przez wiele lat pobierała lekcje gry na fortepianie. W latach 1961-1966 studiowała handel zagraniczny (specjalność: transport morski) w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Sopocie. Uzyskała tytuł zawodowy magistra nauk ekonomicznych. Znała język angielski i francuski, porozumiewała się także w językach hiszpańskim i rosyjskim.

Po ukończeniu studiów podjęła pracę w Instytucie Morskim w Gdańsku w pracowni badań koniunkturalnych, gdzie przeprowadzała badania perspektyw rozwoju rynków frachtowych na Dalekim Wschodzie. Swojego męża poznała w 1976, gdy pracowała naukowo w Instytucie Morskim, a on studiował. Dwa lata później pobrali się. Wydział II SB w Gdańsku zarejestrował Marię Mackiewicz jako kontakt operacyjny (nr rej. 22626) od 26 lutego 1977 do 11 lipca 1978 . Maria Kaczyńska po urlopie macierzyńskim nie powróciła do pracy zawodowej, zaś zarabiała jako korepetytorka i tłumaczka. Maria i Lech Kaczyńscy mieli córkę Martę (ur. 1980), absolwentkę prawa na Uniwersytecie Gdańskim, oraz dwie wnuczki, Ewę i Martynę.

Jako pierwsza dama podjęła działania wspierające działalność charytatywną.

Objęła patronat nad wieloma akcjami dobroczynnymi (m.in. Galą Charytatywną z okazji 60-lecia Funduszu Narodów Zjednoczonych na Rzecz Dzieci UNICEF). Została także honorowym patronem akcji „Zakopane bez barier”.

9 listopada 2006 została matką chrzestną pierwszego polskiego samolotu myśliwskiego typu F-16 „Jastrząb”.

8 marca 2007 podpisała się pod apelem kobiet mediów do parlamentarzystów o pozostawienie bez zmian zapisu konstytucji w dziedzinie ochrony życia, co wywołało gwałtowną krytykę o. Tadeusza Rydzyka.

13 maja 2007 wraz z Ludmiłą Putiną otworzyła Dom Polski w Sankt Petersburgu.

8 czerwca 2007 podejmowała w Helu małżonkę prezydenta George’a W. Busha – Laurę Bush.

22 października 2007 pani prezydentowa wzięła udział w obchodach 30-lecia Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, które Prezydent RP Lech Kaczyński objął honorowym patronatem. Uroczystość odbyła się w Filharmonii Narodowej w Warszawie.

Odbywała spotkania z Przewodniczącą Międzynarodowego Zgromadzenia Kobiet Ministrów, Madeleine Albright, z którą 25 kwietnia 2008 podjęła wspólną inicjatywą dotyczącą działań na rzecz profilaktyki zdrowotnej kobiet i zainicjowała podpisy pod „Deklaracją na rzecz poprawy sytuacji zdrowotnej kobiet w Europie Środkowej”. Ponadto w styczniu 2009 zaangażowała się w akcję IV Tygodnia Walki z Rakiem Szyjki Macicy. W grudniu 2009 pomogła ubogiej rodzinie z województwa warmińsko-mazurskiego w ramach akcji Szlachetna Paczka.

W imieniu prezydenta uczestniczyła jako Specjalny Wysłannik Prezydenta RP w wielu uroczystościach międzynarodowych, reprezentując de facto głowę państwa polskiego. 1 lutego 2006 podjęła w Pałacu Prezydenckim księżniczkę Annę.

Maria Kaczyńska jako Specjalny Wysłannik Prezydenta RP uczestniczyła w następujących wydarzeniach:

• 7 lutego 2006r. – pogrzeb byłego prezydenta Niemiec Johannesa Raua
• 10 marca 2006r. – zaprzysiężenie prezydent Chile Michelle Bachelet
• 26 marca 2006r. – pogrzeb byłego Prezydenta Estonii Lennarta Meri
• 1 grudnia 2006r. – zaprzysiężenie prezydenta Meksyku Felipe Calderóna
• 7 marca 2008r. – pogrzeb Wielkiego Mistrza Suwerennego Wojskowego Zakonu Maltańskiego Andrew Bertiego

Odznaczenia państwowe i im równorzędne

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, postanowieniem z 16 kwietnia 2010r. marszałka Sejmu Bronisława Komorowskiego wykonującego obowiązki prezydenta RP, na wniosek Kapituły Orderu Odrodzenia Polski, „za wybitne zasługi w służbie państwu i społeczeństwu”).
• Krzyż Wielki Orderu Witolda Wielkiego (15 kwietnia 2009, Litwa)
• Xirka Giefi ir-Repubblika (26 stycznia 2009, Malta)
• Krzyż Wielki Orderu Infanta Henryka (1 września 2008, Portugalia).
• Krzyż Wielki dla Damy Orderu Zasługi Zakonu Maltańskiego (14 maja 2007)

Inne wyróżnienia

• W listopadzie 2006 Maria Kaczyńska otrzymała tytuł i statuetkę Człowiek Otwartego Serca, przyznawaną przez Kapitułę Stowarzyszenia Osób i Dzieci Niepełnosprawnych Pomocna Dłoń.
• W grudniu 2006 prezydentowa otrzymała tytuł honorowego Przyjaciela Palestyńskiego Towarzystwa im. Fryderyka Chopina, który jest nadawany przez Palestyńskie Towarzystwo im. Fryderyka Chopina miłośnikom muzyki oraz promotorom kultury, literatury i sztuki.
• W listopadzie 2007 Maria Kaczyńska otrzymała tytuł honorowego Anioła Kliniki Budzik, który został nadany Pani Prezydentowej przez Fundację Ewy Błaszczyk Akogo? za zaangażowanie w budowę Kliniki Budzik.
• Od 13 grudnia 2007r. przewodniczyła Honorowemu Komitetowi Rozwoju Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej im. św. Jana z Dukli
• 25 stycznia 2008r. prezydentowa Kaczyńska otrzymała statuetkę Mecenasa Polskiej Ekologii, przyznawaną przez Narodową Radę Ekologiczną za zaangażowanie w problemy ochrony środowiska.
• W kwietniu 2008 imieniem i nazwiskiem prezydentowej Marii Kaczyńskiej oficjalnie nazwano nową odmianę uprawną tulipana o nazwie systematycznej Tulipa L. 'Maria Kaczynska’. Była pierwszą osobistością z Polski, która została w ten sposób uhonorowana. 24 kwietnia 2008r. w ambasadzie Holandii w Warszawie Maria Kaczyńska otrzymała jednego „swojego” tulipana w szklanej donicy. Odmiana ta ma być zasadzona na dziedzińcu Pałacu Prezydenckiego w Warszawie.
• 31 maja 2008 otrzymała Specjalnego Super Wiktora 2007 „za wrażliwość ponad podziałami”.
• 3 października 2008 Marię Kaczyńską uhonorowano Bursztynową Różą – wyróżnieniem przyznawanym w uznaniu za działalność charytatywną pod hasłem Miej serce i patrzaj w serce – przeciw obojętności.
• W styczniu 2009 Maria Kaczyńska otrzymała honorowe członkostwo maltańskiego towarzystwa Xirka Giefi ir-Repubblika, nadawane za zasługi dla Republiki Malty.
• 17 marca 2009r. Maria Kaczyńska została uhonorowana orderem „Ambasadora Rozwoju Profilaktyki Zdrowia w Polsce 2009” za zaangażowanie na rzecz profilaktyki onkologicznej, poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych w Polsce oraz zapobieganiu krzywdzeniu i wykorzystywaniu dzieci, a także za zaangażowanie w problemy ochrony środowiska. Odznaczenie to przyznawane jest przez Fundację „Akademia Zdrowia i Urody”, Stałe Przedstawicielstwo ONZ w Polsce oraz Światową Organizację Zdrowia.
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego” (pośmiertnie, 2010)

Maria Kaczyńska zginęła 10 kwietnia 2010r. w wyniku katastrofy wojskowego samolotu Tu-154M w Smoleńsku w drodze na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Tego dnia około godziny 8:40 czasu polskiego samolot, w którym razem ze swoim mężem Lechem i delegacją udawała się na uroczystości rocznicowe w Katyniu, rozbił się w pobliżu lotniska Smoleńsk – Siewiernyj w Smoleńsku. W wyniku tej katastrofy śmierć poniosły wszystkie osoby znajdujące się na pokładzie samolotu. Jej ciało zostało zidentyfikowane przez jej brata, Konrada Mackiewicza.

13 kwietnia 2010r. trumna z ciałem Marii Kaczyńskiej została przewieziona samolotem wojskowym z Moskwy do Warszawy i wystawiona na widok publiczny wraz z trumną męża w Sali Kolumnowej Pałacu Prezydenckiego w Warszawie. Według szacunków Kancelarii Prezydenta, w dniach 13-17 kwietnia prezydenckiej parze mogło oddać hołd ok. 180 tys. osób.

18 kwietnia 2010 Maria Kaczyńska została pochowana wraz z mężem w bazylice archikatedralnej św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie w krypcie pod Wieżą Srebrnych Dzwonów na Wawelu. W 2010 w kwaterze 92. Cmentarza Powązkowskiego w Warszawie powstał symboliczny grób Lecha i Marii Kaczyńskich.

Upamiętnienie

• W 2010 pamięci Marii Kaczyńskiej została poświęcona książka pierwszej damy Gruzji Sandry Roelofs „Historia idealistki” (Tbilisi 2010). W 2011 Sandra Roelofs ustanowiła stypendium im. Marii Kaczyńskiej w dziedzinie muzyki poważnej i medycyny.
• Imieniem Lecha i Marii Kaczyńskiego otrzymały ulica Czarnomorska w dzielnicy Isani w gruzińskiej stolicy Tbilisi (13 kwietnia 2010) i ulica w Batumi (25 maja 2010).
• Imieniem Marii i Lecha Kaczyńskich postanowiono nazwać szpital w Essassa w rejonie Libreville w Gabonie (kwiecień 2010).
• 16 kwietnia 2010 Rada Miasta Sopotu nazwała imieniem Lecha i Marii Kaczyńskich dotychczasowy Park Południowy, położony na terenie miasta.
• 28 kwietnia 2010 imieniem Lecha i Marii Kaczyńskich nazwano park poniżej tarasu spacerowego Kamiennej Góry w Gdyni
• Wizerunki Lecha i Marii Kaczyńskich znalazły się na znaczkach pocztowych wydanych przez poczty kilku państw afrykańskich: Mozambiku, Togo, Gwinei Bissau, Liberii oraz Wysp Świętego Tomasza i Książęcej, a także karaibskiego Saint Vincent i Grenadyny.
• 4 kwietnia 2011 Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monetę o nominale 100 zł z wizerunkiem Lecha Kaczyńskiego i Marii Kaczyńskiej (złoto próby 900/1000, masa 8 g, średnica 21 mm, nakład 5000 egz.).
• 20 maja 2010 imieniem Marii Kaczyńskiej nazwano Centrum Profilaktyki Przeciwrakowej w dzielnicy Varketili w Tbilisi w Gruzji.
• 15 grudnia 2011 szkole podstawowej w miejscowości Podsarnie w województwie małopolskim nadano imię patronów Lecha i Marii Kaczyńskich.
• 18 czerwca 2013 w Radomiu odsłonięto pomnik pary prezydenckiej Lecha i Marii Kaczyńskich.

KAJKA, KAYKA MICHAŁ (1858-1940) – mazurski poeta ludowy. Z pochodzenia chłop od 1883 we wsi Ogródek na Mazurach. Działacz narodowy i polityczny, współzałożyciel (1896) Mazurskiej Partii Ludowej, uczestnik akcji plebiscytowej 1920. Jego twórczość poetycka ma charakter religijny i patriotyczny i wywodzi się z nurtu rodzimej tradycji poetyckiej sięgającej od Kochanowskiego do Konopnickiej. Wiersze Kajki (jeden z najbardziej znanych to „O, ojczysta nasza mowa…”) i jego działalność społeczno-oświatowa miały znaczący wpływ na rozbudzenie świadomości narodowej wśród ludu mazurskiego. Wydania: „Pieśni mazurskie” (1927), „Opowiadania ucieszne” (1970, wspólnie z M. Lengowskim), wybory wierszy „Zebrałem snop plonu…” (1958), „Z duchowej mej niwy” (1982).

KARŁOWICZ MIECZYSŁAW (1876-1909) – kompozytor. Uczeń znanego skrzypka Stanisława Barcewicza, teorię muzyki zgłębiał m.in. u Zygmunta Noskowskiego, a dyrygenturę – u Arthura Nikischa. W1907 uczestnik koncertu kompozytorskiego Młodej Polski w Berlinie (prawykonanie poematu symfonicznego „Odwieczne pieśni”). W tym samym roku osiedlił się w Zakopanem. Jeden z pionierów polskiego taternictwa, współtwórca Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Zginął pod lawiną na zboczu Małego Kościelca w Dolinie Gąsienicowej. Spuścizna muzyczna to m.in. 6 poematów symfonicznych ( w tym „Rapsodia litewska”, „Stanisław i Anna Oświęcimowie” oraz dokończony przez Grzegorza Fitelberga „Epizod na maskaradzie”), 10 młodzieńczych pieśni do słów Kazimierza Przerwy-Tetmajera oraz Koncert skrzypcowy A-dur z 1902 r.

KARPINIUK SEBASTIAN (1972-2010)   prawnik, polityk , samorządowiec,Poseł V i VI  kadencji Sejmu RP.

KASPROWICZ JAN (1860-1926) – poeta, dramatopisarz, tłumacz, krytyk literacki i teatralny. Syn ubogiego chłopa z Szymborza na Kujawach. Studia w Lipsku i we Wrocławiu. 1888 osiadł we Lwowie, praca w redakcjach pism. 1892 poznał Tatry i odtąd często odwiedzał Podhale. Od 1909 kierował katedrą komparatystyki literackiej na Uniwersytecie Jana Kazimierza, 1921-22 rektor tej uczelni. 1920 udział w akcji plebiscytowej na Warmii i Mazurach. 1924 osiadł wraz z żoną (Rosjanką Marią z Buninów) w swoim domu na Harendzie (dziś w granicach Zakopanego), gdzie zmarł (tam powstało jego muzeum i mauzoleum). Autor zbiorów wierszy (m.in. „Z chłopskiego zagonu” 1891, „Krzak dzikiej róży” 1898, „Księga ubogich” 1916, „Mój świat”1926), hymnów („Ginącemu światu” i „Salve Regina” 1902), dramatów (m.in. „poematy dramatyczne”, „Bunt Napierskiego” 1899 i „Uczta Herodiady” 1905) i innych utworów. Bogaty dorobek przekładowy to głównie pisarze antyczni (Ajschylos, Eurypides), a także Szekspir, Shelley, Wilde, Hauptmann, Ibsen, Maeterlinck, Björnson, d’Annunzio.

KAZIMIERZ III WIELKI (1310-1370) – król polski od 1333, syn Władysława I Łokietka, ostatni z dynastii Piastów. Jeden z najwybitniejszych władców: „zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”. Dbał o rozwój gospodarczy kraju i jego obronność, organizował osadnictwo wiejskie, rozwijał i rozbudowywał miasta, skodyfikował prawo (statuty wiślickie i piotrkowskie), zreformował wojsko i skarb. Za jego panowania wzrosła liczba miast, zbudował ponad 50 zamków, 27 miastom dał mury obronne, lokował kilkaset wsi. Zjednoczył większość ziem etnicznie polskich, pod jego rządami terytorium państwa powiększyło się ze 106 tys. do 270 tys. km. kw. (m.in. 1368 objął Drahim, czyli Stare Drawsko, i Czaplinek z okręgami oraz ziemię wałecką). 1334 wydał przywilej regulujący sytuację prawną Żydów w Polsce. 1364 założył pierwszy w Polsce, a drugi w Europie Środkowej (po praskim) uniwersytet – Akademie Krakowską. Czterokrotnie żonaty, utrzymywał tez liczne związki z kobietami. Przydomek Wielki zyskał z powodu jego wysokiego wzrostu. Jako jeden z nielicznych królów Polski stał się legendą. Spoczywa w katedrze na Wawelu.

KILIŃSKI JAN (1760-1819) – przywódca mieszczan w czasie powstania kościuszkowskiego 1794. Pochodził z rodziny mieszczańskiej w wielkopolskim Trzemesznie. 1780 przybył do warszawy, gdzie 1788 został mistrzem szewskim. 1792-94 i 1807 radny miejski. Od 1793 udział w spisku powstańczym, mobilizował do powstania kupiectwo i cechy. W czasie insurekcji warszawskiej 17 i 18 IV 1794 i zaraz po niej stał na czele zbuntowanych tłumów, przyczyniając się do oswobodzenia stolicy. Członek Zastępczej Rady Tymczasowej Księstwa Mazowieckiego. Mianowany przez Kościuszkę pułkownikiem milicji księstwa mazowieckiego, dowodził 20. Regimentem piechoty. Podczas oblężenia warszawy dwukrotnie ranny, po upadku insurekcji więziony w Rosji. Autor pamiętników. Warszawa wystawiła swemu bohaterowi okazały pomnik, w podobny sposób uczciło go też rodzinne Trzemeszno

KING MARTHIN LUTHER, JR. (1929-1968) – amerykański bojownik o prawa człowieka, duchowy przywódca czarnoskórych w USA, teolog, kaznodzieja, pastor Kościoła baptystów. Duchownym został na życzenie ojca, też pastora. W toku studiów wielki wpływ wywarły nań myśli M. Gandhiego i zaangażowana społecznie teologia protestancka. Wspaniały mówca, stal się symbolem kampanii na rzecz integracji i równości praw. Rozgłos zyskał 1955, organizując roczny bojkot stosującej segregację rasową firmy autobusowej w Montgomery (stan Alabama). 1963 współorganizator marszu na Waszyngton (200 tys. uczestników) pod hasłem wprowadzenia równości rasowej. Kilkakrotnie zatrzymywany i aresztowany, obiekt intensywnych śledztw instytucji rządowych, głównie FBI. Rzecznik zwalczania przemocy między ludźmi. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla (1964). Zamordowany w Memphis (stan Tennessee) przez białego rasistę. Z okazji jego urodzin (15 I) trzeci poniedziałek stycznia stał się w USA świętem państwowym.

KLEMENSIEWICZ ZENON (1891-1969) – językoznawca, polonista, pedagog. Urodzony w Tarnowie. Od 1939 profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1941-45 udział w tajnym nauczaniu prowadzonym przez tę uczelnię. Człowiek Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk, 1958-61 kierownik Zakładu Językoznawstwa PAN. Od 1958 redaktor naczelny czasopisma popularnonaukowego „Język Polski”, Wszechstronnie badał polszczyznę, jej składnię, historie, styl. Główne prace: „Składnia opisowa współczesnej polszczyzny kulturalnej” (1937), „Zarys składni polskiej” (1957), „W kręgu języka literackiego i artystycznego” (1961), „Historia języka polskiego” (t. 1-3, 1961-72), współautor „Gramatyki języka polskiego” (1955). Popularyzował kulturę języka, m.in. w artykułach prasowych, pogadankach radiowych. Zginął w katastrofie lotniczej pod Zawoją.

KOCHANOWSKI JAN (1530-1584) – najwybitniejszy poeta polskiego renesansu i czasów przedrozbiorowych, twórca polskiego języka literackiego. Studiował w Krakowie, Królewcu i Padwie. Podróżował po Europie, m.in. do Francji. Dworzanin i jeden z sekretarzy króla Zygmunta II Augusta. Około 1570 porzucił dwór i osiadł w Czarnolesie w pobliżu rodzinnej Sycyny (ziemia radomska). 1574 wziął ślub z Dorotą Podlodowską. Autor wspaniałych utworów zróżnicowanych gatunkowo: liryków religijnych („Hymn do Boga” napisany około 1562 i zaczynający się od słów: Czego chcesz od nas, Panie…”), pieśni patriotycznych (m.in. „Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów”), elegii, poematów dydaktycznych (m.in. „Szachy” ok. 1562), poematu „Proporzec, albo Hołd pruski” (1569), tragedia w stylu antycznym „Odprawa posłów greckich” (1578), wierszowanej parafrazy psalmów „Psałterz Dawidów” (1579). Śmierć 2,5-letniej córeczki Urszuli opłakał w „Trenach” (1580). W 1584 ukazały się „Fraszki”, pośmiertnie w 1586 – „Pieśni”. Pisał też po łacinie. Już za życia uznawano go za największego poetę Rzeczypospolitej i całej Słowiańszczyzny.

KOŁŁĄTAJ HUGO (1750-1812) – ksiądz, uczony, polityk, filozof, publicysta, jeden z głównych przedstawicieli polskiego Oświecenia, współautor Konstytucji 3 maja. Wołyniak, studiował w Krakowie i we Włoszech. Kanonik krakowski, referendarz litewski (1786-91), podkanclerzy koronny (1791-93), członek Komisji Edukacji Narodowej i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, reformator i rektor Akademii Krakowskiej. Związany ze stronnictwem królewskim, jeden z twórców i przywódców pierwszego w Polsce (V 1791) stronnictwa politycznego – Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. W czasie powstania kościuszkowskiego 1794 członek Rady Najwyższej Narodowej, po upadku powstania ścigany i aresztowany w Galicji, więziony przez Austriaków1794-1802. Po uwolnieniu osiadł na Wołyniu, założył wraz z T. Czackim liceum Krzemienieckie. Ostatnie lata życia spędził w Księstwie Warszawskim, od 1809 członek Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie. Autor m.in. „Do Stanisława Małachowskiego… Anonima listów kilka” (cz. 1-3, 1788-89), „Prawo polityczne narodu polskiego” (1790).

KONOPNICKA MARIA  z WASIŁOWSKICH, pseudonim JAN SAWA (1842-1910) – poetka, nowelistka, publicystka, autorka utworów dla dzieci. Urodzona w Suwałkach (tam do 1849), potem mieszkała w Kaliszu, a po ślubie – w Bronowie i Gusinie, 1878 opuściła męża i z sześciorgiem dzieci przeniosła się do warszawy. 1884-86 kierownik literacki tygodnika „Świt”. Od 1890 za granicą (Niemcy, Włochy, Francja, Austria, Czechy), ale utrzymywała stały kontakt a krajem. 1903 w darze od narodu polskiego otrzymała dworek w Żarnowcu pod Krosnem. Zmarła we Lwowie, pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim. Autorka licznych wierszy stylizowanych na wzór ludowy, realistycznych obrazków, nowel poematu z dziejów chłopskiej emigracji zarobkowej „Pan Balcer w Brazylii” (1910), studiów i szkiców krytycznych. To ona ułożyła (1908) słowa słynnej „Roty” („Nie rzucim ziemi skąd nasz ród…”). Dla dzieci napisała m.in. „O krasnoludkach i sierotce Marysi” (1896), „O Janku Wędrowniczku” (1893), „ Na jagody” (1903). tłumaczyła m.in. H.Heinego, G.Hauptmanna, E. De Amicisa.

KOPERNIK MIKOŁAJ (1473-1543) – światowej sławy uczony, astronom, matematyk, ekonomista, prawnik, lekarz, duchowny, twórca heliocentrycznej budowy wszechświata, jeden z prekursorów współczesnej nauki. Urodzony w Toruniu, studiował w Krakowie, Bolonii, Padwie, Ferrarze. Jako sekretarz przyboczny swego wuja, biskupa Ł. Watzenrodego, przebywał głównie w Lidzbarku Warmińskim. 1510 przenosi się do Fromborka jako kanonik kapituły warmińskiej i prowadzi obserwacje astronomiczne, pisząc swe kluczowe dzieło: „De revolutionibus orbium coelestium” („O obrotach ciał niebieskich”), ogłoszone drukiem w Norymberdze 1543, w latach 1616-1758 zakazane indeksem kościelnym jako niebezpieczne dla chrześcijańskiego światopoglądu religijnego. Rękopis tego dzieła znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie. Podczas wojny polsko-krzyżackiej (1520-21) bronił zamku olsztyńskiego przed Krzyżakami. Jako ekonomista sformułował prawo „Pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy”.

KORCZAK JANUSZ, właściwie HENRYK GOLDSZMIT (1878 LUB 1879-1942) – pisarz, pedagog, działacz społeczny, lekarz. Pochodził ze zasymilowanej rodziny żydowskiej. Studia medyczne w Warszawie, praktyka w klinikach w Berlinie i Paryżu. Współzałożyciel warszawskich sierocińców dla dzieci żydowskich (1912) i polskich (1919). Stworzył własny system wychowawczy, preferujący kształtowanie odpowiedzialności i pobudzanie do aktywności społecznej, a także stawiające wysokie wymogi przed wychowawcą, domagał się szacunku wobec praw dziecka. Wraz z dziećmi redagował pismo „Mały Przegląd” (1926-39). Zginął w obozie hitlerowskim w Treblince, dokąd wyjechał dobrowolnie, towarzysząc swoim wychowankom, wywiezionym z warszawskiego getta. Autor prac „Jak kochać dziecko” (1920), „Prawo dziecka do szacunku” (1929), „Pedagogika żartobliwa” (1939) oraz książek dla dzieci, m.in. „Król Maciuś Pierwszy” (1922), „Król Maciuś na bezludnej wyspie” (1923), „Bankructwo małego Deka” (1924). W Koszalinie jest patronem Gimnazjum nr 2 przy ul. Bolesława Krzywoustego.

KOSTENCKI JERZY (1906-1977) – doktor praw, działacz Związku Polaków w Niemczech. Należał do dość elitarnego grona polskich adwokatów w III Rzeszy. Studia prawnicze ukończył w Berlinie, gdzie również uzyskał stopień doktora praw. Potem osiadł w Złotowie. Zasłynął jako odważny obrońca działaczy polonijnych w Niemczech podczas wymierzonych przeciw nim rozpraw sądowych. Zajmował się także działalnością sportową, a gdy w 1938 w Złotowie powstało Koło Przyjaciół Harcerstwa, stanął na jego czele. Do 1939 prezes Rady Nadzorczej Banku Ludowego w Złotowie. Od kwietnia 1939 zastępca prezesa Związku Polaków w Niemczech. 1939-45 więzień obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Po wojnie zamieszkał w Szczecinie, gdzie pracował w handlu zagranicznym.

KOSZUTSKA MARIA, właściwie MARIANNA (1876-1939), pseudonimy: WERA, KOSTRZEWA i inne – działaczka komunistyczna, ideolog, publicysta, z zawodu nauczycielka. Urodzona pod Kaliszem. Od 1902 w Polskiej Partii Socjalistycznej, uczestniczka wydarzeń 1905 w Warszawie, 1906 – współorganizatorka PPS-Lewicy (1908-18 członek Centralnego Komitetu Robotniczego), 1908-14 w redakcji „Robotnika” (organ PPS-Lewicy), związana też z innymi czasopismami (m.in. ostro zwalczała antysemityzm), od 1918 w Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (połączenie PPS-Lewicy i SDKPiL). Od 1920 poza krajem, od 1924 w ZSRR. Po 1926 czołowa przedstawicielka tzw. Większości w okresie podziału KPP na frakcje. 1929 odsunięta definitywnie od wpływu na politykę KPP. 1937 aresztowana i skazana na podstawie fałszywych oskarżeń. Zmarła w sowieckim więzieniu.

KOŚCIUSZKO TADEUSZ ANDRZEJ BONAWENTURA (1746-1817) – generał, polski i amerykański bohater narodowy. Urodzony w Mereczowszczynie na Polesiu, pochodził ze średniej szlachty. Uczył się u pijarów w Lubieszowie, w Szkole Rycerskiej w Warszawie, w Paryżu. Wyjechał do Ameryki Północnej, aby wziąć udział w walce o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1776-83). Zasłużył się m.in. w czasie oblężenia Saratogi (1777). 1784 wrócił do kraju. Podczas wojny polsko-rosyjskiej 1792 walczył w armii koronnej, odznaczył się jako dowódca w bitwie pod Dubienką. Naczelnik Sił Zbrojnych Narodowych w powstaniu kościuszkowskim.1794, dowodził zwycięską bitwą pod Racławicami. Autor „Uniwersału połanieckiego”, regulującego sprawę chłopską. Po klęsce pod Maciejowicami w niewoli rosyjskiej, więziony w Petersburgu. Od 1796 na emigracji w USA, od 1798 w Paryżu. Rzecznik powstania Legionów Polskich. Odmówił współpracy z napoleonem i Bonaparte, gdy ten nie przystał na jego warunki ustrojowe (1806), podobna odmowa spotkała cara Aleksandra I (1814). Zmarł w Solurze w Szwajcarii. Pochowany na Wawelu. 1820-23 pod Krakowem usypano kopiec jego imienia. W USA i w Polsce ma wiele pomników, jego imię nosi Akademia Wojskowa Stanów Zjednoczonych w West Point i najwyższy szczyt Australii.

KOTARBIŃSKI TADEUSZ (1886-1981) – filozof, twórca reizmu i prakseologii. Studiował we Lwowie, wychowanek Kazimierza Twardowskiego. Od 1929 profesor Uniwersytetu warszawskiego, w czasie wojny prowadził tajne nauczanie, po wojnie organizował Uniwersytet Łódzki (1945-49 jego rektor), pracując jednocześnie w Warszawie (od 1951 tylko w Warszawie). Członek Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk (1957-62 prezes PAN), członek wielu akademii naukowych, 1960-63 przewodniczący Międzynarodowego Instytutu Filozoficznego, wieloletni przewodniczący Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Ulubiona dziedzina: prakseologia, czyli nauka o sprawnym działaniu, autor słynnego „Traktatu o dobrej robocie” (1955). Uprawiał też poezję (wydał kilka zbiorów, m.in. „Wesołe smutki” 1956), pisał celne i cenione aforyzmy (m.in. „Medytacje o życiu godziwym” 1966).

KRAKUS I WANDA

KRAKUS (KRAK) – legendarny założyciel Krakowa. Według „Kroniki” Wincentego zwanego Kadłubkiem i „Kroniki wielkopolskiej” – władca Lechitów, ojciec Wandy, a także synów bliźniaków, którzy razem zabili smoka wawelskiego, używając fortelu ( podrzucili mu krowę wypchaną siarką, na którą potwór się skusił i wyzionął ducha), a potem młodszy brat zabił starszego jako rywala do tronu. W nagrodę za uwolnienie ludności od smoka objął władzę książęcą po ojcu, ale gdy bratobójstwo wyszło na jaw, został wygnany z kraju. Kiedy potwór nikomu już nie zagrażał, na skale, w której niegdyś mieszkał ów groźny smok, stary Krak(us) założył gród-miasto o nazwie Kraków, który stał się ośrodkiem wspólnoty plemiennej Lechitów. W krakowskiej dzielnicy Podgórze znajduje się kopiec Krakusa, czyli legendarna mogiła bajecznego założyciela Krakowa, wysoki na 16 metrów i usypany prawdopodobnie około VII wieku naszej ery.

WANDA – córka Krakusa (Kraka), legendarnego założyciela Krakowa, równie legendarna władczyni Lechitów. Postać wprowadzona do polskich dziejów przez Wincentego zwanym kadłubkiem i zmodyfikowana przez „Kronikę wielkopolską”. Nadzwyczaj urodziwa księżniczka wzbudziła od pierwszego wejrzenia nieposkromiona miłość władcy Alemanów (Niemców) księcia Rytygiera (imię takie podaje w swojej kronice Jan Długosz), Gdy „Wanda co nie chciała Niemca” dała kosza cudzoziemskiemu władcy, ten zbrojnie najechał kraj Lechitów. Dzielna księżniczka stawiła mu opór i odniosła walne zwycięstwo, a książę tak nachalnie zabiegający o jej rękę zginął (w wersji Kadłubka – popełnił samobójstwo, przebijając się mieczem). Po powrocie do Krakowa Wanda, dziękując bogom za pomyślne zakończenie wojny, sama złożyła się w ofierze, skacząc do Wisły (według Kadłubka – jedynie nikogo nie poślubiła, trwając w dziewictwie, a więc nie pozostawiła po sobie następcy). Legendarną jej mogiłą jest 29-metrowy kopiec Wandy, usypany prawdopodobnie około VIII wieku naszej ery w rejonie rzeki Dłubni pod Krakowem.

 

KRAUSE EWA LARYSA (1975-1997) – Mistrzyni Judo – Niewysoka, filigranowa, jasnowłosa dziewczyna, o nieśmiałym uśmiechu i smutnych oczach. Urodzona koszalinianka, dziecko podwórka na ulicy Bałtyckiej, niesforna uczennica Szkoły Podstawowej nr 4 im. W. Komarowa w Koszalinie. Wcześnie pozbawiona troskliwego spojrzenia i wsparcia matki i ojca, wychowywana przez babcię, zmagająca się z licznymi problemami rodzinnymi jako nastolatka. Larysa Krause, dla wszystkich – Ewa. Nasza Ewa. Kto wie, jak potoczyłyby się jej losy, gdyby nie szczęśliwy traf, który oddał 12-letnią uczennicę podstawówki pod opiekę trenera judo KS „Gwardia” w Koszalinie, Andrzeja Adamskiego. Oko znawcy bezbłędnie dostrzegło drzemiący w Ewie potencjał i wolę walki. Wkrótce okazało się, że młoda zawodniczka była stworzona do odnoszenia sukcesów w sporcie, w judo. Wyjątkową nieśmiałość i skromność, niekłamaną wdzięczność wobec wspierających ją osób, życzliwość i sympatię dla kolegówi koleżanek łączyła z niezwykłą siłą i hartem sportowego ducha. Te ostatnie szybko zawiodły naszą judoczkę na mistrzowskie szczyty.
Lista jej sukcesów wygląda imponująco:
V miejsce na Igrzyskach Olimpijskich – Atlanta 1996
Mistrzyni Europy seniorek – Gdańsk 1994
Mistrzyni Europy – Europejskie Igrzyska Młodzieży – Belgia 1991
Mistrzyni Europy juniorek – Izrael 1992
Srebrna medalista Mistrzostw Europy – Finlandia 1991
Srebrna medalistka Drużynowych Mistrzostw Europy – Trnava 1995,  St. Petersburg 1997
Brązowa medalistka Mistrzostw Europy – Birmingham 1995
Brązowa medalistka – Drużynowe Mistrzostwa Europy – Haga 1994
V miejsce – Mistrzostwa Europy – Haga 1996
VII miejsce – Mistrzostwach Europy – Ateny 1993
Czterokrotna Mistrzyni Polski seniorek w latach 1993-96
Wielokrotna Mistrzyni Polski juniorek i młodzieży
Zdobywczyni pierwszych miejsc w turniejach międzynarodowych

Sport stał się dla Ewy sposobem na życie, na zerwanie z biedą dzieciństwa, osiągnięcie finansowej stabilizacji. Kupiła swe pierwsze, wymarzone mieszkanie, mogła materialnie wspierać swoją siostrę, zjeździła prawie cały świat. Zakochała się… Pomna swego trudnego dzieciństwa wysiłki i obowiązki życia sportowca starała się łączyć z ideą krzewienia judo wśród dzieci i młodzieży środowisk mniej zamożnych. Tak trafiła do Szkoły Podstawowej w Dąbrowie, gdzie – wespół ze swym pierwszym trenerem i dyrektor placówki, Marią Ignatowicz – założyła Klub Sportowy „Tori”. Nieprzerwanie, od 14 lat, kolejne roczniki trenują w nim sport swojej założycielki. Ewa stała się duchową patronką wielu odnoszących sukcesy w licznych turniejach i zawodach dąbrowskich judoków.
12 stycznia 1997 roku Ewa Krause odeszła od nas na zawsze. Zginęła w wypadku samochodowym. Miała 22 lata. Także wielkie plany: by przywieść medal z Igrzysk Olimpijskich w Sydney, założyć rodzinę, mieć własne dzieci…

Zdążyła jednak swą postawą udowodnić, że wyżyny sportu są dostępne dla każdego, o ile wykaże siłę determinacji w dążeniu do celu, zdrową ambicję i umiejętność pokonywania samego siebie. Trzeba tylko zrobić pierwszy krok…

JEJ OD POCZĄTKU DO KOŃCA TRENER ANDRZEJ ADAMSKI -‘’SAMURAJ’’

KRESOWIANIE

 

Kresy Wschodnie lub po prostu Kresy – w okresie II RP z Kresami Wschodnimi utożsamiano tereny na wschód od linii Curzona, podobnie jak obecnie. Początkowo pod tym pojęciem rozumiano Dzikie Pola – obszar graniczny między Rzecząpospolitą a Chanatem Krymskim nad dolnym Dnieprem. Następnie, wschodnie rubieże Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Od 1939 r. Kresy Wschodnie były okupowane przez ZSRR i Litwę, od 1941 r. przez III Rzeszę, od 1944 r. ponownie przez ZSRR. Aneksja terytorium Polski została zaakceptowana przez Wielką Brytanię i USA podczas konferencji teherańskiej oraz jałtańskiej. Po konferencji jałtańskiej (4-11 lutego 1945 r.), wyłoniony w konsekwencji jej ustaleń Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej podpisał 16 sierpnia 1945 r. umowę z ZSRR, uznając nieco zmodyfikowaną linię Curzona za wschodnią granicę Polski, w oparciu o porozumienie o granicy zawarte pomiędzy PKWN i rządem ZSRR 27 lipca 1944 r. W konsekwencji Kresy Wschodnie zostały odłączone od Polski i wcielone do republik związkowych ZSRR: Białoruskiej SRR, Litewskiej SRR i Ukraińskiej SRR.

Nadanie nazwy „ulica Kresowian” jest uczczeniem pamięci i oddaniem hołdu Polakom zamieszkałym na dawnych wschodnich terenach II Rzeczypospolitej – Kresach i upamiętnieniem ich tragicznych losów.

Koszalin po 1945 roku został zamieszkany przez przesiedleńców z różnych części Polski. Sporą część nowo przybyłych mieszkańców naszego miasta stanowili mieszkańcy kresów wschodnich Rzeczypospolitej, którzy na mocy postanowień jałtańskich zostali zmuszenia do opuszczenia swoich rodzinnych stron i przesiedlenia na tereny poniemieckie, przyznane Polsce po wojnie. Bardzo wielu z nich jako nowe miejsce zamieszkania wybrało Koszalin. Osiedlali się Polacy z Wilna i Lwowa, Grodna i Wołynia oraz innych regionów wschodniej Polski.

Kresowianie tu zaczynali nowe życie, z tym miastem, związali się na stałe. Aktywnie włączali się w odbudowę miasta po wojennych zniszczeniach, tworzyli polską państwowość, struktury państwowe. Zachowali oni również swoje wartości, którymi zarażali mieszkańców Koszalina pochodzących z innych części kraju. Przywiązanie do tradycji, do wiary katolickiej, więzi rodzinne, gotowość do obrony polskości. Zachowali swoje obyczaje i obrzędy regionalne, ubogacając tym samych obrzędowość kształtowaną w polskim Koszalinie. Stali się w naszym mieście strażnikami pamięci o polskich kresach, aktywnie kształtując pamięć i więzi Koszalina z miastami kresów wschodnich takimi jak Lwów i Wilno.

Ulice noszące godnych i wielkich patronów zaświadczają o mieście, kształtują jego wizerunek, mówią że w tym mieście mieszkają obywatele pamiętający o swoich przodkach i ich dokonaniach. Szanują swoją historię i troszczą się o wychowanie przyszłych pokoleń na autorytetach i poszanowaniu tradycji. Niech Koszalin będzie takim miastem, pamiętającym o skomplikowanych i dramatycznych losach Kresowian.

 

KRZYŻANOWSKI JULIAN (1892-1976) – historyk literatury, folklorysta. 1927-30 wykładowca School of Slavonic and East European Studies w Londynie, 1930-34 profesor uniwersytetu w Rydze, 1934-39 i 1945-62 – Uniwersytetu Warszawskiego, podczas okupacji organizator tajnego nauczania. 1946-50 redaktor „Pamiętnika Literackiego”. Od 1946 prezes Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza, od 1933 członek Polskiej Akademii Umiejętności, od 1951 – Polskiej Akademii Nauk. Fundamentalne prace: „Historia literatury polskiej. Alegoryzm – preromantyzm” (1939), „ Neoromantyzm polski. 1890-1918” (1963), zbiory przysłów „Mądrej głowie dość dwie słowie” (t. 1-2, 1958-60), „Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich” (t. 1-4, 1969-78). Dokonał krytycznych wydań dzieł J. Kochanowskiego, A. Mickiewicza, E. Orzeszkowej, H. Sienkiewicza, któremu poświęcił cykl swoich prac (m.in. „Kalendarz życia i twórczości”, 1954).

KUBUŚ PUCHATEK – TYTUŁOWA POSTAĆ Z KSIĄŻEK Alana Alexandra Milne’a „Kubuś Puchatek” i „Chatka Puchatka”. Według „Słownika postaci literackich” Andrzeja Z. Makowieckiego: „ Pluszowy miś, zabawka małego Krzysia, ożywiony siłą wyobraźni swojego właściciela, podobnie jak i inne zabawki, przyjaciele i towarzysze Puchatka: Prosiaczek, Królik, Kłapouchy, Sowa, Przemądrzała, Mama Kangurzyca i Maleństwo, Tygrysek. Miś o Bardzo Małym Rozumku z Krzysiem i przyjaciółmi odbywa wędrówki po Stumilowym Lesie, odwiedzając inne zabawki i tocząc poważne z pozoru, choć absurdalne w treści rozmowy. Puchatek jest zwierzęciem bardzo łagodnego, pogodnego usposobienia, ma niewątpliwe skłonności do łakomstwa i jego uwagę nader często zaprząta myśl, że przyszła pora na >>małe Conieco<<, która kieruje jego spojrzenie w stronę słoika z napisem >>mjut<<”.

KUCZKOWSKI IGNACY (1898-1980) – komandor porucznik inżynier, drugi starosta miasta i powiatu Koszalin. W czasie I wojny światowej wraz z warszawską fabryką Gerlacha ewakuowany do Rosji. Jako student Wydziału Mechanicznego Charkowskiego Instytutu Technologicznego bierze udział w rewolucji październikowej 1917 r. Po powrocie do kraju kontynuuje naukę na Politechnice Warszawskiej (dyplom inżyniera mechanika 1928). Z początkiem 1924 powołany do służby w Marynarce Wojennej, jest I oficerem mechanikiem na stawiaczu min ORP „Gryf”. Ranny 3 września, po zatopieniu okrętu uczestniczy w walkach lądowych w obronie Helu. Do I 1945 w niewoli niemieckiej. Po wojnie organizuje gospodarkę morską (Szczecin) i zajmuje w niej stanowiska kierownicze, m.in. dyrektor Polskiej Żeglugi Przybrzeżnej na Bałtyku „Gryf”, dyrektor techniczny w darłowskim „Kutrze”. Od I 1949 do połowy 1950 starosta miasta i powiatu Koszalin. Przez trzy kadencje wiceprzewodniczący Komisji Morskiej WRN w Koszalinie. Przewodniczący Prezydium MRN w Kołobrzegu. Spoczywa na cmentarzu kołobrzeskim.

KUTRZEBA TADEUSZ (1885-1947) – generał, teoretyk wojskowości. 1906-18 oficer armii austriackiej, uczestnik I wojny światowej, od 1918 w Wojsku Polskim, podczas wojny polsko-bolszewickiej 1919-21 szef sztabów armijnych i frontowych, 1925-28 szef Biura Ścisłej Rady Wzajemnej i zastępca szefa Sztabu Generalnego (od 1927 generał), 1928-IX1939 komendant Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, od 1935 prowadził też prace przy Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych, a od III 1939 dowódca armii „Poznań”. W kampanii wrześniowej 1939 dowódca grupy armii („Poznań” i „Pomorze”) podczas bitwy nad Bzurą, zastępca dowódcy armii „Warszawa”. 1939-45 w niewoli niemieckiej, potem na emigracji w Wielkiej Brytanii. Autor planu obrony przed agresja niemiecką. Napisał książki o bitwie nad Niemnem 1920, wyprawie kijowskiej 1920, bitwie nad Bzurą 1939.

KWIATKOWSKI EUGENIUSZ FELICJAN (1888-1974) – chemik, działacz gospodarczy, polityk,. Podczas I wojny światowej w Legionach Polskich. W okresie międzywojennym dyrektor techniczny Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Chorzowie (1923-26), bliski współpracownik I. Mościckiego, minister przemysłu i handlu (1926-30) – realizator rozbudowy portu w Gdyni i floty handlowej, dyrektor Państwowej Fabryki Związków Azotowych w Mościcach (do 1935). Poseł na sejm (1928-30 i 1938-39), wicepremier i minister skarbu (1935-39). W 1936 inicjator 4-letniego planu inwestycyjnego (zrealizowanego przed terminem) i rozbudowy Centralnego Okręgu Przemysłowego, w 1938 – planu 15-letniego na lata 1939-54. Podczas wojny internowany w Rumunii, 1945-48 pełnomocnik rządu ds. odbudowy wybrzeża i przewodniczący Komisji Planu Rozbudowy Trójmiasta, 1947-52 poseł na Sejm Ustawodawczy, potem odsunięty od działalności gospodarczej i politycznej.

LANGE OSKAR RYSZARD (1904-1965) – ekonomista, statystyk, działacz społeczny i państwowy. Od 1927 działacz PPS, 1934-36 stypendysta Fundacji Rockefellera w Wielkiej Brytanii, od 1937 w USA, 1938-45 profesor uniwersytetu w Chicago, 1945-48 ambasador Polski w USA, 1946 delegat Polski w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Od 1949 profesor SGPiS (1952-55 rektor), od 1956 kierownik katedry ekonomii politycznej na Uniwersytecie warszawskim. Od 1948 członek PAU, od 1952 – PAN. Poseł na sejm (od 1947), członek CKW PPS, po Kongresie Zjednoczeniowym 1948 w KC PZPR, od 1955 członek Rady Państwa (od 1957 wiceprzewodniczący), 1957-62 przewodniczący Rady Ekonomicznej przy Radzie Ministrów PRL. Doradca ekonomiczny rządu Indii, opracował plany rozwoju Cejlonu i Zjednoczonej Republiki Arabskiej. 1957-59 przewodniczący Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ. Światowy rozgłos zyskał artykułem „O teorii ekonomicznej socjalizmu” („Review Economic Studies”, 1936). Inne prace to m.in. „Ekonomia polityczna” (t. 1 1959, t.2 1965), „Optymalne decyzje” (1964), „Wstęp do cybernetyki ekonomicznej” (1964).

LELEWEL JOACHIM (1786-1861) – historyk, numizmatyk, bibliograf, polityk. Zastępca profesora (1815-18) i profesor (1821-24) historii na Uniwersytecie Wileńskim, zastępca profesora bibliografii na Uniwersytecie Warszawskim (1819-21), doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim (1820). 1824 usunięty z uczelni w Wilnie przez władze rosyjskie, powrócił do warszawy. 1828 poseł na sejm Królestwa Polskiego, uczestnik powstania listopadowego 1830-31, w składzie Rady Administracyjnej i Rządu Narodowego, prezes klubu Towarzystwa Patriotycznego. Po powstaniu na emigracji (Paryż, wydalony z Francji – osiadł w Brukseli). Prezes Komitetu Narodowego Polskiego, organizował wyprawę J. Zaliwskiego, działacz Młodej Polski, założyciel Zjednoczenia Emigracji Polskiej. Rzecznik ustroju republikańskiego. Twórca teorii gminowładztwa, historii historiografii Polskiej oraz szkoły historycznej tzw. lelewelowskiej. Dzieła (m.in.): „Historia Polski do końca panowania Stefana Batorego” (1813), „Bibliograficznych ksiąg dwoje” (t. 1-2, 1823-26), „Polska wieków średnich” (t. 1-4, 1846-51). Jego imię nosi Koszalińska Biblioteka Publiczna.

LIMANOWSKI BOLESŁAW (1835-1935) – historyk, socjolog, publicysta, jeden z pierwszych działaczy polskiego ruchu socjalistycznego. Studiował w Moskwie i Dorpacie (obecnie Tartu), uczestniczył w pracach nielegalnych polskich kółek studenckich. 1860 wyjazd do Francji, gdzie związał się z obozem „czerwonych”.1861-67 na zesłaniu (za udział w przygotowaniu manifestacji patriotycznej w katedrze wileńskiej). 1970-77 we Lwowie, gdzie ukończył studia i uzyskał doktorat. Od 1878 na emigracji, współzałożyciel Ludu Polskiego (1881) i Polskiej Partii Socjalistycznej (1892), po rozłamie w PPS (1906) poparł PPS-Frakcję Rewolucyjną. Zwolennik kierunku niepodległościowego, patronował Legionom Polskim, 1922-35 senator z listy PPS, autor prac historycznych, m.in. „Historii demokracji polskiej w epoce porozbiorowej” (1901). Jako teoretyk wywarł istotny wpływa na nurt niepodległościowy i demokratyczny w ruchu socjalistycznym.

ŁUKASIEWICZ IGNACY (1822-1882) – farmaceuta, wynalazca lampy naftowej, pionier przemysłu naftowego w Europie. Od 1837 związany ze Stowarzyszeniem Ludu Polskiego, z którego wyłoniła się Konfederacja Powszechna Narodu Polskiego. W 1845 nawiązał kontakt z E. Dembowskim, zaprzysiężony jako agent Centralizacji Towarzystwa Demokratycznego Polskiego na Rzeszów, jego aresztowanie uniemożliwiło wybuch powstania w tym rejonie kraju; zwolniony z braku dowodów, zobowiązany do zamieszkania we Lwowie. Tam w 1848 podjął pracę w laboratorium przy aptece. P. Mikolascha, w 1852 na zlecenie właściciela dokonał destylacji ropy naftowej, w 1853 skonstruował pierwszą lampę naftową i wprowadził oświetlenie naftowe w lwowskim szpitalu. W 1854 założył w Bóbrce pod Krosnem pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej, a w 1856 w Ulaszowicach pod Jasłem – pierwszą rafinerię. Od lutego 2006 r. jego imię nosi jedna z ulic wytyczonych w obrębie Specjalnej Strefy Ekonomicznej (patronem innej jest Hipolit CEGIELSKI).

MACZEK STANISŁAW WŁADYSŁAW (1892-1994 ) generał broni

Maczek Stanisław Władysław (ur. 31 marca 1892 r. w Szczercu, zm. 11 grudnia 1994 r. w Edynburgu) – generał broni Wojska Polskiego, uczestnik walk o Francję w 1940 roku, dowódca 1. Dywizji Pancernej, honorowy obywatel Holandii. Kawaler Orderu Orła Białego. Urodził się w miejscowości Szczerzec pod Lwowem w rodzinie sędziego Witolda (1854-1926) i Anny z Czernych (1852-1939). Rodzina Maczków była pochodzenia chorwackiego (jego kuzynem był znany chorwacki działacz narodowy w międzywojennej Jugosławii – Vladko Macek).W 1910 roku ukończył gimnazjum w Drohobyczu. Po ukończeniu gimnazjum przeniósł się z rodziną do Lwowa. W latach 1910-1914 studiował w Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Lwowskiego. Równocześnie wszedł w środowisko akademickie tętniące działalnością patriotyczną. W tym czasie odbył przeszkolenie wojskowe i pierwsze ćwiczenia w Związku Strzeleckim. Po wstąpieniu do Związku Strzeleckiego przyjął pseudonim Rozłucki. Służbę w Legionach Piłsudskiego uniemożliwiło mu powołanie do armii austro-węgierskiej. Podczas I wojny światowej wcielony do armii austro-węgierskiej i wysłany wraz z pułkiem południowotyrolskim na front włoski. Został skierowany do Szkoły Oficerów Rezerwy III Korpusu. Po ukończeniu szkoły został dowódcą plutonu w 3 pułku Piechoty Obrony Krajowej w Grazu. W czerwcu 1915 r. został przeniesiony do elitarnego 2 Pułku Tyrolskich Strzelców Cesarskich. W grudniu tego samego roku został skierowany na front włoski nad rzekę Isonzo. Wiosną 1916 r. został instruktorem szkoły oficerskiej XIV Korpusu w Steyr. W październiku tego samego roku został podporucznikiem i dowódcą kompanii. Dowodząc kompanią wsławił się licznymi akcjami, za które otrzymał odznaczenia austriackie. W lutym 1918 r. został ranny i trafił do wiedeńskiego szpitala. Następnie po jego opuszczeniu otrzymał trzymiesięczny urlop. Po jego zakończeniu wrócił na front włoski. Walczył w jednostkach strzelców alpejskich i dosłużył się stopnia podporucznika. Po zawieszeniu broni 11 listopada 1918 r. przedostał się do Krosna, gdzie już 14 listopada wstąpił do Wojska Polskiego.14 listopada Maczek zameldował się u płk. Emila Swobody, dowódcy garnizonu Krosno i tego samego dnia otrzymał dowództwo kompanii krośnieńskiej, przeznaczonej do odsieczy oblężonego Lwowa. 20 listopada pociąg wiozący oddział, z prowizorycznie opancerzonymi przednimi wagonami, wyruszył w kierunku Sanoka. Na stacji w Ustrzykach Dolnych żołnierze Maczka opanowali wojskowy pociąg ukraiński. Później zdobyli węzeł kolejowy Chyrów i pobliski Felsztyn, ale dalsze natarcie – na Sambor – już się nie powiodło. Przez całą zimę 1918/1919 zreorganizowany batalion strzelców sanockich (w skład którego wchodziła wtedy kompania ckm dowodzona przez Maczka), pozostawał w Chyrowie, wiążąc duże siły ukraińskie. W kwietniu 1919 r. batalion został przerzucony w rejon Sądowej Wiszni i wszedł w skład 4 Dywizji Piechoty gen. Aleksandrowicza. W sztabie dywizji zaproponowano Maczkowi, by – wykorzystując swoje doświadczenia i żołnierzy – utworzył „lotną kompanię szturmową”. Oddział ten (częściowo wzorowany na austriackich „Jagd- commando”), tworzyły cztery plutony strzeleckie i pluton ciężkich karabinów maszynowych i moździerzy. Dysponując dużą siłą ognia i możliwością szybkiego przemieszczania się na silnych wozach parokonnych po- austriackiego taboru, jednostka dowodzona przez Maczka niemal samodzielnie zdobyła Drohobycz i Borysław, a później Stanisławów. Po nadejściu kontrofensywy ukraińskiej, kompania – jako odwód dywizji – dostała rozkaz wycofania się ze Stanisławowa. Po drodze, w czerwcu 1919 r., przeszła walki o wioskę Czerniów i panujące nad okolicą wzgórze, silnie bronione przez Ukraińców. Bezpośrednio po zdobyciu tej pozycji porucznik Maczek został awansowany na polu walki przez Józefa Piłsudskiego (formalne zatwierdzenie stopnia kapitana nastąpiło dopiero w 1920 r., po weryfikacji). Potem lotna kompania szturmowa brała udział w walkach o Buczacz, Czortków, Husiatyn i doszła aż do rzeki Zbrucz, za którą w połowie lipca 1919 r. wycofały się wojska ukraińskie, odrzucone w ten sposób na teren Ukraińskiej Republiki Ludowej. Jesienią 1919 r. Maczek, wraz z całą dywizją, został przerzucony na Wołyń. Po ustaniu walk polsko-ukraińskich, zimą 1919/1920, Maczek został przeniesiony do zadań sztabowych, początkowo w sztabie gen. Listowskiego. Wiosną 1920 r., gdy rozpoczynała się ofensywa kijowska wojny polsko-bolszewickiej, był już w sztabie 2 Armii gen. Raszewskiego. Wykonując zadania oficera łącznikowego sztabu armii (wtedy – w Łucku) i wysłany do grupy gen. Krajowskiego, kpt. Stanisław Maczek został odcięty od swojego sztabu przez oddziały Budionnego. W tej sytuacji zameldował się we Lwowie u gen. Iwaszkiewicza. Za jego zgodą odtworzył swój batalion szturmowy, włączony wkrótce w skład dywizji jazdy gen. Rómmla.W połowie sierpnia 1920 r. batalion kpt. Maczka zdobywając miasto Waręż przełamał front 24 dywizji Armii Czerwonej i umożliwił wyjście dywizji kawalerii podążającej za armią Budionnego w kierunku Warszawy. Oddział o oficjalnej już nazwie „Baon szturmowy 1. dyw. kawalerii im. kpt. Maczka” został potem skierowany do Zamościa, gdzie uzupełniono sprzęt i przeszkolono żołnierzy. Później – wraz z całą dywizją – baon przeszedł w rejon rzeki Słucz, gdzie zastał go koniec działań wojennych. Po zakończeniu działań wojennych pozostał w zawodowej służbie wojskowej. Od 1 czerwca 1921 r. pełnił służbę w Dowództwie 20 Dywizji Piechoty, pozostając na ewidencji 40 Pułku Piechoty. 3 maja 1922 r. został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r. Początkowo służył w 26 Pułku Piechoty we Lwowie. W latach 1923-1924 był słuchaczem rocznego Kursu Doszkolenia w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. Z dniem 15 października 1924 r. , po ukończeniu kursu i uzyskaniu tytułu naukowego oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do Oddziału II Sztabu Generalnego i wyznaczony na stanowisko kierownika Ekspozytury Nr 5 we Lwowie. 1 grudnia 1924 r. awansował na podpułkownika. Po odbyciu stażu na stanowisku zastępcy dowódcy 76 Pułku Piechoty, w marcu 1929 r. został przeniesiony do 81 Pułku Strzelców Grodzieńskich w Grodnie na stanowisko dowódcy pułku. Na pułkownika został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 r. 16 lutego 1935 r. został mianowany dowódcą piechoty dywizyjnej 7 Dywizji Piechoty w Częstochowie. 30 października 1938 r., w Bielsku, w czasie zajęcia Zaolzia objął dowództwo 10 Brygady Kawalerii, pierwszej wielkiej jednostki pancerno-motorowej Wojska Polskiego. W 1939 r. Maczek wraz ze swą jednostką brał udział w walkach odwrotowych i działaniach opóźniających na rzecz Armii Kraków i Karpaty. Zadał niemieckiemu XXII Korpusowi Pancernemu ciężkie straty w bitwach pod Jordanowem, Wiśniczem, Łańcutem i Rzeszowem. Od 15 września walczył po raz kolejny w obronie Lwowa, jednak już 18 września przekroczył granicę polsko-węgierską na Przełęczy Tatarskiej.15 listopada 1939 r. , w uznaniu zasług, otrzymał awans do stopnia generała brygady. Nie zatrzymywany przez władze węgierskie, 21 października 1939 r. Maczek przedostał się do Francji. Tam otrzymał przydział na dowódcę ośrodka wojskowego w Coetquidan. Z powodu trudności czynionych przez władze francuskie nie udało mu się w pełni utworzyć planowanej dywizji pancernej. Faktycznie z całej dywizji do maja 1940 uformowano niecałą brygadę. Po agresji niemieckiej w czerwcu 1940 r., Maczek na czele odtworzonej 10 Brygady Kawalerii Pancernej (10eme Brigade de cavalerie blindee) wyruszył na front w Szampanii. Tam, wraz z elementami Brygady, walczył m.in. w walkach odwrotowych francuskiej 20 Dywizji Piechoty pod Champaubert-Mongivroux i wraz z elementami 59 Dywizji Piechoty w rejonie bagien Saint Gond. Podczas walk resztki brygady Maczka zostały odcięte. Generał wydał rozkaz o zniszczeniu sprzętu i przebił się wraz z pół tysiącem swych żołnierzy do Marsylii. Stamtąd przez Tunis, Maroko, Portugalię i Gibraltar dotarł do Szkocji. Zaraz po przybyciu do Londynu, w październiku 1940 r., Maczek otrzymał Krzyż Srebrny Order Virtuti Militari za męstwo w walkach we Francji oraz przydział na stanowisku dowódcy 2 Brygady Strzelców, do tego czasu dowodzonej przez gen. Rudolfa Dreszera. Brygadę Strzelców przekształcono z powrotem w 10 Brygadę Kawalerii Pancernej, a w lutym 1942 – w 1 Dywizję Pancerną.1 sierpnia 1944 r. dywizja wylądowała w Normandii, w pobliżu Caen. W składzie 2 Korpusu Kanadyjskiego, gen. Maczek dowodził swą dywizją w zwycięskiej bitwie pod Falaise, gdzie zdecydowana obrona Mont Ormel (Wzgórze 262 znane też jako „Maczuga”) przez jego dywizję uniemożliwiła większej grupie rozbitków niemieckiej 7 Armii wydostanie się z kotła. 8 sierpnia 1944 r. ruszyło natarcie wzdłuż szosy Caen-Falaise. W ciągłych walkach z Wehrmachtem, gen. Maczek prowadził dywizję w kierunku Belgii i Holandii. Wyzwolił m.in. Ypres, Gandawę i Passchendale. Dzięki znakomitemu manewrowi oskrzydlającemu, po ciężkich walkach Maczkowi udało się wyzwolić Bredę bez strat wśród ludności cywilnej. 26 marca 1945 r., pod Łukiem Triumfalnym w Paryżu został odznaczony Komandorią Krzyża Legii Honorowej.4 maja 1945 r. dywizja dotarła do bazy Kriegsmarine w Wilhelmshaven, gdzie generał przyjął kapitulację dowództwa twierdzy, bazy Kriegsmarine, floty „Ostfriesland”, resztki dziesięciu dywizji piechoty oraz ośmiu pułków piechoty i artylerii. 1 czerwca 1945 r. został awansowany do stopnia generała dywizji. W dniu 19 maja 1945 r. w miasteczku niemieckim Haren, wcześniej zdobytym przez 1 Dywizję Pancerną, położonym w Dolnej Saksonii, gen. Stanisław Maczek i jego żołnierze, na wniosek kolegów z II Korpusu Kanadyjskiego, stworzyli tymczasowe lokum dla Polaków, jeńców byłych niemieckich obozów, żołnierzy którzy nie mieli dachu nad głową. W miasteczku mieszkało ok. 5000 Polaków, w tym 1728 kobiet, dziewczyn uczestniczek Powstania Warszawskiego, więzionych w obozie Stalagu VI w Oberlangen. Zgodę na utworzenie polskiego miasteczka wydał marszałek polny Bernard Law Montgomery, 1. wicehrabia Montgomery of Alamein. Miasteczko początkowo nosiło nazwę Lwów, nazwę Maczków nadał miasteczku gen. Tadeusz Bór-Komorowski. W Maczkowie były polskie nazwy ulic: Jagiellońska, Legionów, Mickiewicza, Łyczakowska. Stanisław Maczek pozostał na emigracji w Edynburgu w Wielkiej Brytanii. Od września 1945 r. dowodził jednostkami polskimi, które pozostały w Wielkiej Brytanii aż do ich demobilizacji. 26 września 1946 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, na podstawie ustawy z 1920 r. o obywatelstwie Państwa Polskiego, pozbawił Maczka obywatelstwa polskiego i stopnia generała w związku z „przyjęciem bez zgody właściwych władz polskich, urzędu publicznego w państwie obcym, a to podejmując się funkcji współorganizowania Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczeń, będącego formacją paramilitarną stanowiącą część armii brytyjskiej”. W 1971 r. Rada Ministrów PRL, na czele której stał premier Jaroszewicz, uchyliła decyzję TRJN, ale uchwała w tej sprawie nie została opublikowana. W dniu 15 marca 1989 r. rząd PRL premiera Mieczysława Rakowskiego uchylił uchwałę pozbawiającą Maczka obywatelstwa. 26 lutego 1989 r. dostarczono generałowi prywatny list od premiera Rakowskiego z przeprosinami za odebranie obywatelstwa. Pozbawiony świadczeń przysługujących żołnierzom alianckim, rozpoczął pracę jako sprzedawca, a następnie barman w restauracji hoteli prowadzonych wówczas przez polskich emigrantów: „Dorchester” i „Learmonth” w Edynburgu.Na wniosek ponad 40 000 mieszkańców Bredy generałowi przyznano honorowe obywatelstwo Holandii. 11 listopada 1990 r. został awansowany przez prezydenta RP na uchodźstwie do stopnia generała broni. W 1994 r. został kawalerem Orderu Orła Białego. Zmarł w wieku 102 lat w Edynburgu. Pochowany został na cmentarzu żołnierzy polskich w Bredzie. Od 5 sierpnia 2000 r. jego imię nosi 10 Brygada Kawalerii Pancernej w Świętoszowie. Stanisław Maczek upamiętniony został w ramach projektu „słynni Polacy XX w.” popiersiem, które stoi w parku im. Henryka Jordana w Krakowie (III.1) – odsłonięcie 5 czerwca 2010 r. Szkocki członek Izby Lordów, Lord Fraser of Carmyllie rozpoczął kampanię proponującą Pomnik ku czci generała w Edynburgu, stolicy Szkocji. [*] Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego – 1994
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski – 2 marca 1987
• Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Złoty Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
• Komandor Orderu Korony – Belgia
• Krzyż Wojenny z palmami – Belgia
• Komandor Legii Honorowej – Francja
• Krzyż Wojenny z palmami – Francja
• Medaille Commemorative Francaise de la Guerre 1939-1945 – Francja
• Wielki Oficer Orderu Oranje-Nassau z palmami – Holandia
• Order Gwiazdy Rumunii IV kl. – 1929
• Honorowy Towarzysz Orderu Łaźni (wojskowego) – Wielka Brytania
• Distinguished Service Order – Wielka Brytania

 

 

 

---

MAĆKOWICZ IZYDOR (1890-1959) – nauczyciel, działacz polonijny w Niemczech. Urodził się w Starej Świętej (pow. złotowski). 1923-39 sekretarz, a potem kierownik V Dzielnicy Związku Polaków w Niemczech, z racji tej funkcji członek Rady Naczelnej ZPwN. Włożył wielki wkład w uruchomienie szkół polskich na ziemi złotowskiej, pomagał też J. Bauerowi organizować szkoły i pracę świetlicową w Bytowskiem. Kierował Bankiem Ludowym w Złotowie, był prezesem złotowskiego Towarzystwa Śpiewaczego „Cecylia”. 27 IV 1939 wydalony ze Złotowa. Aresztowany przez gestapo 11 IX 1939, całą wojnę spędził w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen. Po powrocie do Złotowa działał w ruchu śpiewaczym (jeden z prezesów „Cecylii”), był członkiem komisji specjalnej ds. przyznawania obywatelstwa polskiego. Pracował w „Caritasie” i PZU. Spoczywa na zabytkowym cmentarzu w Złotowie przy kościele św. Rocha.

MARIA LUDWIKA, LUDWIKA MARIA Z GONZAGÓW DE NEVERS (1611-1667) – królowa polska w latach 1646-1667, żona dwóch polskich władców elekcyjnych z rodu Wazów: Władysława IV i Jana II Kazimierza. Córka księcia Mantui i Montferratu Karola I i Katarzyny Loratyńskiej. Od 1637 księżna de Nevers i wielkorządca tej prowincji. Podróżowała do Polski przez Koszalin, gdzie nocowała na zamku z 5 na 6 II 1646. Koronowana 15 VII 1646. Po śmierci Władysława IV (1648) za dyspensą papieską poślubiła Jana II Kazimierza. Miała duży wpływ na jego rządy, m.in. nominacje na urzędy. Szczególną rolę odegrała w czasie najazdu szwedzkiego (1655-60), uczestniczyła w tym czasie nawet w bitwach (np. pod Warszawą 1656). Położyła znaczne zasługi na rzecz zbliżenia polsko-francuskiego, kultywowała kulturę, sztukę i mody rodem z Wersalu. Sprowadziła do Polski wizytki dla opieki nad chorymi i ubogimi. Dzięki niej Warszawa wzbogaciła się o wiele wspaniałych budowli.

MATEJKO JAN ALOJZY (1838-1893) – najwybitniejszy reprezentant nurtu historycznego w malarstwie polskim XIX wieku. Studiował w Szkole Sztuk Pięknych (SSP) w Krakowie i akademii sztuk w Monachium. Od 1864 członek Towarzystwa Nauk w Krakowie, od 1873 dyrektor SSP. W połowie lat 50. XIX wieku zaczął tworzyć obrazy z dziejów Polski – kompozycje o wielkich rozmiarach, które łączą realistyczną obserwację i dokumentalną ścisłość szczegółów, m.in. Stańczyk (1862), Kazanie Skargi (1864), Rejtan (1866), Unia Lubelska (1869), Stefan Batory pod Pskowem (1972), Zawieszenie dzwonu Zygmunta (1874), Bitwa pod Grunwaldem (1878), Hołd pruski (1882), Sobieski pod Wiedniem (1883), Kościuszko pod Racławicami (1888), cykl Dzieje cywilizacji w Polsce (1889), Konstytucja 3 maja (1891). Znakomity portrecista (m.in. portret żony sukni ślubnej).Twórca polichromii w kościele Mariackim w Krakowie (1889-91). Autor albumu Ubiory w Polsce (1860) oraz cyklu rysunków Poczet królów i książąt polskich (1890). Jego uczniami byli m.in. M. Gottlieb, J. Malczewski, J. Mehoffer i S. Wyspiański. Patron Szkoły Podstawowej nr 18 przy ul. Stanisława Staszica w Koszalinie.

MAZOWIECKI TADEUSZ ( 1927- 2013 )  Premier, polityk ,publicysta,

Mazowiecki  Tadeusz(ur. 18 kwietnia 1927 r. w Płocku, zm. 28 października 2013 r. w Warszawie) – polski polityk i publicysta. Ostatni premier PRL i pierwszy premier III Rzeczypospolitej (w latach 1989-1991); współtwórca i przewodniczący Unii Demokratycznej i Unii Wolności; poseł na Sejm PRL III, IV i V kadencji, poseł na Sejm RP I, II i III kadencji (w latach 1991-2001); od 2010 r. doradca Prezydenta RP ds. polityki krajowej i międzynarodowej. Kawaler Orderu Orła Białego.

Tadeusz Mazowiecki – potomek polskiej rodziny szlacheckiej herbu Dołęga, biorącej początek od średniowiecznych dziedziców dóbr Mazowsze w ziemi dobrzyńskiej. Syn Bronisława Władysława (1872-1938), lekarza, i Jadwigi z Szemplińskich herbu Ślepowron. W 1947 ożenił się z Krystyną Kuleszanką, więźniarką obozu w Ravensbruck, która zmarła w 1948 na gruźlicę. Drugą żoną Tadeusza Mazowieckiego była Ewa Proć (zm. 1970), z którą miał trzech synów: Wojciecha, Adama i Michała.

Ukończył w 1946 Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku, następnie rozpoczął (ostatecznie nieukończone) studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim, a w latach 1947-1948 przewodniczył Akademickiej Spółdzielni Wydawniczej. W 1946 wstąpił do Stronnictwa Pracy, jednak wkrótce odszedł z tej partii.

W latach 1948-1955 Tadeusz Mazowiecki działał w Stowarzyszeniu „Pax”. Pod koniec lat 40. uczestniczył w wewnętrznych dyskusjach programowych „Paxu” i zgłaszał wątpliwości wobec jednoznacznego opowiedzenia się za ustrojem socjalistycznym. Początkowo (do 1951) był w grupie tygodnika „Dziś i Jutro”, następnie (1950 – 1952) pełnił funkcję zastępcy redaktora naczelnego dziennika „Słowo Powszechne”. W 1952 należał do grupy młodych działaczy (m.in. z Januszem Zabłockim), którzy sprowokowali dyskusję wewnętrzną, która dała zaczyn tzw. frondzie. W toku tej dyskusji wskazywał, że występuje w życiu publicznym jako katolik w imię chrześcijańskiej odpowiedzialności w polityce. Został wówczas odsunięty od działalności w Warszawie i skierowany do Wrocławia. Został tam współzałożycielem „Wrocławskiego Tygodnika Katolickiego”, którego w latach 1953-1955 był redaktorem naczelnym. W 1953 w „WTK” opublikował artykuł krytykujący działalność biskupa Czesława Kaczmarka, skazanego w tym samym roku w procesie pokazowym. Wiosną 1955 wystąpił jako jeden z liderów wewnętrznej opozycji w Pax, w ramach tzw. frondy. Podnosił zarzuty niedemokratycznej formuły kierowania stowarzyszeniem przez Bolesława Piaseckiego, kwestionował nadmierny lojalizm państwowy i politykę wobec duchowieństwa. Został wówczas odwołany z funkcji redaktora naczelnego „WTK” i przeniesiony do pracy w Instytucie Wydawniczym „Pax”, a 9 września 1955 zawieszony w prawach członka „Paxu”. W ramach frondy należał do założycieli tzw. Klubu Okrągłego Stołu, a następnie Klubu im. Emanuela Mouniera, które były miejscem poszukiwań formuły połączenia wartości stricte katolickich i lewicowych. Na przełomie 1955 i 1956 ostatecznie opuścił Stowarzyszenie „Pax”.

Po odejściu z „Paxu” nawiązał razem z „frondystami” kontakty ze środowiskiem „Tygodnika Powszechnego”, Klubem Krzywego Koła i redakcją „Po prostu”. Należał do autorów opublikowanego przez „frondystów” artykułu Wielkie sprzeniewierzenie („Po prostu” nr z 11 listopada 1956), w którym próbowano wytłumaczyć przeszłe zaangażowanie koniecznością „bronienia własnych racji światopoglądowych (…) z pozycji zaangażowania o słuszną sprawę społeczną”.

W 1957 został jednym z założycieli warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej i do 1963 był członkiem jego zarządu. Należał do założycieli miesięcznika „Więź”, pełnił funkcję redaktora naczelnego tego czasopisma od pierwszego numeru wydanego w lutym 1958. W związku z wyborem na posła we Wrocławiu w drugiej połowie lat 60. był członkiem zarządu tamtejszego Klubu Inteligencji Katolickiej, a w latach 1968-1969 ponownie członkiem zarządu KIK-u warszawskiego. W swojej działalności redakcyjnej w „Więzi” prezentował poglądy o lewicowym zabarwieniu. W 1963 uczestniczył w przygotowaniu tekstu „Opinii” w której pozytywnie oceniono możliwość nawiązania stosunków dyplomatycznych PRL ze Stolicą Apostolską. W 1964 Wydział Administracyjny KC PZPR negatywnie oceniał jego działalność redakcyjną, sugerując, że „Więź” „spełnia funkcję dywersji ideologicznej wobec ośrodków partyjnych” i sugerował jego odwołanie z funkcji redaktora naczelnego pisma. W 1968 został ostro skrytykowany przez Stefana Wyszyńskiego za blok artykułów Dyskusja o księżach w Polsce , co skończyło się czasowym zakazem publikowania w miesięczniku pod nazwiskiem lub pseudonimem dla księży.

W latach 1961-1972 Tadeusz Mazowiecki sprawował mandat posła na Sejm PRL III, IV i V kadencji z ramienia katolickiej grupy Znak jako przedstawiciel okręgu wrocławskiego – nr 8 (1961-1969) i chełmskiego – nr 41 (1969-1972). W 1961, w 1965 i 1969 wybierany był do Sejmu PRL z listy Frontu Jedności Narodu. W wyborach w 1961 uzyskał 262 537 głosów (97,42%), w wyborach w 1965 uzyskał 289 676 głosów (96,60%), w wyborach w 1969 uzyskał 196 010 głosów (98,92%).

W 1961 zajął w swoim okręgu drugie miejsce pod względem liczby głosów (wyprzedzając, m.in. Adama Rapackiego) z wynikiem 97,42%, w Sejmie zasiadał w Komisji Oświaty i Nauki oraz Komisji Pracy i Spraw Socjalnych. M.in. z ramienia Znaku skrytykował na forum Sejmu zapisy ustawy o rozwoju systemu nauki i oświaty, w których wprowadzano koncepcję kształcenia w oparciu o zasady materializmu i domagał się ustawowych gwarancji dla pozaszkolnego nauczania religii. Głosował też przeciwko ustawie o zgromadzeniach. W wyborach w 1965 zajął czwarte miejsce w swoim okręgu z wynikiem 96,60%, w Sejmie zasiadał w Komisji Oświaty i Nauki oraz Komisji Pracy i Spraw Socjalnych. W 1966 był autorem interpelacji w związku z kryzysem w stosunkach Państwo-Kościół, który ujawnił się przy okazji obchodów Milenium chrztu Polski. Proponował w niej podjęcie dialogu w celu rozwiązania spraw spornych. Wraz z kołem Znak przygotował ostatecznie niezgłoszoną interpelację w związku z antyizraelskim reakcjami rządowymi na wojnę sześciodniową oraz interpelował w sprawie wydarzeń marcowych w 1968. Przekazał także marszałkowi Sejmu petycję studentów wrocławskich przeciwko zdjęciu Dziadów według Adama Mickiewicza. W 1969 zajął w swoim okręgu trzecie miejsce (98,92% głosów), w Sejmie zasiadał w Komisji Oświaty i Nauki oraz Komisji Kultury i Sztuki. Po wydarzeniach grudnia 1970 nalegał na powołanie komisji sejmowej w celu zbadania ich przebiegu. W styczniu 1972 władze PRL nie zgodziły się na jego ponowne kandydowanie do Sejmu.

Od 1975 (aż do 1981) Tadeusz Mazowiecki był wiceprezesem warszawskiego KIK-u. Na początku 1976 podpisał list środowiska Znaku przeciwko zmianom w Konstytucji PRL. W tym samym roku udzielił także wywiadu dziennikowi „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, w którym wezwał polskie władze do demokratyzacji. W maju 1977 był mężem zaufania głodujących w stołecznym Kościele św. Marcina, którzy protestowali przeciwko aresztowaniom członków Komitetu Obrony Robotników i dalszemu przetrzymywaniu w więzieniach robotników skazanych w procesach radomskich i ursuskich. W listopadzie 1977 był jednym z organizatorów sesji Chrześcijanie wobec praw człowieka, która odbyła się w warszawskim KIK-u. Współpracował z Polskim Porozumieniem Niepodległościowym, dla którego opracował tekst Kościół i katolicy w Polsce Ludowej. Należał do sygnatariuszy podpisanej 22 stycznia 1978 deklaracji założycielskiej Towarzystwa Kursów Naukowych, a w latach 1978-1980 był członkiem jego komisji programowej. 14 listopada 1978 uczestniczył w pierwszym otwartym spotkaniu Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość”. W styczniu 1979 podpisał list w obronie aresztowanego Kazimierza Świtonia.

20 sierpnia 1980 należał do sygnatariuszy „Apelu” 64 intelektualistów wspierającego strajkujących w Stoczni Gdańskiej. 22 sierpnia 1980 razem z Bronisławem Geremkiem udał się do Stoczni Gdańskiej z tekstem apelu. Na zaproszenie Lecha Wałęsy 24 sierpnia 1980 stanął na czele Komisji Ekspertów przy Prezydium Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego i wspierał negocjacje MKS z władzami PRL. Po zakończeniu strajku był głównym doradcą Lecha Wałęsy i Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ „Solidarność” (formalnie od stycznia 1981 był członkiem Rady Programowo-Konsultacyjnej przy KKP. W styczniu 1981 KKP powołała go na stanowisko redaktora naczelnego „Tygodnika Solidarność”, powierzając mu zorganizowanie pisma. Pierwszy numer tygodnika ukazał się 3 kwietnia 1981. Na stanowisku redaktora naczelnego „Więzi” zastąpił go wówczas Wojciech Wieczorek.

Po wprowadzeniu stanu wojennego Tadeusz Mazowiecki został 13 grudnia 1981 zatrzymany w sopockim Grand Hotelu, po czym internowano go w Strzebielinku. Media zagraniczne podawały początkowo informację o jego śmierci. W nocy z 22 na 23 grudnia został przewieziony do obozu w Jaworzu, a po jego likwidacji, od maja 1982 przebywał w ośrodku internowania w Darłówku. Został zwolniony jako jeden z ostatnich internowanych w dniu 23 grudnia 1982. Po zwolnieniu z internowania należał przez całe lata 80. do najbliższych doradców Lecha Wałęsy. Nie wrócił do pracy redakcyjnej w „Więzi”, ale był członkiem jej kolegium. W listopadzie 1983 stanął na czele rady programowej warszawskiego KIK-u, a od 1984 do 1987 był ponownie członkiem jego zarządu. Rada programowa pod jego kierunkiem opublikowała w czerwcu 1984 dokument zatytułowany Stan świadomości społecznej. Próba diagnozy – kierunki oddziaływania, w którym wskazywano na rolę „Solidarności” w przywróceniu podmiotowości społeczeństwa oraz odebranie tej podmiotowości i zablokowanie perspektyw przez ogłoszenie stanu wojennego. Raport spotkał się z ostrą krytyką władz PRL, połączoną z szykanami administracyjnymi, a rada programowa przestała istnieć z końcem 1985. W 1985 Tadeusz Mazowiecki uczestniczył jako członek komitetu redakcyjnego w przygotowaniu kilkusetstronicowego dokumentu Raport: Polska 5 lat po sierpniu, a także razem z Bronisławem Geremkiem opracował w nim rozdział o sytuacji politycznej. W 1986 był jednym ze współtwórców pisma „21″, które redagowali Kazimierz Dziewanowski, Jan Dworak i Janusz Jankowiak.

Od stycznia do grudnia 1987 przebywał czasowo za granicą. Wygłosił szereg odczytów w Belgii, Francji, Niemczech, Włoszech i Austrii, odbył też wiele rozmów z politykami i działaczami związkowymi Europy Zachodniej, wspierając w ten sposób dążenie do legalizacji „Solidarności”. Był sygnatariuszem oświadczenia działaczy opozycji z 31 maja 1987 zebranych na zaproszenie Lecha Wałęsy, w którym to dokumencie sformułowane cele opozycji w Polsce (sam nie uczestniczył jednak w spotkaniu z uwagi na pobyt zagranicą). W styczniu 1988 został członkiem oficjalnego zespołu doradców Krajowej Komisji Wykonawczej NSZZ „Solidarność”. 4 maja 1988 próbował (wyposażony w pełnomocnictwo Episkopatu Polski) negocjować pomiędzy strajkującymi w Stoczni Gdańskiej a władzami PRL, a po niepowodzeniu tej misji pozostał ze strajkującymi w stoczni do końca strajku, tj. do 10 maja 1988. Doradzał także strajkującym w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1988. Od 1988 do 4 września 1989 był ponownie wiceprezesem warszawskiego KIK-u. 18 grudnia

1988     został członkiem powołanego tego dnia Komitetu Obywatelskiego przy Przewodniczącym NSZZ „Solidarność”. W KO kierował komisją pluralizmu związkowego. Uczestniczył w przygotowujących spotkanie Okrągłego Stołu rozmowach w Magdalence (poczynając od pierwszego spotkania we wrześniu 1988). Jako zwolennik przejęcia władzy z rąk PZPR na drodze rokowań aktywnie brał udział w rozmowach plenarnych Okrągłego Stołu oraz dodatkowych spotkaniach w Magdalence, a także kierował z ramienia opozycji roboczym zespołem ds. pluralizmu związkowego. Był jednym z głównych twórców porozumienia, na mocy którego 4 czerwca 1989 odbyły się częściowo wolne wybory. Na zebraniu Komitetu Obywatelskiego w dniu 8 kwietnia

1989     poparł koncepcję rozszerzenia grona kandydatów opozycji w wyborach o przedstawicieli wszystkich ugrupowań, które akceptują porozumienie Okrągłego Stołu. Na znak protestu przeciwko odrzuceniu tego pomysłu odmówił kandydowania do parlamentu (ale przez dłuższy czas utrzymywano dla niego wolne miejsce na liście we Włocławku). Ponownie został natomiast redaktorem naczelnym „Tygodnika Solidarność”, którego pierwszy numer po wznowieniu ukazał się 2 czerwca 1989. 14 lipca 1989 skrytykował w artykule Spiesz się powoli, opublikowanym na łamach „TS”, pomysł Adama Michnika ogłoszony w artykule Wasz prezydent, nasz premier, wskazując, że opozycja solidarnościowa nie dysponuje programem gospodarczym umożliwiającym udział we władzy.

17 sierpnia 1989 doszło do zawiązania formalnej koalicji pomiędzy Lechem Wałęsą, a przewodniczącymi Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Demokratycznego. Lider „Solidarności” przedstawił wówczas trzy kandydatury na premiera – Tadeusza Mazowieckiego, Bronisława Geremka i Jacka Kuronia, z których koalicjanci wybrali tę pierwszą. Tadeusz Mazowiecki przyjął złożoną mu przez Lecha Wałęsę propozycję. 19 sierpnia został desygnowany na stanowisko prezesa Rady Ministrów przez prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego. 24 sierpnia Sejm PRL X kadencji (tzw. Sejm kontraktowy) powołał go na ten urząd – za głosowało 378 posłów, 4 było przeciwko, a 41 wstrzymało się od głosu. 12 września wygłosił expose, w trakcie którego zasłabł. Tego samego dnia Sejm PRL powołał jego rząd, w skład którego poza premierem weszło 11 przedstawicieli OKP, po 4 ministrów z PZPR i ZSL oraz 3 z SD. Trzej ministrowie z PZPR (w tym kierujący resortami spraw wewnętrznych i obrony narodowej) zostali odwołani ze składu Rady Ministrów 6 lipca 1990. Rząd Tadeusza Mazowieckiego zdołał w krótkim czasie przeprowadzić szereg podstawowych reform. Gruntownie zmieniono ustrój polityczny, wprowadzono szeroki zakres swobód obywatelskich, system wielopartyjny, zmieniono godło i nazwę państwa (z PRL na RP). 29 grudnia 1989 przeprowadzono istotną zmianę konstytucji, na mocy której m.in. usunięto preambułę, napisano od nowa treść rozdziałów o ustroju politycznym i gospodarczym, wzmocniono pozycję związków zawodowych i wprowadzono jednolite pojęcie własności. Dzięki tym zmianom możliwe stało się przeprowadzenie transformacji gospodarczej. Pakiet reform rządu, od nazwiska głównego twórcy określany planem Balcerowicza, umożliwił zastopowanie hiperinflacji, restrukturyzację gospodarki, wprowadzenie mechanizmów rynkowych i prywatyzacji.

W swoim sejmowym expose Tadeusz Mazowiecki mówił o „grubej linii”, która w oryginale miała oznaczać brak odpowiedzialności nowego rządu za szkody poczynione w gospodarce przez władze komunistyczne. Krytycy Tadeusza Mazowieckiego cytat ten (przechrzczony na „grubą kreskę”) zaczęli wykorzystywać do określenia domniemanej pobłażliwości ówczesnego rządu dla byłych działaczy politycznych PRL i podległych im służb bezpieczeństwa. W rządzie Tadeusza Mazowieckiego resorty siłowe (Spraw Wewnętrznych i Obrony) początkowo były kontrolowane przez działaczy PZPR, a pozostająca pod nadzorem ministra Czesława Kiszczaka SB niszczyła własne archiwa oraz kontynuowała inwigilację tej części opozycji, która była przeciwna porozumieniom Okrągłego Stołu. Dopiero kilka miesięcy po objęciu przez Tadeusza Mazowieckiego urzędu premiera Służba Bezpieczeństwa została rozwiązana, a Czesław Kiszczak ustąpił ze stanowiska.

Do upadku jego rządu przyczynił się narastający od wiosny 1990 konflikt z Lechem Wałęsą (tzw. wojna na górze), który doprowadził też m.in. do rozpadu OKP, reprezentującego solidarnościowych parlamentarzystów. Konflikt ten doprowadził do rywalizacji obu polityków w wyborach prezydenckich z jesieni 1990. Tadeusz Mazowiecki, który w czasach „Solidarności” był doradcą Lecha Wałęsy i komitetu strajkowego w Stoczni Gdańskiej, wystartował przeciw przewodniczącemu związku. Przegrał, nie wchodząc do drugiej tury (uzyskał 18,08% poparcia, tj. 2 973 364 głosy), będąc pokonanym przez Lecha Wałęsę i Stanisława Tymińskiego.

4 stycznia 1991 Tadeusz Mazowiecki przestał być premierem. Na jego następcę powołano wówczas Jana Krzysztofa Bieleckiego, który objął urząd 8 dni później.

Blisko miesiąc przed zakończeniem urzędowania na stanowisku premiera, 2 grudnia 1990, Tadeusza Mazowiecki został przewodniczącym nowo powołanej partii pod nazwą Unia Demokratyczna, którą utworzyły środowiska jego komitetów wyborczych. W maju 1991 ugrupowanie to zasiliły wspierające go partie Ruch Obywatelski Akcja Demokratyczna i Forum Prawicy Demokratycznej. UD jako partia wywodząca się z tradycji demokratycznej opozycji unikała utożsamiania się z prawicą bądź lewicą, istniały w niej frakcje. W pierwszych w pełni demokratycznych wyborach do Sejmu w 1991 Unia Demokratyczna uzyskała najwyższe poparcie w skali kraju wśród wszystkich komitetów wyborczych. Tadeusz Mazowiecki zdobył 63 962 głosy w województwie poznańskim, uzyskując tym samym mandat posła na Sejm I kadencji. Pracował m.in. w Komisji Obrony Narodowej oraz w Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego. Kierowana przez niego UD początkowo pozostawała w opozycji, od 1992 współtworzyła jednak rząd Hanny Suchockiej.

W tym samym roku Tadeusz Mazowiecki został specjalnym wysłannikiem ONZ w Bośni i Hercegowinie, zrezygnował z tej funkcji w 1995 na skutek bezczynności wielkich mocarstw wobec zbrodni wojennych dokonywanych w czasie wojny w Bośni, głównie zamordowania w Srebrenicy przez wojska Republiki Serbskiej w Bośni kilku tysięcy muzułmańskich mężczyzn i chłopców. Ogłosił raport w sprawie łamania praw człowieka przez wszystkie strony konfliktu.

W międzyczasie w wyborach w 1993 Tadeusz Mazowiecki uzyskał poselską reelekcję w tym samym okręgu, otrzymując 10 429 głosów. Startował wówczas z drugiego miejsca okręgowej listy partyjnej za premier Hanną Suchocką, którą poparło ponad 100 tys. osób. Po tych wyborach władzę przejęły ugrupowania postkomunistyczne. Unia Demokratyczna 23 kwietnia 1994 zjednoczyła się z Kongresem Liberalno- Demokratycznym, tworząc nowe ugrupowanie pod nazwą Unia Wolności, w której Tadeusz Mazowiecki również objął stanowisko przewodniczącego. Rok później na tej funkcji został jednak zastąpiony przez Leszka Balcerowicza. Następnie został honorowym przewodniczącym tej partii. W trakcie II kadencji Sejmu ponownie zasiadał w Komisji Obrony Narodowej, pracował też w parlamentarnej komisji zajmującej się projektem konstytucji. W 1997 przedstawił w Zgromadzeniu Narodowym uznaną ostatecznie za kompromisową preambułę do Konstytucji RP (napisaną wcześniej przez twórców „Tygodnika Powszechnego”).

W wyborach w 1997 po raz trzeci z rzędu uzyskał mandat poselski. Tym razem otwierał listę wyborczą Unii Wolności w województwie krakowskim, zdobywając 43 654 głosy. Był członkiem Komisji Spraw Zagranicznych i przez całą III kadencję przewodniczącym sejmowej Komisji Integracji Europejskiej. W 2001 bez powodzenia ubiegał się o reelekcję, UW nie osiągnęła wówczas progu wyborczego.

W listopadzie 2002 odszedł z partii, przeciwstawiając się porzuceniu przez UW międzynarodówki chadeckiej oraz wejściu w koalicję wyborczą z SLD i następnie samorządową z Samoobroną w województwie warmińsko – mazurskim. W 2005 został jednym ze współzałożycieli Partii Demokratycznej – demokraci.pl, mającej w założeniu stanowić poszerzenie dawnej Unii Wolności o m.in. polityków lewicowych. Był liderem listy kandydatów tej partii do Sejmu w wyborach parlamentarnych w tym samym roku w okręgu warszawskim i uzyskał 30 143 głosy. Wchodził w skład rady politycznej PD (do 2006 był jej przewodniczącym). Później wycofał się z działalności partyjnej.

Od 12 października 2010 do śmierci zajmował stanowisko etatowego doradcy prezydenta Bronisława Komorowskiego ds. polityki krajowej i międzynarodowej.

Tadeusz Mazowiecki zmarł nad ranem 28 października 2013 w szpitalu przy ul. Wołoskiej w Warszawie. Po jego śmierci opuszczono flagi do połowy masztu przy Pałacu Prezydenckim, Belwederze, Kancelarii Prezesa Rady

Ministrów, a także przy siedzibach wielu władz lokalnych. 29 października Senat RP przyjął uchwałę upamiętniającą Tadeusza Mazowieckiego. 2 listopada trumna z ciałem byłego premiera została wystawiona w Pałacu Prezydenckim.

Pogrzeb Tadeusza Mazowieckiego miał charakter państwowy. Na ten dzień w całym kraju została ogłoszona żałoba narodowa. Uroczystości odbyły się 3 listopada w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie, w czasie rozpoczęcia mszy pogrzebowej w Krakowie zabrzmiał Dzwon Zygmunta. W pogrzebie uczestniczyli m.in. prezydent Bronisław Komorowski, premier Donald Tusk, marszałkowie Sejmu i Senatu – Ewa Kopacz oraz Bogdan Borusewicz, a także przewodniczący Komisji Europejskiej Jose Manuel Durao Barroso. Tadeusz Mazowiecki został pochowany w rodzinnym grobowcu na cmentarzu leśnym w Laskach.

Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego – 1995
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – 2009
• Order Ecce Homo – 2002
• Złoty Order Herbu Bośni – Grand Officier Legii Honorowej – Francja, 1998
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego – Watykan
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej (cywilny) – Węgry, 1998
• Cavaliere di Gran Croce Orderu Zasługi Republiki Włoskiej – Włochy, 2000
• Był członkiem Kapituły Orderu Orła Białego do 2007, kiedy to odmówił ponownego złożenia oświadczenia lustracyjnego. Wyróżniony Nagrodą im. Andrzeja Struga (1980), Niemiecką Nagrodą Narodową (2001), nagrodą Srebrenica 1995 (2005), nagrodą „Giganta” 1995 poznańskiego oddziału „Gazety Wyborczej”, nagrodą Jana Nowaka-Jeziorańskiego (2004), Honorową Nagrodą Stowarzyszenia Szarych Szeregów im. Stanisława Broniewskiego (Orszy) i Nagrodą Kisiela (2012). W 2009 redakcja „Gazety Wyborczej” wyróżniła go jako „Człowieka Roku” oraz dodatkowo uhonorowała tytułem „Człowieka dwudziestolecia Gazety Wyborczej”; laudację na cześć laureata Bośnia i Hercegowina, 1996
• Wielki Krzyż Komandorski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina – Litwa, 2002

wygłosiła profesor Barbara Skarga. Brzegu Dolnego.

Był doktorem honoris causa Uniwersytetów w Leuven, Genui, Giessen, Poitiers, Exeter, Uniwersytetu Warszawskiego, Akademii Ekonomicznej w Katowicach, a także Uniwersytetu w Tuzli.

W 2014 jego imieniem nazwano rondo w Piasecznie. W tym samym roku w Ogrodzie Sprawiedliwych w Warszawie odsłonięto obelisk i zasadzono drzewo upamiętniające jego osobę. W tym samym roku podczas uroczystości z udziałem m.in. prezydenta Bronisława Komorowskiego zainaugurowano w Uniwersytecie Warszawskim działalność Katedry im. Tadeusza Mazowieckiego, której kuratorem został profesor Marek Wąsowicz.

Rząd Tadeusza Mazowieckiego kładł fundamenty pod budowę demokratycznego państwa. Reformował gospodarkę, przywrócił niezależność polskiej polityce zagranicznej, doprowadził do uznania polskiej granicy zachodniej przez jednoczące się Niemcy, przeprowadził zmianę nazwy państwa na Rzeczpospolita Polska oraz rozpisał wybory samorządowe. Nazwanie nowo budowanej ulicy imieniem Tadeusza Mazowieckiego jest podkreśleniem zasług, wyrazem szacunku dla pierwszego premiera, człowieka skromnego, którego dorobek i ogromny autorytet do dziś oddziałuje na kolejne pokolenia Polaków. Obywatele cenią Tadeusza mazowieckiego przede wszystkim jako człowieka, ale również jako polityka. Jego reformy, choć trudne i nie zawsze popularne, procentują do dziś, a co najważniejsze, ukształtowały dzisiejszą Polskę i stanowią o jej obecnej pozycji w Europie.

 

 

Był również laureatem nagrody Viadrina 2009 przyznawanej przez Europejski Uniwersytet Viadrina za szczególny wkład w polsko-niemieckie pojednanie. W 2009 został Honorowym Obywatelem Miasta Poznania, natomiast w 2010 został honorowym obywatelem Słubic oraz Gdańska. 9 czerwca 2011 odebrał tytuł honorowego obywatela Płocka (gdzie się urodził). 28 października 2013 (w dniu śmierci) został honorowym obywatelem

 

MICKIEWICZ ADAM (1798-1855) – najznamienitszy poeta polski, uznany za wieszcza narodowego. Urodzony w Zaosiu pod Nowogródkiem, studiował na uniwersytecie w Wilnie. Wydany w Wilnie tom I „Poezji” z „Balladami i romansami” (1822) uchodzi za manifestację przełomu romantycznego w literaturze polskiej. 1823 – tom II „Poezji” z „Grażyną” oraz II i IV częścią „Dziadów”. 1824 za działalność w stowarzyszeniach młodzieżowych skazany na zsyłkę w głąb Rosji, przebywa (do 1829) w Petersburgu, Odessie i Moskwie. 1825 podróż na Krym („Sonety krymskie”). Od 1829 podróż po Europie (Niemcy, Włochy, Szwajcaria). 1832 w Dreźnie powstaje część III „Dziadów”, w tymże roku osiedla się w Paryżu. 1834 ślub z Celiną Szymanowską (ma z nią sześcioro dzieci), córką znanej pianistki i kompozytorki Zofii Szymanowskiej. W tym samym roku wydaje w Paryżu wielki poemat epicki „Pan Tadeusz” (pisany z przerwami 1833-34). Od 1839 wykłada w Lozannie, w 1840 obejmuje katedrę literatury słowiańskich w paryskim Collège de France. 1848 w Rzymie, podczas audiencji wzywa papieża Piusa IX do poparcia walki ludów o wolność i sprawy polskiej. W związku z wojną krymską, w 1855 wyrusza do Stambułu, by wesprzeć powstanie legionu polskiego do walki z Rosją. Tam umiera, prawdopodobnie na cholerę. Pochowany na cmentarzu polskim w Montmorency. 1890 prochy złożono w krypcie katedry na Wawelu. W Koszalinie na skraju parku przy ul. 1 Maja stoi pomnik-popiersie poety dłuta Zygmunta Wujka.

MIESZKO I, Z DYNASTII PIASTÓW (ok. 935-992) – pierwszy, historyczny władca Polski, książę polski (od 960), syn Siemomysła, ojciec króla Bolesława I Chrobrego. Zjednoczył ziemie polskie: początkowo władał Wielkopolską, Łęczyckiem, Sieradzkiem, Kujawami, Mazowszem i Pomorzem Gdańskim. Po walkach z Wieletami (967) opanował część Pomorza, a po zwycięskich bojach z Czechami (ok. 990) – Śląsk i Małopolskę. Prowadził długoletnie walki z Niemcami. Pokonał margrabiego Hodona pod Cedynią (972) i cesarza Ottona II (979). W 965 poślubił księżniczkę czeska Dobrawę (Dąbrówkę) i w 966 przyjął chrzest. Po śmierci Dobrawy poślubił Odę, córkę margrabiego Dytryka. Dokumentem Dagome iudex oddał państwo pod protekcję papiestwa. W testamencie podzielił ziemie polskie między Bolesława Chrobrego (syna Dobrawy) i małoletnich synów z drugiego małżeństwa.

MIRECKI JÓZEF ANASTAZY, pseudonim MONTWIŁŁ, STANISŁAW i inne (1879-1908) – działacz socjalistyczny. Pochodził z Klonówka pod Radomiem. W 1900 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). 1902-05 więziony przez władze rosyjskie na zesłaniu, z którego zbiegł. Od 1905 w Organizacji Bojowo – Spiskowej PPS, organizator i kierownik wielu akcji, m.in. na pociągi pocztowe pod Pruszkowem (1905) i Rogowem (1906). od 1906 w szeregach PPS+Frakcja Rewolucyjna, członek kierownictwa Wydziału Bojowego. Aresztowany 1907 przez władze rosyjskie, skazany na karę śmierci i powieszony na stokach warszawskiej Cytadeli.

MODRZEJEWSKA HELENA, także H. MODJESKA, właściwie JADWIGA HELENA MISEL, PO MĘŻU CHŁAPOWSKA (1840-1909) – najwybitniejsza polska aktorka. Urodzona w Krakowie. Od 1861 występy w teatrach prowincjonalnych w Galicji (debiut na scenie w Bochni), 1865-69 w Krakowie, od 1869 w Warszawskich Teatrach Rządowych. 1876 wraz z mężem Karolem Chłapowskim i przyjaciółmi (m.in. H. Sienkiewicz) wyjeżdża do Kalifornii (USA). Od 1877 jako H. Modjeska daje występy w języku angielskim w teatrze w San Francisco. 26 tournèe po Ameryce przynosi jej wielki sukces. Powodzenie zyskuje też na scenach Anglii, Szkocji i Irlandii. Od 1879 wielokrotnie odwiedza Polskę i występuje tu gościnnie. W 1883 przyjmuje obywatelstwo amerykańskie. Umiera w Kalifornii, pochowana w Krakowie. Jej repertuar to 260 ról, z tego 17 w dramatach Szekspira. Za najsłynniejsze uchodzą jej kreacje szekspirowskie: Ofelii (”Hamlet”), Rozalindy („Jak wam się podoba”), Julii („Romeo i Julia”), Lady Makbet („Makbet”), rola tytułowa w „Marii Stuart” F. Schillera, a spośród sztuk rodzimych – postaci sceniczne z dramatów J. Słowackiego (m.in. Idalia w „Fantazym” i Amelia w „Mazepie”) i komedii A. Fredry (np. Aniela w „Ślubach panieńskich”). Autorka pamiętnika „Wspomnienia i wrażenia” (1910, wyd. Polskie 1957).

MONIUSZKO STANISŁAW (1819-1872) – kompozytor, dyrygent, organista i pedagog muzyczny, twórca polskiej opery narodowej. Po studiach (Warszawa, Mińska, Berlin) osiadł w Wilnie (1840), gdzie został organistą w kościele św. Jana, potem dyrygentem w teatrze i nauczycielem. Od 1858 dyrektor i dyrygent opery w Warszawie, gdzie 1864 wykładał też w Instytucie Muzycznym. Jego uczniami byli m.in. Z. Noskowski i C. Cui. Skomponował opery, które zyskały miano narodowych: „Halkę” 91848) i „Straszny dwór” (1865), a także „Flisa” (1858), „Hrabinę” (1860), „Verbum nobile” (1861), „Parię” (1869), operetki, m.in. „Nocleg w Apeninach” (1839) i „Jawnutę (1852), i balety, np. (Na kwaterunku” (1868). twórca ponad 300 pieśni solowych, zebranych w 12 zeszytach „Śpiewników domowych”, kantat – m.in. do słów A. Mickiewicza („Widma” 1865 i „Sonety krymskie” 1868), muzyki religijnej (m.in. 6 mszy, 4 „Litanie ostrobramskie”, symfonicznej (uwertura „Bajka” 1848), kameralnej. Obok F. Chopina – najwybitniejsza postać muzyki polskiej XIX wieku i współtwórca jej narodowego stylu, zwany też „ojcem polskiej pieśni artystycznej”. Patron Filharmonii Koszalińskiej.

MYTNIK KAROL TADEUSZ (1906-1997) urodził się 4 listopada 1906r. w Tułaczu woj. Stanisławów (obecnie Ukraina)    w rodzinie urzędnika miejskiego. W Tułaczu uczęszczał  do szkoły podstawowej i gimnazjum ogólnokształcącego uzyskując świadectwo dojrzałości. Jako członek organizacji harcerskiej dosłużył się stopnia harcmistrza. Następnie kontynuował naukę  w Państwowym Wyższym Seminarium Nauczycielskim we Lwowie, które ukończył w 1931 roku, zdobywając uprawnienia do pracy  w zawodzie nauczyciela. W 1932r. podjął pracę zawodową i równocześnie studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie w 1937r. uzyskał tytuł magistra praw, łącznie    z uprawnieniami do ubiegania się o stopień doktorski.

W latach 1932 – 1939 (do wybuchu II wojny światowej) pracował jako nauczyciel. Wraz z podjęciem pracy zawodowej rozpoczął działalność w Związku Nauczycielstwa Polskiego.  W 1939 roku zawarł związek małżeński z Leontyną Rekuć. Z tego związku urodziła się córka i czterech synów. W okresie wojny zatrudniał się w różnych miejscach i różnym charakterze (m.in. w cukrowni i majątku rolnym     w  Tłumaczu).

Z chwilą powstania Tajnej Organizacji Nauczycielskiej (listopad 1939), organizator i wykładowca tajnego nauczania w zakresie szkoły podstawowej i średniej na terenie Tłumacza.  Działalność tą kontynuował do sierpnia 1944r.  Od 1944 roku powrót do pracy nauczycielskiej i jej kontynuowanie do 1972r. czyli do przejścia na emeryturę w tym zawodzie. W maju 1945r. jako repatriant wraz z rodziną trafia do miejscowości Złotoria k. Torunia, gdzie przez krótki okres uczył w szkole średniej, a następnie w lipcu 1945r. przyjechał do Koszalina. Jest wśród pierwszych organizatorów szkolnictwa na terenie miasta. Pierwszym miejscem zamieszkania wraz z rodziną (również z rodzicami żony) była, do dziś istniejąca kamienica przy ul. J. Dąbrowskiego.

Od 1947r. datuje się podjęcie przez Karola Mytnika pracy w wyuczonym zawodzie prawnika, którą kontynuował przez ponad 40 lat. Obok pracy zawodowej (jako nauczyciela i prawnika) w bardzo szerokim zakresie zaangażowany był w działalność społeczną i związkową, której poświęcał się do ostatnich lat życia.

Szczególnie docenić należy jego zasługi w zorganizowanym w 1970 r. Klubie Pionierów m. Koszalina,  a następnie kierowaniu nim przez prawie 25 lat. Był pierwszym i jedynym Przewodniczącym Klubu     w latach 1970 – 1994 tj. do momentu zaprzestania działalności Klubu (reaktywowany w roku 2004). Bezpartyjny przez całe życie, mimo doświadczania wielokrotnie różnych form zachęt, a nawet dość jednoznacznych nacisków.

Jego dzieci to koszalinianie od 1945r. i lat następnych: Danuta Mytnik – Krawczuk , Lesław Mytnik, Krzysztof Mytnik, Stanisław Mytnik i Zygmunt Mytnik.  W Koszalinie urodziły się też i mieszkają niektóre Jego wnuki i prawnuki.

Za osiągnięcia i zasługi w pracy zawodowej, związkowej i społecznej wielokrotnie odznaczany                i wyróżniany. Najważniejsze z nich to odznaczenia: Złoty Krzyż Zasługi, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski oraz wyróżnienia Medalami : „Za zasługi dla Koszalina”, „Za Zasługi dla Województwa Koszalińskiego”, Medalami Komisji Edukacji Narodowej, Zasłużony działacz Kultury, Medalem RODŁA czy Medalem honorowym Miasta Gniezna.

W pracy zawodowej nauczycielskiej był organizatorem oświaty w Koszalinie, organizatorem                   i kierownikiem kursów repolonizacyjnych w Koszalinie, organizatorem i kierownikiem Kursu Pedagogicznego w Koszalinie jak również organizatorem i pierwszym Dyrektorem Ośrodka Usług Pedagogicznych w Koszalinie.

W pracy zawodowej prawniczej  był członkiem Krajowej Rady Adwokackiej w Warszawie, wieloletnim działaczem samorządu adwokackiego w Koszalinie.  Był długoletnim radcą prawnym Zarządu Okręgu  ZNP (etatowym i społecznym) oraz radcą w Centrali Zaopatrzenia „CEZAS” w Koszalinie, jak również obrońcą wojskowym, aplikowanym przy Sądzie Garnizonowym w Koszalinie.

Odznaczenia i wyróżnienia związane były nie tylko jego pracą zawodową ale również z bardzo wszechstronną i rozległą działalnością  społeczną i zaangażowaniem m.in. w Lidze Przyjaciół Żołnierza,   Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich, Stowarzyszeniu Wisła – Odra, Polskim Towarzystwie Turystyczno – Krajoznawczym, Polskim Związku Esperantystów, Koszalińskim Towarzystwie Społeczno – Kulturalnym (działając w tej organizacji opublikował m.in. wspomnienia z okresu tajnego nauczania pt. „Szkoły, jakich nie było”). To współorganizator, a następnie wiceprzewodniczący pierwszego w kraju Kluby byłych Nauczycieli Tajnego Nauczania w Koszalinie (1977-1982), a także współorganizator, a następnie sekretarz prezydium Krajowego Konwentu b. Nauczycieli Tajnego Nauczania z siedzibą w Koszalinie (1982-1986).

Zmarł 3 kwietnia 1997r. w Koszalinie i pochowany został na tutejszym cmentarzu komunalnym.

NERUDA PABLO, właściwie NEFTALSS RICARDO REYES BASUALTO (1904-1973) – poeta chilijski. Konsul i dyplomata w wielu państwach (m.in. Hiszpania, Meksyk, Francja). Podczas pobytu na emigracji (1949-1973) odwiedził m.in. Warszawę, Delhi, Moskwę i Rzym. Od 1968 honorowy członek Akademii Amerykańskiej i Instytutu Sztuki , od 1969 członek Chilijskiej Akademii Języka. Wypracował oryginalny styl poetyckie wyróżniający się bogatą symboliką, dynamizmem, plastycznością, przepełniony niepokojem. Twórca m.in. poematu epickiego „Pieśń powszechna” (1950) o Ameryce Łacińskiej, obrazującego jej dzieje, walkę wyzwoleńczą zamieszkujących ją ludów in piękno przyrody, dramatu społeczno-politycznego „Sława i śmierć Joachima Muriety” (1967), wspomnień „Wyznaję, że żyłem” (wyd. 1974). Wiele utworów poświęcił Polsce. Laureat Nagrody Nobla (1971).

NORWID CYPRIAN KAMIL (1821-1883) – jeden z najoryginalniejszych poetów i myślicieli, ostatni polski romantyk, a zarazem krytyk romantyzmu, uznany przez poetów Młodej Polski za prekursora modernizmu. Drugie imię (Kamil) przyjął podczas bierzmowania w Rzymie. 1842-48 we Włoszech i Niemczech, 1849 osiadł w Paryzu, 1852-54 w USA, od 1877 w Ivry pod Paryżem, w przytułku dla polskich sierot i weteranów (Zakład św. Kazimierza). Najdoskonalej wyraził się w poezji refleksyjno-lirycznej, nowatorskiej i prekursorskiej wobec poezji XX wieku. Autor m.in. takich utworów jak „Bema pamięci żałobny rapsod” (1851, wyd. 1910), „Fortepian Szopena” (1852), cykl liryków „Vademecum” (1858-66, wyd. 1947). stworzył arcydzieła w dziedzinie dramatu, m.in. „Za kulisami” (1868-66, wyd. 1912), „Aktor” (1862-67, wyd. 1937), „Pierścień wielkiej damy”, (1872, wyd.1933). Pisał także poematy, traktaty filozoficzno-estetyczne, nowele, uprawiał malarstwo, rysownictwo i rzeźbę, choć swój talent plastyczny najpewniej ujawnił w rysunkach o charakterze symbolicznym. W Koszalinie ma swój pomnik w parku Książąt Pomorskich, naprzeciw siedziby Teatru Propozycji „Dialog”.

NOWOWIEJSKI FELIKS (1877-1946) – kompozytor, dyrygent, organista, pedagog muzyczny. 1909-14 dyrektor Towarzystwa Muzycznego w Krakowie, 1919-26 profesor konserwatorium w Poznaniu. Organizator i działacz ruchu śpiewaczego, m.in. długoletni dyrygent chóru w Poznaniu. Komponował oratoria („Quo vadis”, 1903; „Znalezienie św. Krzyża”, 1905), utwory orkiestrowe (uwertura „Swaty polskie”, 1903; „Nina”, 1904; „Ellenai”, 1915), symfonie (organowe, fortepianowe), pieśni („Rota” do słów M. Konopnickiej „Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród”, 1910; „Hymn do Bałtyku”, 1920), opery (największą popularność zdobyła „Legenda Bałtyku” z arią Domana „Czy ty mnie kochasz”, 1924), hymny warmiński i kaszubski. Spoczywa na Skałce Poznańskiej, w podziemiach kościoła św. Wojciecha.

OGIŃSKI MICHAŁ KLEOFAS (1765-1833) – książę, kompozytor i polityk, działacz emigracyjny. Muzyki uczył się u nadwornego kompozytora Ogińskich – J. Kozłowskiego, potem zgłębiał grę na skrzypcach u I.M. Jarnovicia i G.B. Viottiego we Włoszech. Poseł na sejm od 1786, od 1789 miecznik litewski, 1788-92 poseł na Sejm Czteroletni, należał do stronnictwa propruskiego, sceptyczny wobec Konstytucji 3 mają. Był m.in. posłem polskim w Holandii i Anglii, podskarbim wielkim litewskim (1793-94) z ramienia targowiczan. Podczas powstania kościuszkowskiego działał we władzach powstańczych na Litwie. W okresie Księstwa Warszawskiego zwolennik orientacji rosyjskiej. Od 1810 senator rosyjski i doradca cara Aleksandra I Romanowa. W 1823 osiadł we Florencji. Komponował głównie utwory fortepianowe – walce, polonezy, mazurki, a także marsze (m.in. „Marsz legionów polskich w Lombardii”, 1797). był też twórcą opery „Zèlis et Valcour ou Bonaparte au Caïre”. Największą popularność przyniósł mu jednak polonez „Pożegnanie Ojczyzny”. Ważnym dokumentem świadomości estetycznej czasów przedromantycznych są jego „Pamiętniki” (Paryż 1826-27) oraz „Listy o muzyce” (wyd. Polskie 1956).

OKRZEJA STEFAN ALEKSANDER pseudonim: WITOLD (1886-1905) – działacz socjalistyczny, robotnik, wychowany w dzielnicy biedoty na warszawskiej Pradze. Po ukończeniu szkoły miejskiej podjął pracę zarobkową. W jednej z warszawskich fabryk, gdzie się zatrudnił, zetknął się z agitacją prowadzoną przez socjalistów. Był uczestnikiem demonstracji 1904-05 w Warszawie. Od 1905 w Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), 1905 – współorganizator tzw. dziesiątki Organizacji Spiskowo-Bojowej PPS. Schwytany podczas zamachu na komisariat (cyrkuł) policyjny na warszawskiej Pradze, gdzie zabił rewirowego i ranił trzech strażników. Podczas tej akcji sam został ranny. Skazany przed sądem na śmierć, dumnie odmówił podpisania prośby o złagodzenie wyroku. Mimo protestów stracony na warszawskiej Cytadeli.

OKULICKI LEOPOLD, pseudonimy: KOBRA, NIEDŹWIADEK, TERMIT (1898-1946) – generał. Od 1913 w Związku Strzeleckim, 1914-17 w Legionach Polskich, w Wojsku Polskim od 1918, oficer sztabowy, w 1939 szef wydziału w sztabie Naczelnego Wodza, potem w dowództwie obrony Warszawy. Od końca 1939 w Służbie Zwycięstwu Polski. 1940 komendant okręgu łódzkiego Związku Walki Zbrojnej (ZWZ). Mianowany komendantem obszarów wschodnich ZWZ, przybył do Lwowa (XI 1940), przebywał w więzieniu do czasu formowania armii W. Andersa, szef sztabu tej armii, potem dowódca 7 Dywizji Piechoty. Po opuszczeniu ZSRR w sztabie Naczelnego Wodza na Bliskim Wschodzie. Jako cichociemny zrzucony do kraju 21/22 V 1944, szef Operacji KG AK, od 27 VII komendant główny „Nie”. Po upadku powstania warszawskiego ostatni dowódca AK. 19 I 1945 wydał rozkaz o rozwiązaniu AK. Podstępnie aresztowany przez władze sowieckie i wywieziony do Moskwy. Sądzony wraz z innymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego w tzw. procesie szesnastu, skazany na 10 lat więzienia. W niewyjaśnionych okolicznościach zmarł w więzieniu.

PADEREWSKI IGNACY JAN (1860-1941) – pianista światowej sławy, kompozytor i polityk, redaktor „ Dzieł wszystkich” F. Chopina. Debiut 1883 w Berlinie, potem koncerty w krajach europejskich, obu Amerykach, Afryce i Australii. 1913 osiedlił się w USA. Jako pianista stworzył własny styl wykonawczy, silnie oddziałujący na całą światową pianistykę, zwłaszcza w interpretacji utworów Chopina. Podczas I wojny światowej, dzięki swojej pozycji artystycznej, wniósł wielki wkład w odzyskanie przez Polskę niepodległości. Jego przyjazd do Poznania w dniu 27 grudnia 1918r. stał się iskrą zapalającą Powstanie Wielkopolskie. Od 1919 premier i minister spraw zagranicznych. 1940 na czele rządu emigracyjnego. Twórca utworów fortepianowych, opery „Manru” (1901) – jedynej jak dotąd polskiej opery wystawionej w Metropolitan Oper w Nowym Jorku, „Fantazji polskiej” na fortepian i orkiestrę (1893), „Symfonii h-moll” (1908), pieśni. Do jego uczniów należało wielu wybitnych pianistów, m.in. S. Szpinalski, Z. Dygat.

PICASSO PABLO (1881-1973) – hiszpański malarz, grafik i rzeźbiarz, działający we Francji, jeden z najwybitniejszych twórców sztuki XX wieku. W 1904 zamieszkał we Francji. Okresy błękitny i różowy (nazwane tak od dominującej barwy obrazów) poprzedziły namalowanie rewolucyjnego obrazu „Panny z Avignonu” (1907), który zapoczątkował nowy styl w sztuce – kubizm. W latach 20 XX wieku jego twórczość zbliżała się do surrealizmu. W 1937 namalował obraz „Guernica” jako komentarz po zbombardowaniu ludności cywilnej podczas wojny domowej w Hiszpanii. Po 1946 r. mieszkał na południu Francji: w Vallauris, Cannes, a od 1959 – w zamku Vauvenargues. Malował do 80 roku życia. Był aktywny również w innych dziedzinach: tworzył grafiki, ilustrował książki, rzeźbił, zajmował się ceramiką, współpracował przy wystawieniu „Parad” S.P. Diagilewa, próbował sił w literaturze, angażował się w działalność publiczną (po II wojnie światowej wstąpił do Francuskiej Partii Komunistycznej, brał udział w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju w 1948 r. we Wrocławiu). Wywarł silny wpływ na współczesną sztukę.

PIENIĘŻNY SEWERYN (1890-1940) – syn Seweryna (1864-1905), drukarza, redaktora, działacza społecznego na Warmii – drukarz, redaktor, wydawca, działacz społeczny. Od 1911 w redakcji, od 1918 kierownik wydawnictwa „ Gazety Olsztyńskiej” i jej dodatków w językach niemieckim oraz polskim („Gospodarz”, „Gość Niedzielny”, „Życie Młodzieży”). Po 1918 drukował w swojej oficynie wiele czasopism m.in. „Głos Ewangelisty”, „Kalendarz dla Mazurów”, „Mazur” oraz książki polskie z dziedziny historii, literatury i podręczniki szkolne. Wielokrotnie zastępował redaktora naczelnego „Gazety Olsztyńskiej”. Pełnił liczne funkcje społeczne i polityczne. W 1918 delegat Warmii na sejm dzielnicowy w Poznaniu, wiceprezes KC Związku Polaków w Prusach Wschodnich, członek Polskiej Rady Ludowej dla Warmii, działacz Związku Polaków w Niemczech. Represjonowany przez władze niemieckie prze i po 1918. aresztowany 07.IX.1939, rozstrzelany 24.II.1940 w obozie koncentracyjnym w Hohenbruch pod Królewcem.

PILECKI WITOLD (1901-1949) –  urodził się 13 maja 1901r. w Karelii, dokąd jego rodzina została przesiedlona przez władze rosyjskie w ramach represji za udział w powstaniu styczniowym. Od 1910r. mieszkał w Wilnie. W latach 1918-1921 służył w Wojsku Polskim, walczył podczas wojny polsko-bolszewickiej 1920r. Dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych. Walczył podczas kampanii wrześniowej jako dowódca plutonu kawalerii dywizyjnej 19 Dywizji Piechoty Armii Prusy, a następnie w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego. W 1940r. wykonując misję zleconą przez dowództwo ZWZ , dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do KL Auschwitz, by tam zdobyć informacje o obozie oraz zorganizować konspirację niepodległościową. Na skutek zagrożenia dekonspiracją podjął decyzję o ucieczce, którą udało mu się szczęśliwie przeprowadzić. W 1944r. walczył w Powstaniu Warszawskim w Zgrupowaniu Chrobry II. W latach 1944-1945r. był w niewoli niemieckiej w oflagu VIIA w Murnau. Po wyzwoleniu obozu trafił do 2.Korpusu Wojska Polskiego we Włoszech , skąd osobistą decyzją gen. Władysława Andersa powrócił do komunistycznej Polski, by odtworzyć rozbite po działaniach wojennych struktury wywiadowcze działające dla Rządu Rzeczypospolitej na Obczyźnie. Aresztowany w dniu 8 maja 1947r. został osadzony w Areszcie Śledczym przy ulicy Rakowieckiej w Warszawie i poddany okrutnemu śledztwu. Był torturowany przez funkcjonariuszy UB i oskarżony o działalność wywiadowczą na rzecz rządu londyńskiego. Pomimo tortur do końca zachował bohaterską-żołnierską postawę. Pozostał wierny dewizie : Bóg-Honor-Ojczyzna. Proces rozpoczął się 3 marca 1948r. i trwał do 15 maja 1948r. – dnia w którym został skazany na karę śmierci i wkrótce stracony. Ówczesny prezydent  Bolesław Bierut nie zgodził się na ułaskawienie. Do 1989r. informacje o jego dokonaniach podlegały ścisłej cenzurze. Miejsce pochówku do dziś nie jest znane-prawdopodobnie  spoczywa w zbiorowym grobie cmentarza powązkowskiego.
W dniu 1 października 1990r. Witold Pilecki został zrehabilitowany. Pośmiertnie odznaczony w 1995r. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, a w 2006r. Orderem Orła Białego – najstarszym i najwyższym odznaczeniem państwowym Rzeczypospolitej Polskiej, nadawane najwybitniejszym Polakom.
Na koszalińskim cmentarzu spoczywają dwie siostry Witolda Pileckiego – starsza Maria Pilecka i młodsza Wanda Janina Giec.

PIŁSUDSKI JÓZEF KLEMENS, pseudonimy: WIKTOR, MIECZYSŁAW, ZIUK (1867-1935) – działacz niepodległościowy, polityk, mąż stanu, marszałek Polski. Urodzony w rodzinie ziemiańskiej w Zułowie na Litwie. W 1887-92 zesłany na Syberię za kontakty z rewolucjonistami rosyjskimi. Od 1893 w Polskiej Partii Socjalistycznej (członek władz naczelnych), w 1894-1900 redaktor naczelny i wydawca „Robotnika”. Więziony 1900-01, zbiegł. W 1905-06 na czele Wydziału Spiskowo – Bojowego PPS, kierującego Organizacją Bojowa PPS. Od 1906 twórca i przywódca PPS – Frakcji Rewolucyjnej, od 1908 organizator ruchu strzeleckiego, w 1910-14 komendant główny Związku Strzeleckiego. Przywódca polskiego ruchu niepodległościowego w Galicji. Po wybuchu I wojny światowej utworzył Pierwszą Kompanie Kadrową. Współzałożyciel Polskiej Organizacji Wojskowej (1914), inicjator utworzenia Legionów Polskich. Komendant I Brygady Legionów (1914-16). w 1917 szef Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu w Magdeburgu. Od 22.XI.1918 Tymczasowy Naczelnik Państwa, w 1919-22 Naczelnik Państwa, w 1919-22 Naczelnik Państwa. Wódz naczelny w Czasie wojny polsko-ukraińskiej (1918-19) i polsko-bolszewickiej (1919-21), inicjator wyprawy kijowskiej. Osobiście dowodził kontrofensywą polską w sierpniu 1920 (tzw. cud nad Wisłą). W 1923 wycofał się z życia politycznego, w 1926 dokonał zamachu stanu (przewrót majowy i rządy tzw. sanacji). Odrzucił nominację na prezydenta RP. w 1926-28 i 1930 premier, od 1926 minister spraw wojskowych i Generalny Inspektor Sił Zbrojnych. Spuścizna w „Pismach zbiorowych” )t.1-10, 1937-38; wznowienie uzupełnione o t.11, 1989-91). już za życia otoczony legendą jako symbol odrodzenia Polski po latach zaborów. Pochowany na Wawelu, serce spoczywa w grobie matki na wileńskim cmentarzu na Rossie. W Koszalinie: pomnik na Placu Zwycięstwa (2003), tablica pamiątkowa u wylotu ulicy jego imienia (1990).

PIONIERZY KOSZALINA –

PLATER, BROEL EMILIA-(1806-1831) – uczestniczka powstania listopadowego 1830-31, z pochodzenia hrabianka, urodzona w Wilnie. Jedna z kilkunastu młodych kobiet, które wzięły czynny udział w bojach powstańczych. W marcu 1831 w Dusiatach na Litwie wzywała lud do walki, w kwietniu i maju uczestniczyła w działaniach zgrupowania K. Załuskiego na Żmudzi. W czerwcu dołączyła do przybyłego z Królestwa Polskiego oddziału Gen. D. Chłapowskiego, który mianował ją honorowym dowódcą 1 Kompanii formowanego 21 pułku piechoty. Potem znalazła się w korpusie gen. A. Giełguda, ale odmówiła przejścia wraz z jego armia granicy pruskiej. Podczas samodzielnego przedzierania się w kierunku Warszawy zachorowała i zmarła w Justianowie pod Sejnami (obecnie na Litwie). Bohaterka licznych utworów literackich i dzieł malarskich, stała się legendą głównie dzięki wierszowi A. Mickiewicza „Śmierć pułkownika” (1832).

POPIEŁUSZKO JERZY (1947-1984) – ksiądz katolicki, kaznodzieja, duszpasterz ludzi pracy. Od 1980 wikariusz warszawskiej parafii pw. Stanisława Kostki, duszpasterz służby zdrowia w Warszawie, kapelan NSZZ „Solidarność”. W stanie wojennym organizował pomoc dla integrowanych i ich rodzin. Od 1982 prowadził comiesięczne msze za ojczyznę z udziałem wiernych z całego kraju. Głosił prawo do życia w prawdzie, wolności i sprawiedliwości, potępiał przemoc i bezprawie. Atakowany i wyszydzany w prasie komunistycznej, szykowany przez Służbę Bezpieczeństwa (SB), wielokrotnie przesłuchiwany. Uprowadzony, torturowany i zamordowany przez funkcjonariuszy SB. Jego pogrzeb zgromadził kilkaset tysięcy osób. Grób obok kościoła św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu stał się miejscem kultu i celem pielgrzymek z Polski i zagranicy. Do 1990 wydano w drugim obiegu zbiory jego kazań: „Ku wolności wyswobodził nas Chrystus. Homilie, wywiady, słowo ostatnie” (1984), „Homilie” (1984), „Cena miłości ojczyzny” (1984), „Kazania patriotyczne” (Paryż 1985), „Kazania” (1987), w 1992 ukazały się „Kazania ks. Jerzego Popiełuszki 1982-84”. w lutym 1997 rozpoczął się jego proces beatyfikacyjny. W Koszalinie upamiętniony pomnikiem wzniesionym w pobliżu kościoła św. Kazimierza.

PRÓCHNIK ADAM FELIKS, pseudonim HENRYK SWOBODA (1892-1942) – działacz socjalistyczny, historyk, publicysta, nauczyciel. Od 1917 w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), 1919-27 dyrektor Archiwum Państwowego w Piotrkowie, od 1919 w Polskiej Partii Socjalistycznej 1934-39 członek Rady Naczelnej PPS, współtwórca tzw. żółtego programu tej partii, rzecznik tzw. jednolitego frontu, redaktor „Lewego Toru”. Reprezentant nurtu centrolewicowego. Od 1929 w Zarządzie Głównym Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (1932-39 wiceprzewodniczący), działacz Związku Nauczycielstwa Polskiego od 1931 w Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, 1935-39 współredaktor kwartalnika historycznego „Kronika Ruchu Rewolucyjnego w Polsce”, 1936 uczestnik Zjazdu Pracowników Kultury we Lwowie, 1928-30 poseł na sejm. W 1940-41 członek kierownictwa grupy socjalistycznej Barykada Wolności,w 1941 współzałożyciel Polskich Socjalistów (przewodniczący KC). Autor wielu prac historycznych (m.in. „Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej. Zarys dziejów politycznych” – 1933).

RATAJCZAK FRANCISZEK (1887-1918) – powstaniec wielkopolski. Syn robotnika folwarcznego ze wsi Śniaty w ówczesnym powiecie Kościańskim. Do 1914 pracował w Westfalii jako górnik i uczestniczył w ruchu polonijnym, m.in. był członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. W czasie I wojny światowej wcielony przymusowo do armii niemieckiej, przebywał na froncie zachodnim. W listopadzie 1918 skierowany do Poznania przez Tajny Komitet Werbunkowy Drużyn Sokolstwa w Westfalii i Nadrenii. Z początkiem grudnia tego roku jako zastępca oficera przydzielony do oddziałów Służby Straży i Bezpieczeństwa stacjonujących w Forcie Raucha (Berdychowo) pod dowództwem por. E.Krause. Po wybuchu powstania w Poznaniu (27.XII.1918) skierowany wraz z oddziałem Krausego do Zamku dla wzmocnienia polskiej załogi ostrzeliwanej przez pruskich grenadierów. Dowodził plutonem powstańców w czasie natarcia na prezydium policji. Ciężko ranny, zmarł w godzinach wieczornych jako pierwsza polska ofiara powstania wielkopolskiego. Pochowany w grobowcu powstańców na Cmentarzu Górczyńskim w Poznaniu. Tam też nazwano jego imieniem ulicę, przy której/w dniu 27.12/ został ranny i odsłonięto tablicę pamiątkową.

REJ MIKOŁAJ, pseudonim M.IN. AMBROŻY KORCZBOK ROŻEK (1505-1569) – pisarz, zwany ojcem literatury polskiej, jeden z głównych przedstawicieli polskiej literatury renesansowej. Pochodził ze szlachty krakowskiej (z Nagłowic). Zwolennik reformacji, mniej więcej od 1541 wyznawca kalwinizmu, zakładach w swoich dobrach zbory i szkoły. W latach 1543-64 był kilkakrotnie posłem na sejm. Utworem „Krotka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem” (1543) zapoczątkował literaturę polityczną związaną ze szlacheckim programem egzekucji praw. W kazaniach „Postylla Pańska” (1557) zawarł pochwałę kalwinizmu i krytykę katolicyzmu. Traktat „Wizerunek własny żywota człowieka poczciwego” (1558) prezentuje światopogląd ludzi renesansu, a „Żywot człowieka poczciwego” (część „Zwierciadła:, 1568) ukazuje idealny obraz szlachecko-ziemiańskiego życia. Uprawiał wiele gatunków literackich, doskonaląc formy średniowieczne, np. moralitet i misterium. Autor satyr, epigramatów („Zwierzyniec” 1562), fraszek („Figliki”, wyd. 1574). Przełożył prozą psalmy („Psałterz Dawidów”, 1546). Używał języka wyrazistego, dosadnego, niekiedy rubasznego, bogatego artystycznie. Twórca znanego dwuwiersza: „A niechaj narodowie wżdy postronii znają,/ Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”.

REJTAN TADEUSZ, T. REYTAN (1742-1780) – poseł nowogródzki na sejm rozbiorowy 1773-75, symbol bezkompromisowego patriotyzmu. Zapisał się w historii Polski jako niezłomny przeciwnik uznania konfederacji podczas posiedzenia sejmu pod laską księcia Adama Ponińskiego i legalizacji I rozbioru Polski: domagał się wtedy wolnych obrad. Aby nie dopuścić posłów do izby senatu (oznaczałoby to uznanie konfederacji), rzucił się na ziemię i własnym ciałem zagrodził im przejście do sali obrad. Pustą izbę poselską opuścił dopiero po 38 godzinach wraz z S. Bohuszewiczem i S. Korsakiem-Sowiczem. Potem nie brał już udziału w sejmie i wyjechał z Warszawy na Litwę. Zdradzał objawy choroby umysłowej i w kilka lat później popełnił samobójstwo. Bohater utworów literackich. W dramatycznej pozie podczas wystąpienia w sejmie uwiecznił go Jan Matejko w obrazie „Rejtan” (1866).

REYMONT WŁADYSŁAW STANISŁAW, właściwie S.W. REJMENT (1867-1925) – powieściopisarz, nowelista, jeden z czołowych reprezentantów realizmu krytycznego w prozie Młodej Polski. Syn wiejskiego organisty, urodzony we wsi Kobiele Wielkie pod Radomskiem. Droga do twórczości literackiej wiodła go poprzez różne zawody: był czeladnikiem krawieckim, aktorem w wędrownych trupach teatralnych, robotnikiem na Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Autor powieści obyczajowych z elementami krytyki społecznej „Komediantka” (1896), „Fermenty” (1897), opisującej narodziny bezwzględnego kapitalizmu w mieście – molochu (Łódź) „Ziemi obiecanej” (1899, ekranizacja Andrzeja Wajdy, 1975), wielkiej epopei życia wiejskiego „Chłopi” (t. 1-4, 1902-09, film i serial telewizyjny Jana Rybkowskiego, 1973), trylogii „Rok 1794” (1913-18) o dziejach powstania kościuszkowskiego, nowel, opowiadań. Twórczość zebrana w „Pismach” (t. 1-11, wyd. 1968-80). W 1924 otrzymał Nagrodę Nobla. Pogrzeb mistrza stał się wielką manifestacją narodową. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, serce wmurowano w filar warszawskiego kościoła św. Krzyża.

 

RODKIEWICZ HENRYKA( 1921- 1990) , Henryka Rodkiewicz urodziła się  w Wilnie.Gimnazjum Ogólnokształcące im.Elizy Orzeszkowej ukończyła w 1939r. W latach 1945-1948 studiowała polonistykę na Uniwersytecie im.Mikołaja Kopernika w Toruniu oraz pracowała w starostwie nieszawskim jako referent ds.kultury. Potem przez kilka lat była kierownikiem referatu kultury w Katowicach i równocześnie – reżyserem eksperymentalnego Teatru Dziecka  przy Zarządzie Głównym Związku Górników. W latach 1950-51 była aktorką Teatru Rapsodycznego w Krakowie, w latach 1951-53 kierownikiem literackim Teatru Młodego Widza w Poznaniu, a następnie innych teatrów poznańskich. W następnych latach grała w teatrach Kielc, Tarnowa, Rzeszowa i Koszalina. Poza pracą aktorską – reżyserowała , specjalizując się w estradzie poetyckiej. Od 1945r. współpracowała z amatorskim ruchem teatralnym. Od 1959r., kiedy założyła wraz z grupą recytatorów-amatorów zespół teatralny i stowarzyszenie – związała się z „Dialogiem”, chociaż w ciągu następnych kilku lat wyjeżdżała poza Koszalin, m.in. pełniąc funkcję kierownika literackiego w Teatrze Lalki w Szczecinie. Teatr Propozycji „Dialog” zapisał swoją pierwszą kartę w sierpniu 1959r. „Godziną myśli”- programem, na który złożyła się poezja i proza Juliusza Słowackiego. Wtedy zaczął rodzić się zespół młodych, utalentowanych ludzi, których zgromadziła wokół siebie Henryka, wtedy jeszcze aktorka Bałtyckiego Teatru Dramatycznego, z którym się wkrótce rozstała, by założyć teatr poezji. Henryka Rodkiewicz przez 30 lat kierowania teatrem wyreżyserowała około 90 spektakli, skupiając wokół siebie recytatorów, którzy poznali wagę słowa, jego siłę, znaleźli dla tego słowa współczesnego adresata i do dzisiaj kontynuują Jej dzieło. Była również twórczynią Turnieju Recytatorskiego im. C.K.Norwida oraz jedną z inicjatorek budowy jego pomnika w sąsiedztwie siedziby Dialogu. W dniu 23.11.2012r. uroczyście odsłonięto tablice  na „Rondzie im. Henryki Rodkiewicz”.

ROWECKI STEFAN „GROT” – Stefan Rowecki przyszedł na świat 25.XII.1885; w dzieciństwie mieszkał z rodzicami i bratem przy ul. Kaliskiej  w Piotrkowie Trybunalskim.  Tradycje niepodległościowe w rodzinie Stefana Roweckiego, zwłaszcza po kądzieli, były chlubne i zawsze żywe. Pradziadek jego – Paweł Chrzanowski – walczył u boku Napoleona w Legii Nadwiślańskiej, a dziadek – Damian Chrzanowski – w powstaniu styczniowym za co był skazany na więzienie i konfiskatę majątku.
Matka pielęgnowała pamięć o bohaterskich przodkach i Stefan niejednokrotnie mógł słuchać o ich walce o niepodległość Polski.  Nie powinno więc dziwić, że do najbardziej ulubionych jego zabaw należały wojny z udziałem drewnianych żołnierzyków oraz brawurowe szarże na koniku na biegunach.
Wkrótce, w 1906 r. kres beztroskim zabawom przyniosła szkoła. Stefan Rowecki uczęszczał w Piotrkowie do prywatnego gimnazjum założonego przez inż. Narcyza Jacobsona. Przyszły wódz AK dobrze sobie radził z przedmiotami ścisłymi.
Oprócz tego w czasie wolnym często spotykał się ze swoimi kolegami i w ramach samokształcenia zajmowali się historią, geografią i literaturą Polski (trzeba pamiętać, że był to jeszcze czas zaborów).
Czasy gimnazjalne to dla Stefana Roweckiego również okres pierwszych kroków narodowo-wyzwoleńczych.  Jako starszy chłopiec – na przełomie 1911/12 r. – wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich, gdzie przyjął pierwszy z wielu w swoim życiu pseudonim: „Radecki”.
Możliwość wyładowania swojej energii oraz ciągot wojskowo-patriotycznych odnalazł Stefan Rowecki w skautingu, który w tym okresie zaczął powoli docierać na polskie ziemie. Na pierwszych kartach historii harcerstwa tuż za nazwiskiem twórcy polskiej wersji skautingu – Andrzeja Małkowskiego – pojawia się w 1911 r. nazwisko Roweckiego, który wiosną tego roku założył zastęp skautowy w rodzinnym Piotrkowie Trybunalskim pierwszy w tym mieście i jeden z pierwszych na ziemiach polskich. Zastęp został zresztą wkrótce zwizytowany przez Andrzeja Małkowskiego i uzyskał pozytywną opinię.
Niestety po kolejnej bójce z uczniami rosyjskiego gimnazjum Stefan został zmuszony do opuszczenia szkoły w 1912 r. Ferie zimowe 1912/13 r. (3-25.I.) spędził w galicyjskiej Rabce na odbywającym się tam kursie instruktorskim, z którego powrócił jako podoficer Polskich Drużyn Strzeleckich. 8.II. stanął na czele zorganizowanego przez siebie zastępu szkolnego. Jako instruktor PDS specjalizował się w fortyfikacjach, umocnieniach polowych oraz materiałach wybuchowych.
Jesienią roku 1913 przeprowadził się Stefan Rowecki do Warszawy, gdzie zamieszkał u swojego wuja Damiana Chrzanowskiego przy ul. Smolnej. Przeprowadzka wynikła z podjęcia nauki w Szkole Mechaniczno – Technicznej im. H. Wawelberga i S. Rotwanda, na Wydziale Elektrycznym.
„Radecki” nie zaprzestał jednak w stolicy swojej działalności skautowej i drużyniackiej: nadal uczestniczył w zbiórkach i kursach (służbowo wchodził teraz w skład Warszawskiej Kompanii Polskich Drużyn Strzeleckich), a w połowie 1914 r. wizytował drużynę w Kielcach (wygłosił tam m.in. gawędę pt. „Dowódca i dowodzony przez niego oddział w wojsku polskim”). Zbyt zaangażowany w przygotowania do walki o niepodległość Polski, a zupełnie nie zaangażowany w przygotowania do dorosłego życia, osiemnastoletni Rowecki rozpoczął wakacje 1914 roku z przykrą świadomością, że będzie musiał zostać na drugi rok w tej samej klasie. Kiedy rodzice dowiedzieli się o tym zabronili mu dalszej działalności w powyższych organizacjach i nie pozwolili jechać na zbliżający się kurs instruktorski PDS.
Działając wbrew woli ojca i matki, Stefan pożyczył pieniądze i przekradając się przez granicę koło miejscowości Szyce k/Ojcowa wyruszył na kurs, który miał odbyć się w Nowym Sączu (komendantem kursu był Michał Żymierski, późniejszy marszałek PRL). Młody, zbuntowany skaut-drużyniak miał wrócić w rodzinne strony już w wolnej ojczyźnie jako oficer Wojska Polskiego.
I. WOJNA ŚWIATOWA
W trakcie trwania kursu wybuchła wojna, którą historia miała potem nazwać Wielką lub pierwszą światową.  Na rozkaz Komendanta Piłsudskiego kursanci, jak i tysiące młodych podobnych sobie ludzi, podążyli by wstąpić do Legionów. Nowosądeccy kursanci zameldowali się do służby w krakowskich Oleandrach 2.VIII.1914. Co prawda Rowecki nie zakwalifikował się do słynnej Kompanii Kadrowej, ale na front ruszył tuż za nią, dzień później bo 7.VIII.1914.
Stefan Rowecki rozpoczął swoją 30-letnią karierę wojskową jako dowódca pierwszej sekcji pierwszego plutonu pierwszej kompanii V. batalionu. Potem został dowódcą tego plutonu przekształconego w pluton zwiadu. Pierwszy raz w boju znalazł się w potyczce pod Ostrowcami 19/20.IX.1914. Kolejne boje były pod Anielinem i Laskami (21-26.X.1914), pod Krzywopłotami (16-19.XI.1914), Marcinkowicami, Łowczówkiem (22-27.XII.1914).W uznaniu zasług, w grudniu 1914 otrzymał Rowecki nominację na stopień podporucznika.
Również od grudnia 1914 r. dowodził pierwszym plutonem pierwszej kompanii 5 pułku piechoty I. Brygady Legionów. W 1915 r. został adiutantem dowódcy I. bataliony 5 pułku piechoty Legionów. W legionowych bojach Rowecki stawał odważnie i walecznie, czego efektem były m.in. trzy rany odniesione w boju – za postawę w czasie walk i odniesione rany został po wojnie odznaczony Krzyżem Walecznych (był uprawniony do noszenia nad KW wstęgi w kolorach Virtuti Militari z trzema białymi gwiazdami – symbolami trzech ran). Pierwszą z nich odniósł w bitwie pod Konarami k/Opatowa (16-25.V.1915). Postrzał wyłączył go z walki na dwa miesiące. Rowecki nie mogąc znieść szpitalnej bezczynności powrócił do pułku. Decyzja okazała się jednak przedwczesna: na jesieni niezaleczona rana dawała mu się tak bardzo we znaki, że odtransportowano go ponownie do szpitala (w Krakowie).
Po powrocie walczył też pod Koszyszczami (29.IX.-21.X.1915). Brał też udział w najkrwawszej bitwie Legionów pod Kostiuchnówką 4-6.VII.1916 – został wtedy ranny po raz drugi (w starciu z rosyjskim patrolem w nocy 6/7.VII). W czasie jego trzeciego pobytu w szpitalu po ranie odniesionej w 1917 r., nastąpił w Legionach tzw. kryzys przysięgowy. Oficerowie zostali internowani w Beniaminowie k/Zegrza. Po opuszczeniu murów szpitala (11.VII.1917.) Rowecki solidarnie dołączył do kolegów, pomimo tego, że uważał podjęte przez nich kroki za niewłaściwe. Zdaniem por. Roweckiego należało nadal brać aktywny udział w budowie wojska polskiego.

Dlatego przy najbliższej okazji, tj. 3.I.1918. wstąpił do zorganizowanej przez Niemców Polskiej Siły Zbrojnej (Polnische Wehrmacht), gdzie został instruktorem w Szkole Podchorążych w Ostrowii Mazowieckiej (komendantem jej był Marian Kukiel – późniejszy wybitny historyk wojskowości). W czasie swojej działalności instruktorskiej został mianowany porucznikiem; było to 1.VIII.1918. W Ostrowii Rowecki najpierw zajmował się wydawaniem skryptów (trzy były jego autorstwa) i materiałów dydaktycznych, a potem – 22.VIII.1918. – objął dowodzenie kompanią szkolną oraz prowadził wykłady z zakresu fortyfikacji. Oprócz tego sporo publikował na łamach „Wiadomości Polskich”, „Wiarusa” i „Żołnierza Polskiego”.
WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA
Pod koniec 1918 r. stojąc na czele kilkuosobowego oddziału wziął w rejonie Sadowa do niewoli niemiecką kompanię (uhonorowany za to został Krzyżem Walecznych po raz drugi). Przebieg akcji był dość niezwykły: otóż Rowecki jeździł w nocy po lesie i wykrzykiwał głośno komendy do nieistniejących batalionów; kiedy w Niemcy poddali się w obliczu przytłaczającej przewagi liczebnej wroga, okazało się że skapitulowali przed kilkoma żołnierzami pod przebiegłym dowództwem por. Stefana Roweckiego. Od końca roku 1918 do wiosny 1919 r. pełnił funkcję wykładowcy na kursie fortyfikacyjno-saperskim w Modlinie. Między IV.1919. a VI.1919. walczył na froncie wschodnim w 34. pułku piechoty. Od 16.VI.1919. do 9.XII.1919. studiował w Szkole Wojennej Sztabu Generalnego na I kursie, kończąc go z 8. lokatą (398,3 pkt. przy średniej kursu 360 pkt.) i awansując do stopnia kapitana Sztabu Generalnego. W czasie kursu odbył staż w Centralnej Szkole Podoficerskiej Kawalerii w Przemyślu. Po zakończeniu szkolenia i odebraniu dyplomu otrzymał nominację na szefa sekcji wyszkolenia i doświadczenia wojennego w Oddziale I. (organizacyjnym) Naczelnego Dowództwa.

Od 11.V.1920. przebywał w 1. Dywizji Piechoty Legionów. Tu m.in. miał za zadanie uporządkować rozbitą brygadę rezerwową oraz (od 25.VII.) dowodzić załogą Kowla. W tym okresie wsławił się także śmiałym i zręcznym wyjściem z rosyjskiego okrążenia w rejonie Łucka (potem został za to uhonorowany Krzyżem Walecznym po raz trzeci). VI.1920-IX.1920. to okres, kiedy Rowecki był szefem Oddziału II (wywiadowczego) Dowództwa Frontu Południowo-Wschodniego, a potem Grupy Uderzeniowej gen. Edwarda Rydza-Śmigłego (na której to funkcji przebywał m.in. w czasie bitwy warszawskiej). W tym czasie otrzymał nominację na stopień majora, ze starszeństwem od dn. 1.IV.1920. Od IX.1920. do XI.1920. pełnił funkcję szefa Oddziału III. (operacyjny) Dowództwa 4. Armii, a od XI.1920.-II.1921. szefa Oddziału II (wywiad). Pomiędzy kolejnymi bojami na froncie wschodnim, w roku 1920 kpt. Stefan Rowecki ożenił się z Haliną Sabiną z Paszkowskich, poznaną dwa lata wcześniej. Owocem ich małżeństwa była córka Irena – jedyne dziecko Stefana Roweckiego, która urodziła się w 1921 r.
MIĘDZYWOJNIE
Kolejną funkcją jaką objął Rowecki było stanowisko szefa sekcji planów oraz zastępcy szefa Oddziału III. (operacyjnego) Naczelnego Dowództwa, które piastował od II.1921. do XI.1921.Następnie uczestniczył w kursie doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w dniach 1.XI.1921.-1.X.1922. Po ukończeniu szkolenia – z 10. lokatą – kontynuował swoją działalność w Oddziale III-a Biura Ścisłej Rady Wojennej jako szef sekcji planów i sekcji ogólnej.  W roku 1922 jego waleczna postawa z okresu walki w 5. pułku piechoty Legionów doczekała się uhonorowania Krzyżem Kawalerskim Orderu Virtuti Militari (V. klasy); w tym samym roku (a konkretnie 10.I.) został odznaczony Krzyżem Walecznym czterokrotnie. Na przełomie 1922 i 1923 r. odbywał kilkumiesięczny staż w jednostce liniowej, którą był 41. pułk piechoty w Suwałkach.
O zamachu majowym ppłk Rowecki nie wiedział wcześniej, a w czasie wydarzeń zachował neutralność. Jednak jakiś czas później, na przyjęciu wydanym w czerwcu 1926 na cześć prezydenta Mościckiego, wyznał Marszałkowi Piłsudskiemu, że gdyby w maju 1926 r. dowodził jednostką liniową to podążyłby z odsieczą prezydentowi. O osobowości Roweckiego niech świadczy fakt, że wyznanie to w żaden negatywny sposób nie zaważyło na jego późniejszej karierze wojskowej. Wręcz przeciwnie: 1.IX.1926. nominowany został na pierwszego oficera sztabu Inspektoratu Armii gen. dyw. Józefa Rybaka. Również w 1926 r. został mianowany podpułkownikiem dyplomowanym ze starszeństwem od 15.III.1924.
Także od pamiętnego roku 1926 rodzina Roweckich mogła zamieszkać w swoim własnym mieszkaniu w Warszawie, przy ul. Śmiałej 16. Stefan sprowadził również z Piotrkowa swoich rodziców, którzy zamieszkali z synem, synową i wnuczką. Ojciec Stefana był już ciężko chory i wymagał stałej opieki.  
14.I.1930. został Rowecki dowódcą 55. pułku piechoty w Lesznie Wielkopolskim, co poczytywał sobie za duże wyróżnienie.  W czasie służby w Lesznie został mianowany pułkownikiem dyplomowanym – stało się to 1.I.1932. W roku 1932 Rowecki ożenił się – po raz drugi w swoim życiu. Tym razem jego wybranką stała się Eugenia z Fedorowiczów (primo voto Borzychowska). Podwładni z okresu służby w 55. pułku zgodnie twierdzą, że był bardzo wymagający ale sprawiedliwy, a każde działanie pod jego dowództwem miało swój konkretny, przemyślany cel. Płk Rowecki nie znosił przysłowiowego malowania trawy na zielono. Dbał też o kadrę oficerską i podoficerską interesując się życiem swoich podwładnych. Nierzadko przymykał oko na wygłupy młodych podoficerów lub kursantów z pułkowej szkoły podchorążych. Rowecki darzył dużym szacunkiem tradycje bojowe pułku i dlatego pod jego kierunkiem zorganizowana została sala pamięci 55. pułku piechoty, a każdy z nowoprzybyłych był zaznajamiany z chlubną historią pułku. W jednostce z inicjatywy pułkownika zorganizowano także zasobną bibliotekę. Stefan Rowecki roztaczał też troskliwą opiekę nad chłopcami z militarnych kursów Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego. Po podniesieniu poziomu wyszkolenia 55. pułku na szczebel najlepszej jednostki 14 Dywizji Piechoty zakończył służbę 25.XI.1935. Dwa miesiące później, na początku 1936 r., przejął dowództwo Brygady Korpusu Ochrony Pogranicza „Podole” z siedzibą w Czortkowie; efektem działań Roweckiego było podniesieni Brygady do poziomu elity KOPu. Podobnie jak w Lesznie dbał o warunki bytowe oficerów i żołnierzy (np. polecił zatrudnić cywilnych kucharzy, zorganizował kursy kulinarne dla żołnierz przebywających na strażnicach, zadbał o to by na strażnicach cały czas była gorąca kawa oraz by KOPistom powracającym z patroli miał kto suszyć mundury etc.), metody dowodzenia w jednostce, poziom wyszkolenia, rozwój zawodowy dowódców.
W czasie, gdy dowodził Brygadą, 28.IX.1936 wraz z grupą innych oficerów został płk Rowecki odznaczony Krzyżem Oficerskim francuskiej Legii Honorowej. Służąc na Kresach często bywał we Lwowie; tam poznał gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego, z którym los miał go jeszcze zetknąć, ale w zgoła odmiennych okolicznościach.
Państwo Roweccy wkrótce zamieszkali w kamienicy niedaleko dworca w Kielcach. Kolejna przeprowadzka miała miejsce dlatego, że 21.IV.1938. ojciec rodziny objął funkcję dowódcy piechoty dywizyjnej, a co za tym idzie stanowisku zastępcy dowódcy 2. Dywizji Piechoty Legionów w Kielcach. W IV.1939. wziął udział w kursie dowódców artylerii w Toruniu. Po zakończeniu kursu powierzono Roweckiemu misję formowania Warszawskiej Brygady Pancerno – Motorowej; było to 10.VI.1939. Nominacja ta była pewną niespodzianką dla Roweckiego: przewidywał on bowiem, że naturalnym tokiem awansu obejmie dowództwo którejś z dywizji piechoty. Stało się jednak inaczej, a powodów takiej decyzji Naczelnego dowództwa można się tylko domyślać; można jednak przypuszczać, że wybitne i wszechstronne uzdolnienia (zwłaszcza dowódcze i organizacyjne) Roweckiego nie pozostały bez wpływu na nią. Wszak dopiero wtedy rodziła się polska broń pancerna i jej akuszerami mogli być tylko wybitni i utalentowani oficerowie pokroju płk dypl. S. Maczka lub płk dypl. S. Roweckiego.
Prace organizacyjne przebiegały w WBPanc-Mot powoli i opornie, acz metodycznie. Co prawda braków w wyszkoleniu i zgraniu pododdziałów, oddziałów i całości brygady nie można było nadrobić w żaden sposób, ale dzięki olbrzymiemu zaangażowaniu dowódcy brygady i jego sztabu, pod koniec sierpnia coraz bardziej krzepła w swojej pancerno-motorowej masie Warszawska Brygada.
KAMPANIA WRZEŚNIOWA
Kiedy 1.IX.1939 na Polskę spadły pierwsze bomby oddziały brygady kończyły koncentrację w rejonie Solca. Tu pozostawała ona w dyspozycji Naczelnego Dowództwa kończąc kompletowanie etatów sprzętowych i personalnych. Wobec sukcesów Wehrmachtu w rejonie Częstochowy ND poleciło 3.IX. płk dypl. S. Roweckiemu wraz z brygadą dozorować przeprawy na Wiśle na odcinku Sandomierz – Góra Kalwaria.
3/4.IX. Warszawska Brygada Pancerno – Motorowa rozpoczęła nocny marsz w wyznaczony rejon. Przedsiębiorczy pułkownik odwiedził Dęblin, gdzie pomimo zniszczenia infrastruktury lotniska udało mu się odnaleźć jeden sprawny samolot oraz pilota gotowego do służby. Przez kolejne dni pilot ten wykonał kilka lotów rozpoznawczych przed frontem brygady pozwalając dowódcy na precyzyjną orientację w pasie działania.
Na początku swojego dozorowania brygada stoczyła zwycięską potyczkę z elementami niemieckiej 29. Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej.
12.IX. Wisłę w rejonie Księżomierza próbowała forsować niemiecka 4. Dywizja Piechoty. WBPanc-Mot wyprowadziła śmiałe przeciwuderzenie zakończone sukcesem i odrzuceniem Niemców z powrotem za rzekę. Wkrótce jednak gen. T. Piskor polecił brygadzie wycofać się w kierunku Kraśnika, a następnie na Frampol.
14.IX. brygada w ciężkich bojach broniła przepraw przez Wisłę pod Annopolem.
Wkrótce pierścień okrążenia zaczął się coraz bardziej zaciskać na polskich siłach gen. Piskora zgrupowanych w rejonie Tomaszowa. W tej sytuacji generał opracował plan, w myśl którego WBPanc-Mot brawurowym atakiem na Tomaszów i pobiciem elementów niemieckiej 4. dywizji Pancernej miała otworzyć pozostałym jednostkom polskim (21. DPGór, 22. DPGór, 23. DP, 55. DP., Krakowska BK) drogę na Lwów.
Pierwsze natarcie na Tomaszów Lubelski wyszło 18.IX. między godz. 5:00 i 7:30 w rejonie Tarnawatki; brygada posuwała się po dwóch osiach. Jednak w obliczu umocnionego i przygotowanego do obrony niemieckiego XXII. Korpusu Pancernego śmiały atak WBPanc-Mot załamał się. Drugi atak wykonano w nocy 18/19.IX. – był to pierwszy w historii broni pancernej ataki czołgów nocą. Choć początkowo obiecujące i to natarcie zakończyło się niepowodzeniem. Trzeci atak na Tomaszów odbył się już bez udziału przetrzebionej brygady. I on nie przyniósł sukcesu.
W obliczu beznadziejności sytuacji gen. T. Piskor na zwołanej dla oficerów odprawie ogłosił, że zamierza poddać dowodzone przez siebie zgrupowanie. Płk Rowecki nie miał najmniejszego zamiaru iść do niewoli: wiedział, że choć kampania wrześniowa jest przegrana to do zakończenia wojny jeszcze daleko. Miał zamiar przedostać się na Zachód i tam walczyć z Niemcami. W tej sytuacji polecił żołnierzom swojej brygady zniszczyć sprzęt i pojedynczo lub małymi grupami przedzierać się z okrążenia. Tak przestała istnieć Warszawska Brygada Pancerno – Motorowa, która choć była najmłodszą wielką jednostką Wojska Polskiego i nie mogła być nawet porównana ze swoją starszą, siostrzaną brygadą o numerze „10” i nigdy nie ukończyła formowania, to jednak przez trzy tygodnie z powodzeniem biła Niemców. 20.IX.1939 żołnierze i oficerowie podjęli – w większości udane – próby ucieczki z kotła pod Tomaszowem. Płk dypl. Stefan Rowecki wraz z kilkoma oficerami podążył ku Warszawie. Początkowo poruszali się jednym ze sztabowych samochodów, wkrótce jednak w rejonie Tarnawatki zakupili wóz z parą koni oraz cywilne ubrania (Stefan Rowecki występował teraz w tabaczkowego koloru, przykrótkawym, głupio wyglądającym ubraniu sportowym). Po przeistoczeniu się w cywili grupa jadąc bocznymi drogami, podążyła ku Olszynom k.Warszawy, gdzie mieszkała rodzina Królikowskich – krewnych Stefana Roweckiego. W drodze byli zatrzymywani przez wojska niemieckie, ale aresztowani zostali tylko dwaj towarzysze, dla których brakło ubrań cywilnych i chodzili w mundurach szeregowych; Rowecki i reszta grupy podawała się za powracających uciekinierów z Warszawy i dlatego zostali przepuszczenie przez patrol niemiecki.
W Olszynach stanęli ok. 30.IX. i z pomocą krewnych uzyskali w pobliskim Urzędzie Gminy dokumenty na fałszywe nazwiska. Tym sposobem Stefan Rowecki został Pawłem Nowakiem (innymi nazwiskami jakich później używał w okresie konspiracji były: Jan Sokołowski, Józef Sokołowski, Józef Okołowski, Jerzy Malinowski i wiele innych). Wyposażeni w fałszywe dokumenty ruszyli do Warszawy.
W KONSPIRACJI
Stefan Rowecki vel. Paweł Nowak przewidywał zdobycie środków materialnych, które mogłyby zabezpieczyć byt córce oraz żonie, a następnie przedostanie się na Zachód, aby wstąpić do Polskich Sił Zbrojnych. W połowie października (jak pisze sam „Torwid” – około 15.X.) skontaktował się on z gen. bryg. Michałem Karaszewiczem-Tokarzewskim ps. „Torwid” z prośbą, by ten ułatwił mu przedostanie się na Zachód. Generał natomiast usiłował przekonać obywatela „Nowaka” aby włączył się w działalność Służby Zwycięstwu Polski. Rowecki nie zgodził się tłumacząc, że praca konspiracyjna to działalność z pogranicza polityki, a on jest oficerem liniowym.
Ostatecznie, po przedstawieniu przez „Torwida” swoich upoważnień oraz zadeklarowaniu przez niego, że weźmie na siebie całą społeczno-polityczną stronę konspiracji zgodził się Rowecki zostać szefem sztabu SZP, biorąc na siebie wyłącznie zadania wojskowe. Tak oto wkroczył na konspiracyjną ścieżkę wojenną człowiek, który później używał takich pseudonimów jak „Jan”, „Grabica”, „Tur” (tych trzech używał w stosunkach wewnętrznych ZWZ-AK), „Inżynier”, „Rakoń” (tak był tytułowany przez gen. br. W. Sikorskiego), „Kalina” (tak sygnował depesze do Londynu), „Dulęba” i oczywiście „Grot” (tym pseudonimem podpisywał dokumenty publikowane na zewnątrz). Gdzieś na początku swojej służby w SZP, płk dypl. Rowecki wyrył na framudze jednego z konspiracyjnych lokal (przy ul. Piusa XI.) przewidywaną datę zakończenia wojny: „1944”.

Z chwilą przejścia do działalności konspiracyjnej, płk dypl. Rowecki – postać znana w stolicy – musiał zmienić nieco wygląd. Dbał więc o to by stale mieć krótkie włosy, zapuścił wąsy i zaczął używać okularów. Po mieście poruszał się podpierając na lasce, stwarzając tym pozory starszego człowieka. Na marginesie warto dodać, że laska była w środku wydrążona i „Grot” często nosił w niej tajne dokumenty.

Na mocy „Instrukcji dla Obywatela Rakonia” podpisanej 4.XII.1939. w Paryżu przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego, Stefan Rowecki został mianowany dowódcą Obszaru nr 1 (warszawskie, lubelski, łódzkie, część białostockiego) powołanego na miejsce SZP Związku Walki Zbrojnej; otrzymał także szerokie uprawnienia w zakresie mianowania komendantów Obszarów nr 4 (Kraków), nr 5 (Poznań), nr 6 (Toruń). 16.I.1940. mianowano Roweckiego komendantem ZWZ na terenie okupacji niemieckiej.

Pod koniec roku 1939 i w pierwszej połowie 1940, ZWZ nawiązał kontakt z oddziałem mjr. Henryka Dobrzańskiego „Hubala”. Choć wstępnie „Hubal” podporządkował się zwierzchnictwu Roweckiego, to finalnie drogi ZWZ i Oddziału Wydzielonego Wojska Polskiego rozeszły się.  

Rozkazem z dn. 8.II.1940. Naczelny Wódz podporządkowywał wszystkie istniejące na terenie kraju organizacje wojskowe Roweckiemu, który od tej chwili występował już jako Komendant Główny Związku Walki Zbrojnej. Choć stwierdzenie o podporządkowaniu było tylko stwierdzeniem formalnym to jasno określało pozycję „Grota” oraz wytyczało ważny kierunek w jego działaniach: tzw. akcję scaleniową. Akcja scaleniowa osobiście nadzorowana przez Roweckiego zakończyła się wielkim sukcesem – pod sztandarami ZWZ-AK stanęły prawie wszystkie ważniejsze polskie organizacje konspiracyjne. Objęcie przez „Obywatela Rakonia” funkcji głównodowodzącego spowodowało, że nie mógł już unikać działania na polu społeczno-politycznym. Jeśli chodzi o sympatie polityczne samego Stefana Roweckiego to należałoby je określić jako centrolewicowe, z punktem ciężkości przesuniętym na lewą stronę; trzeba jednak pamiętać, że „Grot” jednak nie krył swojego zdecydowanie i jednoznacznie negatywnego stosunku do komunizmu. Niezależnie od prywatnych poglądów politycznych, potrafił „Grot” po partnersku współpracować z przedstawicielami wszystkich opcji ideologicznych.

W czasie swojej służby przyczynił się do powołania Politycznego Komitetu Porozumiewawczego, wiosną 1940 r. utworzył Związek Odwetu (przekształcony w XI.1942. w „Kedyw” – Kierownictwo Dywersji), współtworzył zasady i metody działania propagandy, kierował organizacją łączności i wywiadu oraz partycypował w przygotowywaniu planów operacyjnych powstania powszechnego. Dotychczasowa postawa żołnierska Roweckiego została uhonorowana 26.V.1940 – został wtedy awansowany do stopnia generała brygady. Tydzień później: dnia 30.VI.1940. Rowecki został ostatecznie mianowany Komendantem Głównym Związku Walki Zbrojnej – odtąd jego przełożonym był bezpośrednio Naczelny Wódz.

Przewidujący dowódca już pod koniec roku 1940 powołał do działania Wojskowy Korpus Służby Bezpieczeństwa dla Ziem Nowych (czyli Odzyskanych) – jak widać Rowecki wybiegał myślami i planami daleko w przód.

W pierwszych dniach listopada roku 1941 komendant ZWZ odbył potajemne spotkanie z marszałkiem Edwardem Rydzem-Śmigłym. Przebieg rozmowy i poruszane tematy pozostają do dziś tajemnicą.

Kilka miesięcy później: 14.II.1942. po przemianowaniu ZWZ na Armię Krajową „Grot” został powołany na funkcję Dowódcy Armii Krajowej lub inaczej: Komendanta Sił Zbrojnych w Kraju. Na jesieni 1942 r. objął dowodzenie Kierownictwem Walki Konspiracyjnej, podejmując jednocześnie decyzję o zintensyfikowaniu walki zbrojnej i dywersyjnej. Pod koniec roku 1942 r. gen. „Grotowi” zaczęły doskwierać dolegliwości wątroby. W uznaniu zasług na polu walki konspiracyjnej, gen. br. W. Sikorski odznaczył „Grota” Krzyżem Walecznych po raz pierwszy, drugi, trzeci i czwarty; miało to miejsce 1.V.1943. Tym samym „Grot” dwa razy odznaczony czterokrotnie KW stał się jedynym oficerem w historii posiadającym to odznaczenie w liczbie osiem.

Sporą niechęcią darzył dowódca AK wszelkie koncepcje ochrony swojej osoby przy pomocy żołnierzy AK. Jedynym do zaakceptowania przez niego modelem ochrony był osobisty adiutant generała: Ryszard Jamontt-Krzywicki ps. „Szymon”. Do „Szymona” miał bezgraniczne zaufanie. W czasie spotkań w lokalach konspiracyjnych „Szymon” stanowił ubezpieczenie wewnątrz lokalu, a dodatkowo całość ochraniało na zewnątrz jeszcze, najczęściej dwóch żołnierzy AK: Jan Milewski oraz Jerzy Nowakowski ps. „Jureczek”. Specyficznym znakiem firmowym „Szymona” był adapter – bardzo często nosił go z sobą, ale nie dlatego, że był szczególnie zapalonym miłośnikiem muzyki. Rzecz w tym, że adapter krył w swoich wnętrznościach 9 mm pistolety Vis wraz z amunicją.  
Jeśli chodzi o inne osiągnięcia na polu swojej działalności, gen. „Grot” mógł się poszczycić zorganizowaniem dwóch kluczowych systemów w Polskim Państwie Podziemnym, tj. dowodzenia i łączności (kurierzy, radio, zrzuty, mosty lotnicze itp.). Pozwalało to na sprawne funkcjonowanie konspiracyjnego organizmu państwowego. Stefan Rowecki dbał też o systematyczny rozwój oczu i uszu Armii Krajowej czyli wywiadu. Wiarygodność oraz wartość merytoryczna raportów szpiegowskich Armii Krajowej nie miała sobie równych wśród aliantów. Siatka wywiadowcza ZWZ-AK rozciągała się nawet na Rzeszę, nie wyłączając serca Niemiec – Berlina.
Ważną sferą działalności AK było też uruchomienia organizacji „Wachlarza”, który to sukces również należy zapisać na konto legendarnego „Grota”. „Wachlarz” zajmował się szeroko pojętą dywersją i sabotażem (ze szczególnym uwzględnieniem szlaków komunikacyjnych i dróg zaopatrzenia Wehrmachtu) na obszarach na Wschód od Warszawy.

ARESZTOWANIE
Legendarny „Grot” będący na ustach całego udręczonego okupacją kraju musiał szybko zwrócić na siebie uwagę Gestapo. Na przełomie roku 1942/43 z Londynu zaczęły docierać do KG AK coraz poważniejsze ostrzeżenia: Gestapo było coraz bliżej złapania „Grota” (m.in. agenci w całej Warszawie posiadali przedwojenne zdjęcia Roweckiego i na ich podstawie próbowali wpaść na trop dowódcy AK). Naczelne Dowództwo próbowało nawet namówić „Grota” do ewakuacji na Zachód. Nietrudno się domyślić, że Rowecki odrzucił ofertę. W okolicznościach nie do końca dziś wyjaśnionych, dnia 30.VI.1943. został aresztowany przez Gestapo w lokalu przy ul. Spiskiej 14/10 w Warszawie. Wszystko jednak zdaje się wskazywać, że bieg wydarzeń przedstawiał się następująco (może dokładniejszej odpowiedzi na pytanie jak było naprawdę, będzie potrafiła udzielić Szczecińska Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej, która od 2003 r. prowadzi w tej sprawie śledztwo).

Od roku 1942 w łonie Armii Krajowej działała trzyosobowa grupa zdrajców, której udało się doprowadzić do aresztowania około 200 żołnierzy i oficerów AK, głównie z wywiadu. Tercet ten egzotyczny stanowili: Eugeniusz Świerczewski ps. „Gens” (znający Roweckiego jeszcze z okresu wojny polsko-bolszewickiej), szwagier „Gensa” Ludwik Kalkstein ps. „Hanka” oraz jego żona Blanka Kaczorowska. Grupa była prowadzona przez SS-Untersturmfuhrera (podporucznika) Ericha Mertena w ramach tzw. Rollkommando – jednostki, której główny zadaniem była eliminacja najważniejszych oficerów AK. Działania Rollkommando ukierunkowane w konkretnym celu oraz fakt, że „Gens” znał Roweckiego zarówno z 1920 r. jak i międzywojnia, systematycznie prowadziły ku „Grotowi”, który na tarczy ostrzeliwanej przez Niemców był przysłowiową dziesiątką.

Noc 29/30.VI.1943 spędził Rowecki w lokalu przy ul. Topiel na warszawskim Powiślu. Dnia następnego o godz. 10:00 miał odbyć naradę z oficerami sztabu przy ul. Barskiej 5. W drodze na spotkanie, kilka minut przed dziewiątą, spotkał się jeszcze ze swoją łączniczką: Elżbietą Prądzyńską-Zboińską ps. „Ela”. Było to na rogu ulic Niemcewicza i Tarczyńskiej; generał przyjechał tramwajem, a następnie odbyli wspólnie z „Elą” krótki spacer. W czasie spaceru łączniczką przekazała „Grotowi” paczkę z 15 000 dolarów; rozmawiali też o pogarszającym się stanie zdrowia generała i zmęczeniu pracą. Rowecki zamierzał na kilka dni wyjechać z Warszawy i odpocząć. Zmęczenie pracą nie przeszkadzało mu jednak być w doskonałym humorze. Stefan Rowecki pożegnał się z „Elą”, pomachał jej jeszcze i ruszył w stronę mieszkania przy ul. Spiskiej.

Nie wiedział jednak, że od już od momentu wsiadania do tramwaju na Powiślu był obserwowany przez AKowskiego renegata – Eugeniusza Świerczewskiego ps. „Gens””. „Gens” wsiadł za „Grotem” do tramwaju (aby nie być rozpoznanym jechał w drugim wagonie), następnie obserwował z ukrycia przebieg spotkania generała z łączniczką, by w końcu ruszyć za dowódcą AK w stronę lokalu przy Spiskiej.

Stefan Rowecki skierował swoje kroki na Spiską 14/10, aby wymienić dokumenty tożsamości na inne. Kiedy zdrajca zobaczył generała znikającego w bramie czym prędzej skorzystał z najbliższego telefonu, na placu Narutowicza, aby zawiadomić swoich mocodawców o tym, że odnalazł legendarnego i nieuchwytnego dotąd „Grota”. Niemcy nie dali na siebie długo czekać. Około godziny 9:20 na ul. Spiską z obydwu stron wpadło siedemnaście ciężarówek wyładowanych policją. Okoliczne kamienice szybko i sprawnie zostały otoczone, a na dachach ustawiono stanowiska ckm.
Z domów przy ul. Spiskiej zaczęto wyprowadzać mieszkańców, selekcjonując ich na kobiety z dziećmi oraz mężczyzn – było widać, że Niemcy szukają kogoś bardzo konkretnego. Wyprowadzony został również Jerzy Malinowski mieszkający na pierwszym piętrze domu przy ul. Spiskiej 14, pod numerem mieszkania 10. Dowodzący akcją SS-Untersturmfuhrer Erich Merten musiał tylko raz rzucić okiem na trzymaną fotografię, aby upewnić się, że obywatel Malinowski w rzeczywistości jest gen. bryg. Stefanem Roweckim ps. „Grot” – dowódcą potężnej Armii Krajowej. Na stwierdzenie tego faktu przez Mertena, Rowecki tylko skinął głową i zakuty w kajdanach został odprowadzony do samochodu.
Pod eskortą przewieziono go na al. Szucha. Radość ze zdobyczy okazała się tak wielka, że nawet nie przeszukano dokładnie samego mieszkania pod numerem dziesiątym; był to błąd ponieważ mogliby Niemcy okrasić swoją wiktorię dużą liczbą tajnych szkiców, wykresów i wykazów, planów, pewną sumą pieniędzy, dziewięcioma krążkami złota oraz pistoletem Colt z amunicją, które to dobra były ukryte w skrytkach. Kilka dni później lokal został „wysprzątany” przez żołnierzy z referatu „998” AKowskiego kontrwywiadu.
Aby nie stwarzać podziemiu okazji do zbrojnego odbicia dowódcy AK, w nocy 30.VI./1.VII. generał został drogą lotniczą przetransportowany do Berlina, gdzie osadzono go w centralnym więzieniu berlińskim przy Aleksander Platz. Gestapowcy bardzo gorliwie starali się popełniać niedyskrecje na temat wywiezienia „Grota” do Niemiec, aby uniknąć akcji AKowców.
ŚMIERĆ
W Berlinie sprawę gen. bryg. S. Roweckiego prowadził SS-Sturmbannfuhrer (major) Harro Thomsen – szef referatu IV B2b RSHA zajmującego się polskim podziemiem. Kilkakrotnie „Grot” był przesłuchiwany w centrali Gestapo pod sławnym adresem Prinz-Albrecht-Strasse 8. Tu również generał był traktowany z odpowiednim szacunkiem i przesłuchanie przebiegało raczej w atmosferze rozmowy. Po dwóch tygodniach badań, tj. 16.VII.1943 Stefan Rowecki stanął w murach obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen.
„Grot” był zaliczony do kategorii tzw. Ehrenhaftlig czyli VIPów. W związku z tym przetrzymywany był w odizolowanej części obozu przeznaczonej dla ważnych więźniów – w tzw. Zellenbau. W Zellenbau był trzymany w celi nr 71. Często odwiedzał go Harro Thomsen. Kilkakrotnie generał był też wywożony na przesłuchania do Berlina. Zamierzał nawet wykorzystać to jako możliwość ucieczki, ułożył nawet konkretny plan i zaczął go realizować.
Otóż pewien przychylny Polakom dyplomata z berlińskiego poselstwa Mandżukuo przekupił konwojentów. Kiedy samochód, którym wieziony będzie Rowecki, znajdzie się w Berlinie generał wyskoczy z niego (gdy ten zwolni na zakręcie), a strażnicy zareagują niewystarczająco dynamicznie. Zbieg ucieknie do chronionego immunitetem dyplomatycznym mieszkania posła Mandżukuo. Plan zaczął być realizowany gdy tymczasem okazało się, że… niespodziewanie zwiększono liczbę konwojentów do 12. Ucieczka nie mogła się udać. Rowecki zrezygnował.

W celi, w której przebywał generał znajdowało się łóżko, stołek i kibel (to najwłaściwsze określenie) oraz niewielkie, zakratowane okno. Dzień rozpoczynał się pobudką o 5:00, a kończył ogłoszeniem ciszy nocnej o 21:00. Generał przebywał w obozie w cywilnym ubraniu. Strażnicy Zellenbau nie wiedzieli – ze względów bezpieczeństwa – kto jest w nim więziony. Nieco lepiej poinformowany był dowódca bunkra – SS-Hauptscharfuhrer (starszy sierżant) Kurt Eccarius.

Stefan Rowecki kilkakrotnie pisał listy do rodziny. Były one dostarczane przez dwóch smutnych panów w cywilnych ubraniach (i z legitymacjami Gestapo w kieszeniach) do kuzynki generała Haliny Królikowskiej, mieszkającej w podwarszawskich Olszynach. Łącznie otrzymała ona sześć listów: pierwszy w połowie lipca 1943 r., kolejny 27.XII., a następne w marcu, kwietniu i maju 1944 r. Szósty i ostatni list dotarł 24.VI.1944 i nosił datę 27.V. Rodzina zwrotną drogą posyłała mu również listy oraz paczki żywnościowe i z drobiazgami codziennego użytku. Stefan Rowecki, nie wiedząc o tym niestety, 1.I.1944 został mianowany generałem dywizji. Był to ostatni gest na jaki mógł się zdobyć rząd emigracyjny; fiaskiem bowiem zakończyły się próby nakłonienia Brytyjczyków do przeprowadzania wymiany więźniów za generała „Grota”.
Jeśli nie liczyć przesłuchań, czas upływał Roweckiemu na korzystaniu z więziennego spacernika, rozmowach ze współwięźniami przez ścianę albo okno, a także na pisaniu. Generał bowiem zabrał się za spisywanie swoich wspomnień z okresu pierwszej wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej. Napisał również dwa testamenty: adresatem pierwszego była rodzina, drugiego – żołnierze Armii Krajowej.
Warto też dodać, że w obozie znacząco pogorszył się stan zdrowia Stefana Roweckiego. Jeden ze współwięźniów – lekarz, po powierzchownym zbadaniu „Grota” stwierdził u niego kamienie żółciowe. Niemcy nie spieszyli się z wydawaniem Roweckiemu środków przeciwbólowych. Choć ból doskwierał generałowi, to ten nie tracił dobrego humoru – jak wspominają współwięźniowie. Rozmowy i przesłuchania prowadzone przez SS-Sturmbannfuhrera Harro Thomsena miały jeden strategiczny cel: doprowadzić do tego, aby Rowecki uznał wroga w Armii Czerwonej (która metodycznie zbliżała się do przedwojennych granic RP) i wydał rozkaz Armii Krajowej, by ta stanęła u boku Wehrmachtu do walki z sowietami. Nie trzeba chyba opisywać stosunku generała do takich propozycji. Mimo to Thomsen nie tracą nadziei, kontynuował swoją pracę.

Okoliczności śmierci i miejsce pochówku generała do dziś otulone są szczelną zasłoną tajemnicy i niewykluczone, że nigdy ich nie poznamy – wszelka dokumentacja Gestapo związana ze sprawą generała „Grota” spłonęła (jak utrzymuje Thomsen) w czasie oblężenia Berlina w kwietniu 1945 r. Najbardziej prawdopodobna wersja zdarzeń mówi, że kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie, próbowano Roweckiego z jeszcze większą intensywnością namówić do współpracy, a konkretnie do wydania rozkazu o zaprzestaniu walk. Wobec niezmiennie jednoznacznej postawy generała, a tym samym absolutnej nieprzydatności, Reichsfuhrer SS Heinrich Himmler polecił telefonicznie zgładzić gen. dyw. Stefana Roweckiego. Wszystkie dostępne poszlaki wskazują na to, że generał zamordowany w pierwszym tygodniu Powstania, tj. między 2 i 7 sierpnia 1944 r.
Z kronikarskiego obowiązku należy dodać, że Aleksander Grochowski – znajomy Roweckiego z czasów jego służby w 55. pułku – utrzymywał, że widział go żywego w obozie jeszcze w lutym 1945 r.
Tak oto – Wielkim Znakiem Zapytania – kończą się 49-letnie dzieje jednego z najwybitniejszych synów Rzeczypospolitej.
ODZNACZENIA
Generał Rowecki w czasie swojej długiej służby został wielokrotnie odznaczony. Mało tego – wybitne dokonania „Grota” zostały docenione także po śmierci: sporo orderów przyznano Roweckiemu pośmiertnie. Gdyby dziś Stefan Rowecki mógł stanąć w galowym mundurze przy wszystkich odznaczeniach byłby to zaiste imponujący widok. W istniejących biografiach wymienia się najczęściej tylko Krzyże Walecznych (których Rowecki zdobył aż 8, stając się tym samym swoistym rekordzistą w historii Wojska polskiego) i Virtuti Militari. Tutaj można zapoznać się z pełnym spisem odznaczeń przyznanych Roweckiemu na przestrzeni minionych lat.

Krzyż Złoty Virtuti Militari IV.kl.1942,

Krzyż Kawalerski Virtuti Militari Vklasy1923

Czterokrotnie Krzyż Walecznych10.I.1922

Order Orła Białego11.XI.1995.

Order Odrodzenia Polski IV.kl.

Złoty Krzyż Zasługi

Krzyż Niepodległości

Medal”Polska Swemu Obrońcy”

Medal10-lecia Odzyskania Niepodległości

Krzyż Armii Krajowej nr115.VIII.1967

Odznaka Korpusu Ochrony Pogranicza11.XI.1937)

Odznaka pamiątkowa 5.pułku piechoty Legionów nr305

Odznaka I.Brygady Legionów  

Orde rŻelaznejGwiazd yWytrwałości

KrzyżOficerskifrancuskiejLegiiHonorowej28.IX.1936

RUSZCZYC FERDYNAND (1870-1936) – malarz, grafik, scenograf. Studiował w Petersburgu u I.I. Szyszkina, A.I. Kuindżego. Od 1900 członek Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Współorganizator i profesor Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie (1904-07) i Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie (1907-08). Potem osiadł na stałe w Wilnie, gdzie od 1908 zajmował się głównie organizacją życia kulturalnego i artystycznego. Wniósł tam duży wkład w odnowę teatru, drukarstwa, uczestniczył w pracach komisji konserwatorskiej. W 1919-32 profesor wileńskiego Uniwersytetu Stefana Batorego, gdzie po I wojnie światowej był współzałożycielem Wydziału Sztuk Pięknych. Twórca krajobrazów, często symbolicznych, wyróżniających się ciemną gamą barw, dramatyzmem, monumentalnością form („Ziemia”, „Młyn”, „Ballada”, „Ostatni śnieg”, „Most zimą”, „Brzegi Wilejki”, „Bajka zimowa”). Współpracował z teatrami Wilna, Poznania, Warszawy projektując dekoracje m.in. do „Lilli Wenedy” (1909, 1913) i „Balladyny” (1914) J. Słowackiego, „Nocy listopadowej” (1930) S. Wyspiańskiego.

SAWICKA HANKA, właściwie HANNA SZAPIRO (1917-1943) – działaczka lewicowego ruchu młodzieżowego. Urodzona w Krakowie, córka działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy. Absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, studentka Wolnej Wszechnicy Polskiej. Uczestniczyła w cywilnej obronie Warszawy we wrześniu 1939. Od 1935 w Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej „Życie”. W czasie niemieckiej członkini rewolucyjnej organizacji „Spartakus”. Od 1941 w komunistycznym Związku Walki Wyzwoleńczej. Od 1942 członek Polskiej Partii Robotniczej. Współzałożycielka i pierwsza przewodnicząca Związku Walki Młodych (1943). Ranna w potyczce ulicznej z Niemcami, zmarła w więzieniu na Pawiaku.

 

SIEDZIKÓWNA DANUTA „INKA” (1928-1946) – Danuta Siedzikówna ps. „Inka”, personalia konspiracyjne – Danuta Obuchowicz, Ina Zalewska. Urodzona 3 września 1928 we wsi Guszczewina k. Narewki, pow. Bielsk Podlaski, zamordowana 28 sierpnia 1946 w Gdańsku. Sanitariuszka 4. szwadronu odtworzonej na Białostocczyźnie 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej. W 1946 w 1. szwadronie Brygady działającym na terenie Pomorza. Danuta Siedzikówna urodziła się 3 września 1928 r. we wsi Guszczewina k. Narewki, pow. Bielsk Podlaski. Była drugą córką leśnika Wacława Siedzika i Eugenii z Tymińskich. W rodzinie żywe były polskie tradycje patriotyczne. Ojciec w 1913 r., podczas studiów w Petersburgu, został aresztowany przez władze carskie za udział w tajnej polskiej organizacji młodzieżowej. Zesłany w głąb imperium carów, długo nie mógł odzyskać wolności. Do wojny rodzina Siedzików mieszkała w leśniczówce w Olchówce pod Narewką, gdzie pracował ojciec przyszłej sanitariuszki „Inki”. Danuta Siedzikówna uczyła się w szkole w Olchówce, potem zaś miała podjąć naukę w szkole sióstr salezjanek w Różanymstoku pod Grodnem, jednak te plany zniweczyła wojna. Miała dwie siostry: Wiesławę (ur. 1927r.) i Irenę (ur. 1932r.).
Dwie starsze, Wiesława i Danuta, pomimo bardzo młodego wieku, zostały zaprzysiężone jako żołnierze Armii Krajowej. Danuta, wstępując w szeregi podziemnego wojska w grudniu 1943 r., przyjęła pseudonim „Inka”. Stała się żołnierzem Armii Krajowej ośrodka Hajnówka – Białowieża.
Danuta Siedzikówna początkowo pełniła funkcję łączniczki na terenie swego macierzystego ośrodka. Przeszła przez ogólne przeszkolenie wojskowe, a także ukończyła kursy sanitarne.

Danuta Siedzikówna „Inka” do połowy 1945 r. mieszkała w Narewce i pracowała jako urzędniczka w tamtejszym nadleśnictwie. Pod koniec wojny do oddziałów partyzanckich przedostają się konfidenci NKWD, których zadaniem jest rozpracowanie armii podziemnej. Na podstawie zebranych informacji już po rozformowaniu oddziałów następują aresztowania. Również w maju 1945 roku aresztowana zostaje pracująca od października 1944 w nadleśnictwie Inka. W trakcie przewożenia konwój aresztowanych atakuje oddział „Konusa”. Ince i jednemu z gajowych udało się zbiec do lasu. Z oddziałem „Konusa” Inka trafia do oddziału 5 Wileńskiej Brygady AK pod dowództwem Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. We wrześniu 1945 „Łupaszko” rozformowuje oddział na zimę. Danka pod fałszywym nazwiskiem rozpoczyna naukę w gimnazjum. Któregoś dnia UB aresztowało Wiesię, która szybko zorientowała się, że chodziło im o Dankę. Wiesia miała to szczęście, że trafiła na UB-ka, któremu kiedyś wyświadczyła niecodzienną przysługę. Była świadkiem na jego ślubie kościelnym.
To uratowało ją przed biciem i prawdopodobnie przyczyniło się do jej zwolnienia. Jednak po zwolnieniu Wiesia jest śledzona. Dlatego też Danka porzuca naukę i ponownie zmienia tożsamość. Teraz jest już panną Obuchowicz. Tu z pomocą przyszedł przyjaciel ojca i ojciec chrzestny Danki, Stefan Obuchowicz. Danka pracuje jako kancelistka w leśnictwie Miłomłyn koło Ostródy. Wydawałoby się, że otworzyła się przed nią szansa na nowe życie. Lecz zbliżają się wybory. Żołnierze AK mają nadzieję, że będą to wybory uczciwe, pod kontrolą aliantów. W okolicy Miłomłyna pojawia się oddział Wileńskiej Brygady AK i Inka ponownie jako sanitariuszka powraca do lasu, tym razem pod dowództwo Zdzisława Badochy „Żelaznego” (poległ 26 czerwca 1946). Oddział działa na obszarze Borów Tucholskich.

13 lipca 1946 roku Inka wysłana została do Gdańska po zakup leków i opatrunków dla oddziału. Nocleg miała spędzić w mieszkaniu sióstr Mikołajewskich. Dziewczyny miały wiele sobie do opowiedzenia. Powróciły wspomnienia z lasu. Do późnych godzin nocnych śpiewały partyzanckie piosenki. Sen zmęczonych wspomnieniami dziewcząt przerywa oddział SB, który aresztuje Dankę.

Odznaczenia Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 2006, pośmiertnie

SIENKIEWICZ HENRYK, pseudonim LITWOS (1846-1916) – wybitny pisarz i publicysta. Urodzony w Woli Okrzejskiej na Podlasiu. Publikował w „Przeglądzie Tygodniowym”, „Gazecie Polskiej”, „Niwie”, „Słowie”. Po wybuchu I wojny światowej działał w Szwajcarii jako prezes Szwajcarskiego Komitetu Generalnego Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce, był też m.in. w USA i Afryce. Początkowo pisał świetne nowele poświęcone niedoli chłopa osaczonego przez dwór, plebanię i władze carskie, m.in. „Szkice węglem” (1880), „Za chlebem” (1880). Sławę i czołowe w rodzimej literaturze przyniosła mu „Trylogia”, pisana „ku pokrzepieniu serc” – „Ogniem i mieczem” (t. 1-3, 1884, ekranizacja 1999), „Potop” (t. 1-6, 1886, ekranizacja 1974), „Pan Wołodyjowski” (t. 1-3, 1887-88, ekranizacja 1969) – barwny, choć wyidealizowany obraz wydarzeń historycznych w Polsce XVII wieku. Wielki rozgłos zyskały powieści „Krzyżacy” (1900, ekranizacja 1960), „Quo vadis” (1896, kilkakrotnie filmowana) i adresowana do młodzieży „W pustyni i w puszczy” (1911, ekranizacja 1973, 2001). Autor powieści o tematyce współczesnej: „Bez dogmatu” (1891), „Rodzina Połanieckich” (1895, serial TV i film 1978), opowiadań, utworów scenicznych, pism krytycznoliterackich. Prowadził bogatą korespondencję („Listy”, wyd. 1977). Laureat Nagrody Nobla (1905). Zmarł w Szwajcarii. W 1924 jego prochy spoczęły w podziemiach katedry św. Jana w Warszawie.

SIENNICKI RYSZARD (1909-1980) – malarz i rysownik związany z Koszalinem. Urodzony w Warszawie w rodzinie o tradycjach malarskich, syn ucznia Wojciecha Gersona. Od 1925 studiował w warszawskiej Klasie Rysunkowej, a potem w Szkole Sztuk Zdobniczych i Malarstwa. Wieloletni pracownik zakładów graficznych w Warszawie, Łodzi i Bydgoszczy. W 1945 zaczął uprawiać malarstwo sztalugowe. W 1953 przyjechał do Koszalina i tutaj osiadł na stałe. Współtwórca i pierwszy prezes (1962-64) Okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków w Koszalinie. Współorganizator i stały uczestnik plenerów w Osiekach. Uczestnik wielu wystaw indywidualnych i zbiorowych w kraju i za granicą. Oprócz malarstwa i rysunku uprawiał też grafikę książkową i prasową, projektant druków okolicznościowych, plakatów i ekslibrisów. Nestor koszalińskiego środowiska plastycznego. Barwna, legendarna postać życia towarzyskiego i artystycznego miasta, gwiazda bohemy koszalińskiej. Zbiór jego obrazów i rysunków znajduje się w Muzeum w Koszalinie, wiele prac jest własnością osób prywatnych. Pochowany na Cmentarzu Komunalnym w Alei Zasłużonych 2 w Koszalinie.

SIEROCIŃSKI ROMAN (1893-1976) – działacz społeczny, nauczyciel, organizator szkolnictwa, oficer Wojska Polskiego. Urodzony na Ukrainie, studiował na Politechnice Kijowskiej. Powołany do armii rosyjskiej, ukończył szkołę oficerską. W 1917 trafił do polskich oddziałów gen. Dowbór-Muśnickiego. W Wojsku Polskim walczył na froncie ukraińskim, był ciężko ranny. W 1930 jako kapitan ukończył studia na Uniwersytecie Warszawskim (geografia i geologia). W 1939 kurier wojskowy. Internowany na Węgrzech, od 1944 w Austrii i Niemczech. Po wojnie osiadł w Koszalinie, gdzie najpierw pracował w administracji, a potem zajął się organizacją szkolnictwa: był pierwszym dyrektorem liceum ogólnokształcącego (obecnie S. Dubois), tworzył liceum dla dorosłych i liceum korespondencyjne z punktami konsultacyjnymi w innych miastach. Uczył też w słupskim Studium Nauczycielskim. Działacz Stronnictwa Demokratycznego, radny powiatowy i miejski, ławnik sądowy. Prowadził odczyty w ramach Towarzystwa Wiedzy Powszechnej. Założyciel Towarzystwa Przyjaciół Pamiętnikarstwa. Aktywnie uprawiał turystykę. Zmarł w wyniku wypadku ulicznego.

SIERPIŃSKI WACŁAW FRANCISZEK (1882-1969) – matematyk. W 1910-18 profesor uniwersytetu we Lwowie, 1918-60 – Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1917 członek Polskiej Akademii Umiejętności, od 1952 – Polskiej Akademii Nauk. W czasie wojny polsko-bolszewickiej 1919-21 w Wydziale Szyfrów Sztabu Generalnego, przyczynił się do złamania sowieckiego szyfru. Jeden z twórców polskiej szkoły matematycznej. Zajmował się teorią mnogości, zasłużony dla rozwoju topologii (m.in. skonstruował tzw. krzywą uniwersalną). Współzałożyciel i wieloletni redaktor czasopisma „Fundamenta Mathematicae”, redaktor naczelny „Acta Arithemtica” – jedynego na świecie pisma poświęconego głównie teorii liczb. Wykładał na 48 uniwersytetach świata. Współtwórca Państwowego Instytutu Matematycznego (1948) i przewodniczącego jego Rady Naukowej (do 1967). Autor licznych książek i monografii, m.in. „Teoria liczb” (1914), „Funkcje przedstawiane analitycznie” (1925), „Zarys teorii mnogości. Cz. II Topologia ogólna” (1928), „Wstęp do teorii mnogości i topologii” (1930), „Wstęp do teorii liczb” (1933), „Arytmetyka teoretyczna” (1955, wspólnie z J. Łosiem), „Czym zajmuje się teoria liczb” (1957).

SIKORSKI WŁADYSŁAW EUGENIUSZ (1881-1943) – mąż stanu, generał, z wykształcenia inżynier budownictwa, pracował nad regulacją Wisły. Przed I wojną światową w ruchu wojskowo-niepodległościowym. W 1908 współorganizator Związku Walki Czynnej, w 1911 – Polskiego Stronnictwa Postępowego, w 1914 – Naczelnego Komitetu Narodowego. W 1914-17 w Legionach Polskich, od 1916 w konflikcie z obozem J. Piłsudskiego. Od 1918 w Wojsku Polskim, organizował odsiecz Lwowa. Podczas wojny polsko-bolszewickiej 1919-21 przełamał linię frontu nad Wkrą. W 1921-22 szef Sztabu Generalnego, w 1922-23 premier i minister spraw wewnętrznych, w 1923-24 generalny inspektor piechoty, w 1924-25 minister spraw wojskowych. Zwolennik nowoczesnej armii, rzecznik sojuszu z Francją. W 1939 premier i minister spraw wojskowych rządu na uchodźstwie i dowódca Wojska Polskiego we Francji, naczelny wódź i generalny inspektor sił zbrojnych. Twórca Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Od 1940 w Wielkiej Brytanii. W 1941 podpisał z J. Stalinem układ o współpracy wojskowej. Po ujawnieniu zbrodni katyńskiej znalazł się w izolacji politycznej. Zginął w katastrofie lotniczej w Gibraltarze, do dziś nie w pełni wyjaśnionej.

SKARGA PIOTR, właściwie P. POWĘSKI (1536-1612) – kaznodzieja, teolog, pisarz polityczny, jezuita, czołowy przedstawiciel polskiej kontrreformacji. Rodem z Grójca, pochodził ze szlachty zagrodowej. W 1580-84 pierwszy rektor Akademii Wileńskiej po przekształceniu kolegium jezuickiego. Potem przeniesiony przez zakon do Krakowa., gdzie rozwinął działalność filantropijną. Nadworny kaznodzieja króla Zygmunta III Wazy (uwieczniony na słynnym obrazie Jana Matejki z 1864 roku). Potępiał wady ustroju Rzeczypospolitej, egoizm i chciwość szlachty. Domagał się wzmocnienia władzy królewskiej, znacznego ograniczenia wszechwładzy sejmu oraz dziedzicznego tronu polskiego. Zwalczał tolerancję religijną oraz szerzący się protestantyzm. W XIX wieku uznany za proroka, który przewidział rozbiory Rzeczypospolitej. Autor m.in. „Żywotów świętych” (1579) i traktatu politycznego „Kazania sejmowe” (1597). Zasłużony dla rozwoju języka narodowego.

SKŁODOWSKA-CURIE MARIA (1867-1934) – fizyk i chemik, współtwórczyni nauki o promieniotwórczości. Warszawianka, od 1891 we Francji, studia na Sorbonie. W 1895 ślub z Piotrem Curie. Badając uranit, odkryła wraz z mężem pierwiastki polon i rad. W 1903 oboje otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za osiągnięcia na polu promieniotwórczości. Po tragicznej śmierci męża (1903) objęła katedrę fizyki w Sorbonie, doprowadziła do powstania Instytutu Radowego w Paryżu (1912) i Instytutu Radowego w Warszawie (1932). W 1911 powtórnie uhonorowana Nagrodą Nobla – tym razem w dziedzinie chemii, za odkrycie polonu (nazwa użyta demonstracyjnie w nawiązaniu do imienia ojczyzny znajdującej się pod zaborami) i radu oraz uzyskanie radu w stanie czystym. Zmarła na anemie złośliwą, prawdopodobnie wywołaną długotrwałym oddziaływaniem materiałów radioaktywnych. W 1995 prochy uczonej i jej męża przeniesiono do paryskiego Panteonu.

SŁOWACKI JULIUSZ (1809-1849) – poeta i dramatopisarz, czołowy twórca polskiego romantyzmu., uznany za jednego z wieszczów narodowych. Urodzony w Krzemieńcu, tam nauka w Gimnazjum Wołyńskim, potem w Wilnie. W 1831 wyjechał z Warszawy do Drezna, Paryża i Londynu jako kurier dyplomatyczny Rządu Narodowego, po klęsce powstania listopadowego 1830-31 pozostał na emigracji (głównie w Paryżu). W 1833-36 w Genewie, w 1836-37 podróż po Włoszech, Grecji, Egipcie i Bliskim Wschodzie, w 1837-38 we Florencji, w 1848 w Poznaniu (Wiosna Ludów). Początki twórczości pod wpływem Byrona, Szekspira i Mickiewicza. Potem niezwykle oryginalny własny wariant polskiego romantyzmu. Autor arcydzieł dramatycznych, m.in. „Kordiana” (1834), „Balladyny” (1839), „Lilli Wenedy” (1840). Poemat dygresyjny „Beniowski” (1840) to mistrzowskie połączenie tragizmu i komizmu, fantazji realności. Z okresu tzw. mistycznego pochodzenia poemat „Anhelli” (1838), traktat „ Genezis z Ducha” (1844) i niedokończony poemat „Król-Duch” (pisany od 1845). Twórca autobiograficznych poematów „Godzina myśli” (1833) i „W Szwajcarii” (1839), liryki refleksyjnej i filozoficznej („Grób Agamemnona”, 1840), dramatów historycznych (m.in. „Horsztyński”, 1835; „Mazepa”, 1840), ironicznej komedii romantycznej „Fantazy” (1844). Zmarł w Paryżu na gruźlicę, w 1927 jego prochy sprowadzono na Wawel.

SOSABOWSKI STANISŁAW ( 1892-1967 ) – generał brygady WP

Sosabowski Stanisław – Generał  (ur. 3 maja 1892 r. w Stanisławowie, zm. 25 września 1967 r. w Londynie) – generał brygady Wojska Polskiego, jeden z najlepszych polskich dowódców z okresu II wojny światowej, twórca i dowódca pierwszej polskiej jednostki powietrznodesantowej – 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Urodził się i wychował w Stanisławowie, w rodzinie kolejarza. Był najstarszy z trojga rodzeństwa. W wieku jedenastu lat stracił ojca. Brat Julian Andrzej, późniejszy podpułkownik WP, miał wówczas siedem lat, a siostra Janina – cztery. W latach 1903-1910 uczył się w siedmioklasowej cesarskiej i królewskiej Wyższej Szkole Realnej w Stanisławowie przy ulicy Sapieżyńskiej. Pomagał matce w utrzymaniu rodziny udzielając korepetycji. Jak sam pisał w swych wspomnieniach „nasze skromne bytowanie na granicy głodu polepszyło się nieco od chwili, gdy zarabiałem lekcjami”. W gimnazjum brał udział w tajnych kółkach samokształceniowych. Będąc uczniem klasy piątej został przewodniczącym wszystkich kółek samokształceniowych funkcjonujących w szkole oraz członkiem tzw. „piątki” grupującej przedstawicieli pięciu stanisławowskich szkół średnich. 30 czerwca 1910 r. złożył maturę z odznaczeniem.

Od 1909 r. był członkiem Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie” i Armii Polskiej. W 1910 kontynuował naukę w Akademii Handlowej w Krakowie, która prowadziła kursy o profilu ekonomicznym dla absolwentów szkół średnich ogólnokształcących. Na początku 1912 r. przerwał naukę i wrócił do Stanisławowa. W styczniu tego roku, po przemianowaniu Armii Polskiej w Polskie Drużyny Strzeleckie, został mianowany dowódcą 24 Polskiej Drużyny Strzeleckiej w Stanisławowie i awansowany na podchorążego. Był to najwyższy stopień w organizacji, w czasie pokoju. W dowodzonej przez niego drużynie służył między innymi Stanisław Lityński. Równolegle, od 11 listopada 1911 r. organizował skauting. Do 1913 r. pełnił funkcję komendanta hufca w rodzinnym mieście. Z komendy hufca zrezygnował w następstwie konfliktu z miejscowymi władzami „Sokoła”, pod auspicjami którego organizowano skauting.

W 1913 r. został powołany do odbycia obowiązkowej służby w cesarskiej i królewskiej Armii. W sierpniu 1914 r., w czasie mobilizacji był kapralem w austriackim 58 Pułku Piechoty w Stanisławowie. Pułk w czasie pokoju wchodził w skład 30 Dywizji Piechoty XI Korpusu, a po przeprowadzeniu mobilizacji został włączony do XXII Brygady 11 Dywizji Piechoty. Na początku października, w rejonie twierdzy Przemyśl przeszedł swój chrzest bojowy. W listopadzie jego pułk przez Podkarpacie do rejonu Zakliczyna toczył walki odwrotowe. W styczniu 1915 r. pomaszerował na Słowację, gdzie w ataku na bagnety zdobył Czarną Górę. Od wiosny tego roku, w ofensywie zapoczątkowanej bitwą pod Gorlicami, maszerował wzdłuż Sanu, następnie przez Lubelszczyznę w rejon Brześcia, gdzie przeprawił się przez Bug. 15 czerwca 1915 r. nad rzeką Leśną został ranny w kolano z porażeniem nerwu. „Unieruchomiło to moją prawą nogę na szereg lat, zanim odzyskałem pełną władzę.” W czasie walk na froncie awansował do stopnia starszego sierżanta. „Pierś moją pokryły wszystkie dostępne podoficerom medale za waleczność łącznie z dodatkami do żołdu (…) Z moich 250 współtowarzyszy broni, którzy wyruszyli razem ze mną w pole, pozostało zaledwie trzech.” Ewakuowany do szpitala w Ołomuńcu. W trakcie leczenia zawarł związek małżeński oraz został awansowany do stopnia podporucznika. Po rehabilitacji w zakładach ortopedycznych na Morawach otrzymał przydział do Urzędu Cenzury w Złoczowie. W 1916 r. został przydzielony do Dowództwa XI Korpusu stacjonującego w Morawskiej Ostrawie. Tam ukończył kurs wyszkolenia archiwalnego. W lutym tego roku został przeniesiony do Bolano w Dolomitach. W miejscowym dowództwie zajmował się archiwum. Na początku 1918 r. , na własną prośbę, przeniesiony został do Lublina i przydzielony do Generalnego Gubernatorstwa. W tym okresie awansował do stopnia porucznika i nawiązał kontakt z komendantem lubelskiego okręgu Polskiej Organizacji Wojskowej, Stanisławem Burhardt-Bukackim.

1   listopada 1918 r. został kierownikiem Komisji Likwidacyjnej byłego austriackiego Generalnego Gubernatorstwa w Lublinie. 15 listopada awansował do stopnia kapitana. 1 stycznia 1919 r. przeniesiony do Warszawy i przydzielony do Głównego Urzędu Likwidacyjnego w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Z powodu kontuzji kolana nie brał bezpośredniego udziału w wojnie polsko-bolszewickiej i wojnie polsko-ukraińskiej. Od 1 marca 1920 r. do 15 marca 1921 r. pełnił służbę w Oddziale IV Zaopatrzenia i Komunikacji Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych, kierowanym przez płk. Jana Niesiołowskiego.

3 maja 1922 r. został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r. i 371. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W latach 1922-1923 był słuchaczem Kursu Doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Z dniem 15 października 1923 r., po ukończeniu kursu i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, przydzielony został do Oddziału IV Sztabu Generalnego WP. 12 kwietnia 1927 r. awansował na podpułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1927 i 37. lokatą w korpusie oficerów piechoty. 23 maja 1927 r. został przeniesiony do 75 Pułku Piechoty w Królewskiej Hucie na stanowisko dowódcy II batalionu. 31 października 1927 r. został przesunięty na stanowisko dowódcy I batalionu 75 pp w Rybniku. 26 kwietnia 1928 r. został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 3 Pułku Strzelców Podhalańskich w Bielsku. W grudniu 1929 r. został przeniesiony do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Początkowo zajmował stanowisko wykładowcy, a od roku szkolnego 1930/1931 kierownika Katedry Operacyjnej Służby Sztabów. W 1937 r. objął dowództwo 9 Pułku Piechoty Legionów w Zamościu.

Latem 1938 starszy syn pułkownika, Stanisław Janusz, wówczas podchorąży III rocznika Szkoły Podchorążych Sanitarnych uległ poważnemu wypadkowi. 8 października 1938 r. szesnastoletni Jacek Sosabowski postrzelił się śmiertelnie z pistoletu ojca. Tragedia rodzinna wstrząsnęła pułkownikiem. Został zwolniony z dowodzenia pułkiem, urlopowany i skierowany na leczenie w Sanatorium Wojskowym w Zakopanem.

21 lutego 1939 r. został wyznaczony na stanowisko dowódcy 21 Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy” w Cytadeli Warszawskiej, a 19 marca 1939 r. awansował na pułkownika.

21 Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy” wchodził w skład 8 Dywizji Piechoty, której dowództwo mieściło się w twierdzy Modlin. Dywizją dowodził młodszy o rok, były legionista, płk dypl. Teodor Furgalski. 23 marca 1939 r. marszałek Edward Śmigły-Rydz podporządkował 8 DP, pod względem operacyjnym, gen. bryg. Emilowi Przedrzymirskiemu-Krukowiczowi wyznaczonemu na dowódcę Armii „Modlin”. Zgodnie z opracowanym planem obrony 8 DP stanowić miała odwód armii. 24 sierpnia 1939 r. o godz. 6.00 zarządzona została mobilizacja alarmowa. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” dowódca pułku był zobowiązany zakończyć mobilizację w ciągu 36 godzin. W nocy z 26 na 27 sierpnia pułk wykonał 40 kilometrowy marsz z Warszawy do Pomiechówka. Dwoma kolejnymi marszami (w nocy z 29 na 30 oraz z 30 na 31 sierpnia) pułk przemieścił się do miejscowości Ościsłowo, 14 kilometrów na południowy zachód od Ciechanowa.

2   września wraz z całą dywizją pułk został skierowany przez dowódcę Armii Modlin do wsparcia wojsk walczących w rejonie Mławy. Dywizja dotarła w rejon ześrodkowania o świcie 3 września. Tam 21 pp otrzymał rozkaz uderzenia na Przasnysz w celu odciążenia Mazowieckiej Brygady Kawalerii. Na skutek często zmienianych rozkazów, braku kontaktu z oddziałami dywizji, a także działań dywersantów na tyłach, 8 Dywizja Piechoty poszła w rozsypkę. Jedynie 21 pp zachował pełną zwartość. Brak kontaktu z dowództwem oraz wycofanie się pozostałych sił polskich zmusiły płk. Sosabowskiego do wydania rozkazu o odwrocie podległych mu sił w kierunku operacyjnym na Warszawę.

W nocy z 7 na 8 września pułk dotarł w rejon Modlina, gdzie wszedł w kontakt z resztkami swej dywizji. Dowódca obrony twierdzy wydał rozkaz o odtworzeniu dywizji, jednak 21 pp został przydzielony do Grupy Operacyjnej Zulaufa. Początkowo obsadzał pozycje obronne w rejonie twierdzy, jednak już po kilku dniach, wraz z całą GO, rozpoczął marsz w kierunku Warszawy.

15 września o świcie pułk dotarł wraz z Grupą Operacyjną do Warszawy i z marszu obsadził odcinek obronny wzdłuż Alei Waszyngtona na Grochowie na przedmościu praskim. Elementy pułku początkowo brały udział w odpieraniu ataków niemieckiej 10 Dywizji Piechoty Wehrmachtu. 16 września, podczas generalnego szturmu Pragi, elementy 21 pp doszczętnie rozbiły wielokrotnie silniejszy 23 Pułk Piechoty Wehrmachtu. Po tym sukcesie powierzono mu dowództwo nad wszystkimi polskimi oddziałami w rejonie „Pododcinka Grochów”. W następnych dniach, dzięki umiejętnemu dowodzeniu, udało mu się utrzymać pozycje obronne przy stosunkowo niewielkich stratach własnych. 27 września otrzymał rozkaz przerwania ognia i zaprzestania wszelkich działań.

29 września dowódca Armii „Warszawa”, generał dywizji Juliusz Rómmel wydał „Rozkaz pożegnalny do 8 Dywizji Piechoty”, w którym stwierdził: „ze szczególnym uznaniem muszę podkreślić bohaterstwo, upór i ofiarność żołnierzy 21 pp pod dowództwem wyśmienitego dowódcy pułku płk. dypl. Stanisława Sosabowskiego, który w najcięższych chwilach kryzysu bitwy w dniach 2.IX. do 6.IX. utrzymał swój pułk w ręku i razem z dyonem artylerii 8 pal osłonił odwrót całej dywizji, odchodząc krok za krokiem; skutecznie zatrzymał nieprzyjaciela i tym dał możność innym oddziałom swojej dywizji zebrania się i zajęcia stanowisk wyjściowych do dalszej walki. Działanie to razem z akcją płk Sosabowskiego na wschodnim brzegu Wisły oraz udział chlubny w obronie Warszawy jeszcze raz stwierdza, że 21 pp zwany pułkiem «Dzieci Warszawy», nie zawiódł i jest godzien tej zaszczytnej nazwy.” Tym samym rozkazem generał Rómmel nadał pułkownikowi dyplomowanemu Stanisławowi Sosabowskiemu Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari „w uznaniu zasług i wykazane męstwo i ofiarność w czasie walk z Niemcami”.

Zgodnie z postanowieniami aktu kapitulacyjnego 30 września 1939 r. , razem z synem, wyjechał samochodem z Warszawy do Żyrardowa, pierwszego etapu niewoli. W Żyrardowie, symulując chorobę, zbiegł z niewoli. W pierwszej dekadzie października 1939 r. powrócił do Warszawy i wstąpił do Służby Zwycięstwu Polski. Tam otrzymał zadanie przedarcia się przez Węgry do Francji, by przekazać meldunki o sytuacji w kraju rządowi na wychodźstwie.

21 grudnia 1939 r. , pod przybranym nazwiskiem „Emil Hełm”, przybył do Paryża. Po przyjeździe do stolicy Francji spotkał się z Naczelnym Wodzem, generałem dywizji Władysławem Sikorskim, który przydzielił go do dyspozycji generała broni Kazimierza Sosnkowskiego. W lutym 1940 r. został wyznaczony na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 1 Dywizji Piechoty, która 3 maja 1940 r. została przemianowana na 1 Dywizję Grenadierów. Następnie był słuchaczem dwumiesięcznego kursu taktyki artylerii w Mailly-le-Camp. W kwietniu 1940 r. został wyznaczony na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 4 Dywizji Piechoty.

W kwietniu 1940 r. dywizja przeniosła się do obozu w Parthenay. Tam zastał ją początek działań na froncie zachodnim. Mimo nalegań dowódców jednostki i polskiego rządu, Francja zwlekała z dostarczeniem niezbędnego zaopatrzenia. Gdy w końcu sprzęt dotarł, nie było już czasu na wyszkolenie rekrutów. Do wybuchu działań wojennych jedynie ok. 3150 żołnierzy (spośród 11 000) otrzymało broń. Wobec tego dowódca dywizji gen. bryg. Rudolf Dreszer podjął 16 czerwca decyzję o przebijaniu się jednostki w kierunku portów atlantyckich. 19 czerwca Sosabowskiemu udało się dotrzeć do portu w La Rochelle, skąd wraz z 6000 żołnierzy Dywizji został ewakuowany do Wielkiej Brytanii.

Natychmiast po dotarciu do Wielkiej Brytanii Sosabowski zgłosił się do polskiego sztabu, gdzie otrzymał przydział na dowódcę formującej się właśnie 4 Brygady Kadrowej Strzelców. Początkowo planowano jej przeniesienie na jakiś czas do Kanady, gdzie miała zostać uzupełniona ochotnikami spośród tamtejszej Polonii. Jednak wkrótce okazało się, że wyjazd skadrowanej brygady za ocean jest nie tylko trudny z powodów logistycznych i transportowych, ale też bezcelowy: nie było tam wystarczającej liczby Polaków.

Sosabowski postanowił ze swej brygady utworzyć pierwszą w historii Wojska Polskiego jednostkę spadochronową. Powstał ośrodek szkoleniowy w Largo House zwany „małpim gajem”, w którym prowadzono szkolenia, natomiast skoki spadochronowe odbywały się na lotnisku Ringway: „Gdy przyjdzie chwila, jak orły zwycięskie spadniecie na wroga – mówił na ćwiczeniach w Szkocji 23 września 1941 r. gen. Sikorski – i przyczynicie się pierwsi do wyzwolenia naszej ojczyzny. Jesteście odtąd Pierwszą Brygadą Spadochronową…”. Tym samym gen. Sikorski nadał brygadzie oficjalną nazwę i pozostawił ją do swej wyłącznej dyspozycji.

Hasłem brygady było „Najkrótszą drogą!”, co znaczy, że jako pierwsi powrócą do Polski tą właśnie drogą – na spadochronach. Wszyscy w brygadzie wierzyli w to głęboko, od dowódcy do najmłodszego żołnierza. Dowódcę zaś – jako znakomitego fachowca – wysoko cenili także Brytyjczycy, zwykle niechętni obcokrajowcom. We wrześniu 1943 r. gen. Browning, wysoki oficer brytyjskich wojsk powietrznodesantowych, złożył płk. Sosabowskiemu wręcz niezwykłą propozycję: zaproponował mu objęcie dowództwa brytyjsko-polskiej dywizji spadochronowej. Brygada liczyła wówczas ok. tysiąca żołnierzy. Resztę – 11 tysięcy – mieli stanowić Brytyjczycy, a płk Sosabowski miał otrzymać automatycznie awans na generała. Sosabowski odmówił. 15 czerwca 1944 r. płk Sosabowski awansował do stopnia generała brygady.

W pierwszych dniach sierpnia przyszła wiadomość o wybuchu powstania w Warszawie. W brygadzie wszyscy byli gotowi do lotu nad stolicę, jednak rozkazu do startu ze strony Brytyjczyków nie było, zarówno z przyczyn politycznych, wojskowych, jak i technicznych. Wraz z upływającymi kolejnymi dniami powstania narastała w Brygadzie atmosfera buntu, którego zarzewie w kilku kompaniach generał musiał gasić swoim autorytetem. Nie wiedział, że jego syn Stanisław Janusz Sosabowski – lekarz, porucznik AK i dowódca plutonu „Stasinek” utracił w powstańczych walkach wzrok. Brytyjczycy zagrozili rozbrojeniem brygady. Nowy Wódz Naczelny gen. Sosnkowski oddał w końcu 1.SBS do ich dyspozycji.

Ostatecznie Brygada wzięła udział w największej w II wojnie światowej operacji powietrznodesantowej sprzymierzonych. Polacy skakali pod Driel naprzeciw Arnhem, na przeciwległym, południowym brzegu Renu. Tak przewidywały rozkazy, które nakazywały też natychmiastową przeprawę, aby pójść z pomocą okrążonym Brytyjczykom. Z powodu błędnego wywiadowczego rozeznania nie zastano spodziewanego tam promu i z konieczności zdobycia innych środków przeprawowych desant odbył się dopiero z dwudniowym opóźnieniem co udaremniło efekt zaskoczenia Niemców. W istniejącej już sytuacji posłanie w bój 1. SBS nie miało właściwie sensu. Ponad półtora tysiąca polskich spadochroniarzy nie mogło już przechylić szali ani odwrócić nieuchronnej klęski.

21 września skakała pod Driel jedynie część brygady z gen. Sosabowskim, bo reszta nadleciała dopiero za trzy dni i lądowała w dość odległym Grave. Polscy spadochroniarze zdani byli tylko na broń osobistą, gdyż artyleria przeciwpancerna brygady odleciała w pierwszym dniu operacji rzutem szybowców wraz z Brytyjczykami i walczyła pod Arnhem u ich boku do końca, ponosząc ogromne straty, haubice zaś miały nadejść morzem. Okrążeni pod Driel, odpierali niemieckie ataki i jedynie talentom dowódczym generała i wielkiej bitności żołnierzy zawdzięczać można, iż polskie kompanie jeszcze dwukrotnie forsowały Ren na zaimprowizowanych łódkach, bo istniejący tam prom został zerwany i spłynął w dół rzeki. W ostatniej fazie bitwy – nocą z 25 na 26 września – Polacy osłaniali odwrót niedobitków brytyjskich spadochroniarzy z 1. DPD – do końca. Straty 1. SBS sięgnęły blisko 40% stanów osobowych tych oddziałów, które walczyły pod Arnhem i Driel.

Jednak „sąd” nad generałem odbył się już wcześniej, bo 24 września w Valburgu, podczas odprawy z wyższymi dowódcami brytyjskimi. Gen. Sosabowski przekonywał ich, że bitwę można jeszcze wygrać, jeśli forsowanie rzeki podejmą większe siły 30 Korpusu wraz z 1. SBS, ale Brytyjczycy nie chcieli już walczyć. Uznali bitwę za przegraną i chcieli jedynie wycofać się z „twarzą”. Potrzebny był też kozioł ofiarny, którego można by obarczyć winą za niepowodzenie. Wybrali generała Sosabowskiego. Sprawa wyglądała na ukartowaną z góry. Znali jego wybuchowe usposobienie i starali się go sprowokować – co też się udało. Oburzenie polskiego generała uznano za niedopuszczalną krytykę brytyjskiego marszałka i generałów. To wystarczyło. Tym bardziej że niepokorny Polak miał rzeczywiście rację. Po powrocie brygady do Anglii gen. Sosabowski został 2 grudnia 1944 r. wezwany do szefa Sztabu Generalnego, gen. Stanisława Kopańskiego. Ten zakomunikował mu, że Brytyjczycy życzą sobie, aby oddał dowództwo brygady, tłumacząc to trudnościami dalszej współpracy z generałem, a nawet sugerowali osobę następcy. Gen. Kopański bez wahania poparł „życzenia” Brytyjczyków. Pisemne odwołanie się gen. Sosabowskiego do prezydenta RP również nie odniosło skutku. Prezydent Władysław Raczkiewicz nie próbował nawet wyjaśnić sytuacji ani bronić polskiego, tak zasłużonego oficera. Rozkazem z 27 grudnia 1944 r. 1. SBS została odebrana jej twórcy i dowódcy, a gen. Sosabowskiego mianowano inspektorem Jednostek Etapowych i Wartowniczych. Za bitwę pod Arnhem został odznaczony jedynie Krzyżem Walecznych. W lipcu 1948 r. gen. Stanisław Sosabowski został zdemobilizowany. Miał już wtedy przy sobie ociemniałego syna wraz z żoną, których udało się ściągnąć z Polski. Pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii i pracował jako robotnik magazynowy w fabryce silników elektrycznych, później telewizorów. Zmarł na zawał serca 25 września 1967 r. w Londynie w Wielkiej Brytanii. W 1969 r. wciąż wierni swemu dowódcy spadochroniarze generała przywieźli jego prochy do Polski, gdzie spoczęły – zgodnie z jego wolą – na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

Senat Rzeczypospolitej Polskiej w 120. rocznicę urodzin Generała Stanisława Franciszka Sosabowskiego oddał hołd wybitnemu i zasłużonemu Polakowi i ustanawiając wrzesień 2012 roku miesiącem Jego pamięci. W uzasadnieniu czytamy:

Już od wczesnej młodości angażował się w działalność samokształceniową, społeczną i patriotyczną. Pierwsze doświadczenie bojowe zyskał w czasie okrutnych i krwawych walk podczas I wojny światowej.

…Talent dowódczy w pełni wykazał, dowodząc we wrześniu 1939 roku 21. Pułkiem Piechoty „Dzieci Warszawy”, który zapisał piękną kartę bojową podczas obrony stolicy. Po udanej ucieczce z niewoli zaangażował się w działalność konspiracyjną. Na polecenie przełożonych przedostał się do Francji. Jego zdolności organizacyjne okazały się bezcenne podczas tworzenia kolejnych jednostek po ewakuacji do Wielkiej Brytanii. Stanisław Sosabowski zasłynął jednak przede wszystkim jako twórca i dowódca pierwszej polskiej jednostki powietrznodesantowej — 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Miała ona jako pierwsza wrócić do kraju, by wesprzeć Armię Krajową w wyzwalaniu kraju. Spośród żołnierzy brygady rekrutowała się znaczna część legendarnych Cichociemnych zrzucanych w okupowanej Polsce. Generał Sosabowski był współtwórcą doskonałego systemu szkoleniowego, który przygotowywał Cichociemnych do misji.

Zgodnie z decyzją przełożonych we wrześniu 1944 roku wraz ze swoimi żołnierzami lądował w Holandii i wziął udział w zaciętych walkach pod Arnhem podczas największej w historii operacji powietrznodesantowej. Naraziwszy się przełożonym brytyjskim słuszną krytyką planów tej operacji, pod ich naciskiem został usunięty ze stanowiska. Po demobilizacji pozostał w Wielkiej Brytanii, gdzie nie mając praw emerytalnych, ciężko pracował fizycznie niemal do śmierci w 1967 roku. Zgodnie z własnym życzeniem generał został pochowany na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie.

Pamięć o generale Stanisławie Sosabowskim i Jego podkomendnych przetrwała wśród zwykłych mieszkańców Holandii. Mieszkańcy Driel do dziś oddają cześć tym, którzy 21 września 1944 roku o godzinie 17.15 wylądowali w okolicach ich miejscowości, przynosząc nadzieję na szybkie wyzwolenie. Dzięki determinacji obywateli Holandii i ich niezłomnej walce o sprawiedliwość Jej Królewska Mość Królowa Beatrix w 2006 roku odznaczyła pośmiertnie generała Stanisława Sosabowskiego medalem Brązowego Lwa. Nadała też najwyższe odznaczenie państwowe Holandii, Order Wojskowy Wilhelma, 6. Brygadzie Powietrznodesantowej kultywującej z honorem tradycje i dziedzictwo 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej, w uznaniu zasług polskich żołnierzy w bitwie pod Arnhem.

Postać generała Stanisława Sosabowskiego jest symbolem niezłomnego patrioty, walczącego o wolność Ojczyzny, i dobrego dowódcy dbającego o swoich podwładnych. Jest też uosobieniem odwagi i uporu w realizacji celów. Generał Sosabowski jest w Polsce uważany za patrona spadochroniarstwa wojskowego. Podejmując uchwałę w 120. rocznicę urodzin Stanisława Franciszka Sosabowskiego, Senat Rzeczypospolitej Polskiej pragnie przypomnieć zasługi jednego z najlepszych polskich dowódców z okresu II wojny światowej oraz oddać hołd Generałowi, Jego podkomendnym z 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej i związanym z nią Cichociemnym. Uchwała ma być też wyrazem uznania i podziękowaniem dla władz i mieszkańców Królestwa Niderlandów za godne upamiętnienie generała Sosabowskiego i jego żołnierzy.”

 

 

 

SOWIŃSKI JÓZEF LONGIN (1777-1831) – generał, artylerzysta, wychowanek warszawskiej Szkoły Rycerskiej. Uczestnik powstania kościuszkowskiego 1794. W 1799-1811 w armii pruskiej, walczył przeciw wojskom francuskim w kampanii 1806-07. Potem w armii Księstwa Warszawskiego, w 1812 uczestnik kampanii napoleońskiej przeciw Rosji, walczył pod Borodino, stracił nogę pod Możajskiem i dostał się do niewoli rosyjskiej. W Królestwie Polskim od 1815 dyrektor warszawskiego Arsenału. W 1820-31 komendant Aplikacyjnej Szkoły Wojskowej w Warszawie. W czasie powstania listopadowego 1830-31 dowódca artylerii garnizonu Warszawy, od lipca 1831 również dyrektor Generalnej Komisji Rządowej Wojny, od sierpnia 1831 generał. Zginął w obronie reduty wolskiej w czasie szturmu przez siły feldmarszałka I. F. Paskiewicza. Żołnierz kaleka utrwalony w narodowej legendzie o powstaniu listopadowym.

SPASOWSKI WŁADYSŁAW (1877-1941) –pedagog, filozof, działacz oświatowy, aktywista lewicy nauczycielskiej. W 1932-39 członek Towarzystwa Oświaty Demokratycznej „Nowe Tory”, wieloletni nauczyciel szkół średnich i seminariów nauczycielskich, w 1920-30 dyrektor Państwowych Kursów Nauczycielskich im. W. Nałkowskiego w Warszawie. Z uwagi na lewicowe poglądy przedwcześnie przeniesiony na emeryturę (1930), zajął się pracą naukową. Rozwijał własne teorie pedagogiczne, oparte na założeniach marksistowskich, stworzył koncepcję powszechnej „ogólnokształcącej społecznej szkoły pracy twórczej” o charakterze politechnicznym. Dzieła: „Zasady samokształcenia” (1923), „Wyzwolenie człowieka w świetle filozofii, socjologii, pracy i wychowania ludzkości” (1933), „Wybór pism pedagogicznych” (wyd. 1961).

STAFF LEOPOLD (1878-1957) – poeta, tłumacz, dramatopisarz. Jeden z najwybitniejszych liryków polskich. Czerpał z dorobku wielu epok i kierunków artystycznych. Wypracował własny styl poetycki w konwencji neoklasycyzmu. W twórczości podejmował liczne wątki składające się na szeroko rozumianą tematykę humanizmu. Zbiory wierszy m.in.: „Sny o potędze” (1901), „Dzień duszy” (1903), „Gałąź kwitnąca” (1908), „Uśmiech godzin” (1910), „Ścieżki polne” (1919), „Ucho igielne” (1927), „Wysokie drzewa” (1932), „Barwa miodu” (1936), „Martwa pogoda” (1946), „Wiklina” (1954), „Dziewięć muz” (wyd. 1958). Tłumaczenia pisarzy i myślicieli starożytnych, średniowiecznych (m.in. „Złota legenda” J. da Voragine, „Kwiatki św. Franciszka z Asyżu”), renesansowych (m.in. „Szkice i bajki” Leonarda da Vinci, poezje Michała Anioła, łacińskie utwory J. Kochanowskiego), pisarzy i filozofów XVIII i XIX w. oraz współczesnych (m.in. J.W. Goethego, R. Rollanda, Th. Manna). Opracował też antologię „Lirycy francuscy. Wybór poezji od XII do XX wieku” (1924).

STARZYŃSKI STEFAN (1893-1944) – polityk i publicysta, ekonomista, prezydent Warszawy, jej legendarny przywódca w obronie wrześniowej 1939. Przed I wojną światową uczestnik organizacji wojskowo-niepodległościowych. W 1914-17 w Legionach Polskich, potem w Polskiej Organizacji Wojskowej. W 1934-38 komisaryczny prezydent Warszawy, po wyborach do samorządu miejskiego 1938 pozostał prezydentem do 1939. W 1937 inicjator 4-letniego planu rozbudowy stolicy, realizował program przebudowy miasta pod hasłem „Stolica frontem do Wisły”. Po wybuchu wojny 1939 komisarz cywilny przy Dowództwie Obrony Warszawy. Bohaterski obrońca stolicy we wrześniu 1939, po kapitulacji miasta współtwórca założeń i struktury administracji podziemnej. Aresztowany przez Niemców; więziony na Pawiaku, a potem wywieziony przypuszczalnie do Berlina, zamordowany prawdopodobnie w kopalni potasu w Baekberge.

STASZIC STANISŁAW (1755-1826) – uczony, filozof, działacz i pisarz polityczny, ksiądz. Jeden z czołowych ideologów polskiego oświecenia, rzecznik reform społecznych w okresie Sejmu czteroletniego (1788-92). Urodzony w Pile, syn tamtejszego burmistrza. Po rozbiorach działacz gospodarczy i organizator życia naukowego. Prowadził liczne badania geologiczne, rozwijał polskie hutnictwo i górnictwo. Od 1808 prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk (fundator jego siedziby w Warszawie, zwanej Pałacem Staszica). W 1807-12 członek Izby Edukacyjnej i Dyrekcji Skarbu; w 1810-12 członek Rady Stanu; w 1815-24 Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Od 1824 minister stanu. Współorganizator wyższych uczelni – Uniwersytetu Warszawskiego (1816), Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach (1816) i Szkoły Przygotowawczej do Instytutu Politechnicznego w Warszawie (1826). Autor rozpraw historycznych: „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” (1787), „Przestrogi dla Polski” (1790), poematu historiozoficznego „Ród ludzki” (1819-20) i studium z dziedziny geologii: „O ziemiorództwie Karpatów…” (1815).

STAWISIŃSKI JAN, JANEK (1960-1982) – najmłodszy spośród dziewięciu górników-ofiar pacyfikacji Kopalni Węgla Kamiennego „Wujek” w Katowicach, dokonanej przez ZOMO po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego. Koszalinianin, uczeń tutejszego „Elektronika”, wyjechał na Śląsk, gdzie uczęszczał do szkoły górniczej i podjął pracę w tym zawodzie. 16 grudnia 1981 r. został śmiertelnie ranny od kuli zomowca w wyniku postrzału w głowę. Zmarł, nie odzyskawszy przytomności, rano 25 stycznia 1982 r. w szpitalu w Katowicach Ochojcu. W pogrzebie na koszalińskim Cmentarzu Komunalnym 29 stycznia uczestniczyło około 200 osób. Tablica na pomniku nagrobnym, wykonanym przez artystę rzeźbiarza Zygmunta Wujka, zawiera fragment wiersza Artura Oppmana (Or-Ota): „Za śmierć dla jutra / Za ten lot słoneczny / O Polsko! / Odmów odpoczynek wieczny”. W latach stanu wojennego i schyłkowym okresie PRL grób ten stał się miejscem zgromadzeń opozycji solidarnościowej. Imieniem Janka Stawisińskiego nazwano nowy odcinek obwodnicy śródmiejskiej w Koszalinie, a u jego wylotu odsłonięto Kamień z tablicą pamiątkową.

STEFAN BATORY (1533-1586) – książę Siedmiogrodu, od 1576 król Polski, mąż Anny Jagiellonki. W 1577 zmusił Gdańsk do uznania jego elekcji, pozostawił jednak miastu autonomię i zaniechał pełnego podporządkowania go Polsce. W 1579, 1580 i 1581 przeprowadził trzy zwycięskie kampanie przeciwko Moskwie, odzyskując dla Polski Inflanty (rozejm 1582 w Jamie Zapolskim). Powołał Trybunał Koronny (1578) i Litewski (1581). Był inicjatorem wielu reform wojskowych – stworzył tzw. piechotę wybraniecką, podniósł sprawność jazdy polskiej przez wyposażenie je w lżejsze uzbrojenie ochronne, siodła, broń palną, wzmocnił artylerię, wprowadził mosty pontonowe itd. Fundator Akademii Wileńskiej (1578). Nagrobek króla dłuta Santi Gucciego znajduje się w kaplicy Mariackiej na Wawelu.

STRUG ANDRZEJ, właściwie TADEUSZ GAŁECKI (1871-1937) – działacz polityczny, pisarz, mason. Od 1908 członek Polskie Partii Socjalistycznej-Frakcji Rewolucyjnej. Żołnierz Legionów Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Wielki Mistrz Polskiej loży masońskiej (1922-25). W 1928-30 senator z list PPS. Prezes (od 1934) Ligi Obrony Praw Człowieka. Współzałożyciel i przez dwie kadencje prezes Związku Zawodowego Literatów Polskich (1922, 1935). Autor opowiadań o tematyce rewolucyjnej, m.in. „Dzieje jednego pocisku” (1910); w powieści „Pokolenie Marka Świdy” (1925) dał wyraz rozczarowaniu sytuacją w niepodległej Polsce, a kapitalistyczną wszechwładzę pieniądza oraz dalekosiężne skutki wojny odmalował w nieukończonej powieści „Miliardy” (t. 1-2, wyd. 1937-38).

SUCHARSKI HENRYK (1898-1946) – major, we wrześniu 1939 bohaterski obrońca Westerplatte – półwyspu nad Zatoką Gdańską, gdzie w okresie międzywojennym znajdowała się wojskowa składnica tranzytowa chroniona przez polską kompanię wartowniczą. Urodził się w Gręboszczowie na ziemi krakowskiej. Od 1918 w Wojsku Polskim. W kampanii wrześniowej 1939 bohaterski dowódca obrony Westerplatte, później w niewoli niemieckiej. Od 1945 dowódca 6. Batalionu Strzelców w II Korpusie Polskim we Włoszech. Zmarł w Neapolu. W 1971 urnę z prochami Sucharskiego przewieziono z Włoch i pochowano na Westerplatte. Jego postać przedstawił w książce pt. „Westerplatte” Melchior Wańkowicz.

SYGIETYŃSKI TADEUSZ (1896-1955) – kompozytor i dyrygent, twórca zespołu „Mazowsze”. Syn Antoniego, powieściopisarza („Na skałach Calvados”, „Wysadzony z siodła”), nowelisty, krytyka literackiego i artystycznego. Mąż Miry Ziemińskiej, z którą w 1949 r. założył i prowadził Państwowy Zespół Tańca i Pieśni „Mazowsze” z siedzibą w Karolinie pod Warszawą. Opracował wiele polskich pieśni i tańców ludowych, które złożyły się na niezwykle popularny repertuar tego zespołu, prezentowany z powodzeniem zarówno w kraju, jak i podczas licznych tournées za granicą. Napisał m.in. „7 tańców Mazowsza” na orkiestrę (1951), balet „Karczma na rozdrożu”, suitę ludową „Szkice mazowieckie” (1938), „16 pieśni Mazowsza” (1951). Laureat nagrody państwowej z 1951 r. Po jego przedwczesnym zgonie zespołem „Mazowsze”, który przyjął imię swojego twórcy – Tadeusza Sygietyńskiego i rozsławił nasz rodzimy folklor na całym świecie, kierowała aż do śmierci jego żona Mira Zimińska-Sygietyńska (1901-97).

SZENDZIELARZ „ŁUPASZKA” ZYGMUNT(1910-1951) major, przed II Wojną w stopniu podporucznika służył w 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich w Wilnie,w 1939r. podczas wojny obronnej, w Armii „Prusy” oraz w grupie operacyjnej gen. Wł. Andersa dowodził szwadronem. Za kampanię wrześniową został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari. Dostał się do niewoli sowieckiej, z której uciekł jesienią 1939r. i rozpoczął walkę podziemną. W 1943r. został dowódcą 5. Wileńskiej Brygady AK, czyniąc z niej najsilniejszą brygadę na Wileńszczyźnie. W 1944r. za walkę partyzancką został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po wkroczeniu Sowietów na ziemie polskie kontynuował walkę z systemem komunistycznym do 1948r. Major Zygmunt Szendzielarz został aresztowany w dniu 30.06.1948r. na Podhalu. Został skazany na osiemnastokrotną karę śmierci. Wyrok wykonano 08.02.1951r. strzałem w tył głowy. Miejsce jego pochówku nie jest znane. Wolna Polska przywróciła mu szacunek i cześć.W 1988r. został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi Virtuti Militari, w 2007r. Krzyżem Wielkim Orderu Odznaczenia Polski./Notka na podstawie biogramu Zespołu ds. Edukacji Historyczno-Patriotycznej Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana”/.

SZENWALD LUCJAN (1909-1944) – poeta, tłumacz literatury angielskiej i rosyjskiej. Warszawiak wywodzący się z rodziny kupieckiej. Od lat szkolnych przejawiał zainteresowania literackie. Studiował filologię klasyczną na Uniwersytecie Warszawskim. Debiutował w 1925 r. w „Skamandrze”. 1926-27 członek grupy literackiej Kwadryga. Potem zwrot w kierunku lewicy: od 1930 działacz Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej, od 1932 w Komunistycznej Partii Polski (1936-38 pracownik Centralnej Redakcji KPP), członek zespołu redakcyjnego „Dziennika Popularnego”. 1932-38 w amatorskim zespole satyrycznym „Czerwona Latarnia”. W czasie wojny we Lwowie (1939-41), opuścił to miasto i ochotniczo wstąpił do Armii Czerwonej, 1943 w I Dywizji Wojska Polskiego, uczestnik bitwy pod Lenino. Zginął na froncie w wypadku samochodowym. Zbiory poezji: „Scena przy strumieniu” (1936), „Z ziemi gościnnej do Polski” (1944) i wiele wydań pośmiertnych.

SZYMANOWSKI Karol (1882-1937) – najwybitniejszy kompozytor polski pierwszej połowy XX wieku, twórca nowożytnego stylu narodowego. W 1905 wraz z G. Fitelbergiem, L. Różyckim i A. Szelutą powołał grupę zwaną Młodą Polską, która miała w swoim programie m.in. unowocześnienie języka muzycznego. W 1927-29 dyrektor warszawskiego konserwatorium. Początkowo tworzył w stylu późnoromantycznym, po 1914 wzbogacił kolorystykę dźwiękową oraz przeistoczył fakturę instrumentalną i wokalną, po 1920 nawiązał do trwałych tradycji narodowych (muzyka ludowa). W 1933-36 koncertował w większości stolic europejskich. Twórca wielu dzieł muzycznych, m.in. symfonii pieśni )”Pieśni miłosne Hafiza”, 1911), opery „Król Roger” (1926), „Stabat Mater” (1926), baletu „Harnasie” (1933), utworów kameralnych, fortepianowych (m.in. „Metopy”, 1915 i „Maski”, 1916), skrzypcowych (m.in. dwa koncerty skrzypcowe, „Mity” na skrzypce i fortepian, 1915), chóralnych. Pochowany na krakowskiej Skałce.

ŚNIADECKI JAN CHRZCICIEL WŁADYSŁAW (1756-1830) – brat Jędrzeja, matematyk, filozof, astronom, profesor krakowskiej Szkoły Głównej i Uniwersytetu Wileńskiego (w 1807-15 jego rektor). Działacz Komisji Edukacji Narodowej i Towarzystwa Przyjaciół Nauk, organizator i dyrektor obserwatorium astronomicznego w Krakowie i Wilnie, odkrył (niezależnie od H.W. Olbersa) planetoidę Pallas. Twórca polskiej terminologii matematycznej i astronomicznej. Zajmował się też rachunkiem prawdopodobieństwa. Główne dzieła: „Rachunku algebraicznego teoria zastosowania do linii krzywych” (t. 1-2, 1783) oraz „Trygonometria kulista analitycznie wyłożona” (1817).

ŚNIADECKI JĘDRZEJ (1768-1838) – brat Jana, chemik, biolog, filozof, lekarz, profesor Szkoły Głównej Wileńskiej (od 1797) i Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego (od 1803). Twórca polskiego słownictwa chemicznego. Autor pierwszego polskiego podręcznika chemii „Początki chemii” (1800). Odkrył w surowej platynie uralskiej nowy metal, West, przypuszczalnie identyczny z rutenem, ale w drugiej analizie nie znalazło to potwierdzenia. Wprowadził pojęcie przemiany materii. Współzałożyciel i prezes Towarzystwa Szubrawców (1819-22). Obaj bracia Śniadeccy – Jan i Jędrzej – pochodzili z wielkopolskiego Żnina na Pałukach.

ŚNIEŻEK ADAM (1932-1969) – od czerwca 1963r. wiceprzewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Koszalinie, działacz Stronnictwa Demokratycznego. W Koszalinie pracował od 1956 r., początkowo jako kierownik oddziału redakcji „Słowa Powszechnego”, potem korespondent Zachodniej Agencji Prasowej, a od 1959 r. sekretarz Miejskiego Komitetu SD. Jako zastępca przewodniczącego PMRN odpowiadał m.in. za sprawy lokalowe i kulturę, której poświęcił wiele troski. Był wiceprzewodniczącym Miejskiego i Powiatowego Komitetu SD, członkiem władz centralnych i wojewódzkich Stronnictwa. Jako zasłużony działacz społeczny pełnił m.in. funkcję wiceprezesa Koszalińskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturowego. Długoletni działacz PTTK i propagator turystyki. Członek Rady Koszalińskiej Spółdzielni Mieszkaniowej i Rady Oddziałowej Centralnego Związku Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego. Ceniony i lubiany przez ludzi, zarówno przez współpracowników, jak i interesantów. Zmarł nagle w wieku 37 lat na atak serca. Spoczywa w starej alei zasłużonych na koszalińskim Cmentarzu Komunalnym.

ŚWIATOWID, ŚWIĘTOWID, ŚWIĘTOWIT, ŚWIATOWIT, SWANTEWIT – bóstwo z mitologii słowiańskiej, bóg wojny i urodzaju Rugian (Słowian połabskich), utożsamiany z Perunem i Rujewitem. Głównym ośrodkiem jego kultu była Arkona, gdzie w świątyni znajdował się ogromnych rozmiarów czterogłowy drewniany posąg Światowida z rogiem obfitości w dłoniach, co roku napełniany nowym winem. W Arkonie istniała też słynna wyrocznia, dzięki której kapłan decydował o polityce plemienia (do wróżb służył koń poświęcony bóstwu, rzucano też losy), również skarbiec świątynny pełniący funkcję skarbu publicznego Rugian. Kapłan dysponował również drużyną boga, która liczyła 300 konnych.

TATARKIEWICZ WŁADYSŁAW (1886-1980) – filozof, historyk filozofii, estetyk i historyk sztuki. Studia (1905-10) w Zurychu, Paryżu, Berlinie, Marburgu. Kierownik Katedry Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego (1915-19), profesor uniwersytetu w Wilnie (1919-21), uniwersytetu w Poznaniu (1921-23), Uniwersytetu Warszawskiego (1923-61), w 1949-57 odsunięty od nauczania akademickiego. Członek Polskiej Akademii Umiejętności (1930-51) i Polskiej Akademii Nauk (od 1956). Zainteresowania naukowe to estetyka i historia filozofii, historia sztuki i etyka. Bibliografia prac Tatarkiewicza obejmuje ponad 140 pozycji, podstawowe to: „Historia filozofii” (t. 1-2, 1931, t.3 1950, ostatnie wyd. 2002), „O szczęściu „(1947), „Skupienie i marzenie” (1951), „Historia estetyki” (t. 1-2 1960, t. 3, 1967), „ O doskonałości” (1976). Pod pseudonimem Jan Łukowski przełożył 2. Tom „Czarodziejskiej góry” Th. Manna (wyd. ostatnie 2002).

TELIGA LEONID (1917-1970) – pierwszy polski żeglarz, który samotnie opłynął Ziemię. Dziennikarz, tłumacz literatury rosyjskiej i angielskiej. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939. Szyper kutra „Wola”, biorącego udział w 1941 w ewakuacji Rostowa. Od 1942 żołnierz Armii Polskiej na Bliskim Wschodzie, lotnik Dywizjonu 300 im. Ziemi Mazowieckiej. Od 25 I 1967 do 29 IV 1969 odbył samotny rejs jachtem „Opty” na trasie Casablanca-Kanał Panamski – Tahiti-Suwa w archipelagu Fidżi-Cieśnina Torresa-Dakar-Casablanca. Autor książek „Trawierem do Casablanki” (1970), „Samotny rejs <<Opty>>” (wyd. 1973). Jego nazwiskiem nazwano doroczną nagrodę czasopisma „Żagle”, przyznawaną za najlepsze dzieło popularyzujące żeglarstwo.

TETMAJER-PRZERWA KAZIMIERZ  (1865-1940) – poeta, pisarz, dramaturg. Jeden z czołowych przedstawicieli Młodej Polski. W 1921 prezes Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy, od 1934 honorowy członek Polskiej Akademii Literatury. Programowy wyraziciel dekadentyzmu. Twórca liryki erotycznej i impresjonistycznej – autor cyklu „Poezje” (zwłaszcza seria II, 1894 i III, 1898) z popularnymi wierszami tatrzańskimi oraz liryki społecznej „Hasła” (1901), „Poezje współczesne” (1906). Napisał także cykl opowieści „Na Skalnym Podhalu” (1903-10), stylizowanych na baśniową lirykę heroiczną, oraz powieści „Legenda Tatr” (1910-11). W jego dorobku literackim znajdują się również powieści współczesne i historyczne („Koniec epopei”, t. 1-3, 1913-17, o epoce napoleońskiej)dramaty poetyckie, szkice literackie. Nękany nieuleczalną chorobą umysłową, ociemniały, zmarł w nędzy i osamotnieniu.

TRAUGUTT ROMUALD (1826-1864) – generał, ostatni dyktator powstania styczniowego (1863-1864). W 1845-62 oficer armii carskiej, brał udział w interwencji wojsk carskich na Węgrzech (1849) oraz wojnie krymskiej (1853-56). W 1862 wystąpił na własną prośbę ze służby czynnej w stopniu podpułkownika saperów. Początkowo był przeciwnikiem wybuchu powstania. Do czasu objęcia dyktatury pełnił obowiązki komisarza pełnomocnego Rządu Narodowego na Galicję. W czasie powstania styczniowego początkowo związany z „białymi”, następnie – jako dyktator (od 17 X) – realizował wiele punktów programu „czerwonych”. Wiele jego zarządzeń nie zostało wprowadzonych w życie. Aresztowany w nocy z 10 na 11 IV 1864, podczas śledztwa nie wydał swoich towarzyszy. Stracony 5 VIII na stokach Cytadeli warszawskiej wraz z R. Krajewskim, J. Toczyskim, R. Żulińskim i J. Jeziorańskim.

TUROWSKI WŁADYSŁAW (1906-1983) – związany po wojnie z Koszalinem kompozytor i autor wielu pieśni i piosenek, twórca lokalnego hymnu „O koszalińsko Ziemio moja”, którego pierwsze takty rozbrzmiewają co dzień w południe z wieży koszalińskiego ratusza. Urodzony w rodzinie muzycznej w wielkopolskim Kępnie, był członkiem gimnazjalnej orkiestry i kółka teatralnego. W 1930 ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy w stopniu podporucznika. Już przed wojną uprawiał działalność kompozytorską i popularyzował muzykę. W kampanii wrześniowej walczył w szeregach armii „Polesie” gen. Kleeberga. Po bitwie pod Kockiem znalazł się w niewoli niemieckiej, przebywał w kilku obozach jenieckich, m.in. w Woldenbergu (Dobiegniew) i Murnau. Wtedy napisał kilka utworów scenicznych (wystawiał je m.in. ze znanym aktorem Kazimierzem Rudzkim). Po oswobodzeniu (IV 1945) służył w batalionach wartowniczych we Francji. Prowadził zespoły wokalne i zapewniał im stworzony przez siebie repertuar. Od 1950 aż do śmierci był mieszkańcem Koszalina. Przez wiele lat pracował w Funduszu Wczasów Pracowniczych w Mielnie. Wydał wiele śpiewników z własnymi utworami poświęconymi w znacznej mierze Koszalinowi i regionowi koszalińskiemu. Twórca chóralistyki koszalińskiej. Jego imię nosi ulica i park na osiedlu Przylesie.

TUWIM JULIAN (1894-1953) – poeta i tłumacz, współtwórca grupy Skamander. Przed wojną współpracownik m.in. „Wiadomości Literackich” i „ Cyrulika Warszawskiego”, kierownik literacki kabaretów artystycznych, m.in. Qui Pro Quo i Cyrulika Warszawskiego. W czasie II wojny światowej za granicą, głównie w USA. Uprawiał lirykę, satyrę (niejednokrotnie polityczną, np. „Bal w Operze”, 1936), twórczość kabaretową. Pisał też wiersze dla dzieci, szkice, antologie, opracował zbiory osobliwości literackich i obyczajowych, tłumaczył utwory klasycznej literatury rosyjskiej i innych literatur. Autor zbiorów: „Czary i czarty polskie…” (1924), „Rzecz czarnoleska” (1929), „Biblia cygańska” (1932), „Polski słownik pijacki…” (1935), „Treść gorejąca” (1936), antologia „Cztery wieki fraszki polskiej” (1937), wiersze dla dzieci „Lokomotywa” (1938), poemat „Kwiaty polskie” (1949), „Pegaz dęba” (1950), „ Księga wierszy polskich XIX wieku” (t. 1-3, wyd. 1954, z J.W. Gomulickim), „Cicer cum caule” (t. 1-3, 1958-63). Przekłady: m.in. „Słowo o wyprawie Igora (1928), „ Lutnia Puszkina” (1937), „ Pisma zebrane” (t. 1-6, wyd. 1986-93).

WAŃKOWICZ MELCHIOR (1892-1974) – pisarz, publicysta, reporter, twórca wspomnieniowej powieści „ Szczenięce lata” (1934) i książki dokumentującej polskość mazur „Na tropach Smętka” (1936). W czasie I wojny światowej żołnierz Korpusu Polskiego w Rosji (1917-18). W 1926-27 odbył podróż do Meksyku, skąd nadsyłał reportaże (osobne wydanie „ W kościołach Meksyku”, 1927). Założyciel i współwłaściciel Towarzystwa Wydawniczego „Rój” (1927-39). Po wybuchu II wojny światowej na emigracji, w 1943-44 korespondent wojenny Armii Polskiej na Wschodzie i 2. Korpusu Polskiego we Włoszech. W 1949-58 w USA. W 1958 powrócił do kraju. W 1964 aresztowany w związku z „Listem 34:, skazany na 3 lata ( po amnestii na 1,5 roku) więzienia (kary tej nie egzekwowano). Autor po mistrzowsku pisanych we właściwym sobie stylu opowieści reportażowych, m.in. monografii „Bitwa o Monte Cassino” (t. 1-3, 1945-47), „Wrzesień żagwiący” (1947), „Tworzywo” (1954), opowieści wspomnieniowych „Ziele na kraterze” (1951), „Tędy i owędy” (1961), esejów „Karafka La Fontaine’a” (t. 1-2, wyd. 1972-81); wybory reportaży i publicystyki „ Od Stołpców po Kair” (1969), „Anoda i katoda” (t. 1-2, 1981).

WARSKI ADOLF (1868-1937?) właściwie Adolf Jerzy Warszawski – działacz komunistyczny, od 1888 członek II Proletariatu, jeden z założycieli Związku Robotników Polskich (1889), współorganizator Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (SDKP, 1893). Z ramienia Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL, członek ZG od 1902) w 1906-12 w KC Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR). Od 1919 członek władz naczelnych komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP), następnie Komunistycznej Partii Polski (KPP, członek KC do 1924 i 1925-29, członek Biura Politycznego KC 1925-29), 1922-27 redaktor pisma teoretycznego KPP „Nowy Przegląd”; wraz z M. Koszutską i M. Horowitzem czołowy działacz tzw. frakcji „większości”. Poseł na sejm (1926-29), przewodniczący Komunistycznej Frakcji Poselskiej. Od 1929 w ZSRR, działacz Międzynarodówki Komunistycznej, w 1937 aresztowany i prawdopodobnie w tym samym roku – okresie wielkiej czystki – stracony.

WARYŃSKI LUDWIK TADEUSZ (1856-1889), pseudonimy: JAN BUCH, DŁUGI, HRABIA i inne – działacz i ideolog polskiego ruchu socjalistycznego, publicysta. Urodzony na Kijowszczyźnie w szlacheckiej rodzinie ziemiańskiej. Współzałożyciel pierwszego polskiego kółka socjalistycznego (1874). W 1874-75 studiował w Praktycznym Instytucie Technologicznym w Petersburgu, organizator strajku studentów polskich (1875). Relegowany za to z uczelni, udał się do Warszawy, gdzie pracował w fabryce Lilpopa. Jeden z autorów programu ruchu socjalistycznego zwanego brukselskim. Główny oskarżony w procesie socjalistów w Krakowie (1880), uniewinniony. Na emigracji w Szwajcarii współredaktor „Równości” i „Przedświtu”. Po powrocie do Warszawy współtwórca I Proletariatu (1882). Aresztowany w 1883, więziony w X Pawilonie Cytadeli warszawskiej, gdzie ułożył pieśń „Mazur kajdaniarski”. W 1885 skazany na 16 lat katorgi, zmarł w twierdzy szlisselburskiej pod Petersburgiem.

WIENIAWSKI HENRYK (1835-1880) – skrzypek, kompozytor i pedagog, jeden z największych wirtuozów XIX wieku, uważany za następcę Niccolo Paganiniego. Działalność koncertową rozpoczął w 1848. W latach 50. Występował w krajach europejskich, również z bratem Józefem – pianistą. Od 1860 solista dworu carskiego w Petersburgu, profesor tamtejszego konserwatorium (1862-68). W 1872-74 odbył wielkie turnée amerykańskie z pianistą Antonim Rubinsteinem, odnosząc nienotowane tam do tej pory sukcesy. Był także profesorem konserwatorium w Brukseli (1875-76). Twórca wirtuozowskich, popisowych utworów koncertowych przepojonych romantyczną liryką instrumentalną i nawiązujących do tradycji narodowych (kujawiaki, polonezy, mazurki, etiudy-kaprysy, dwa koncerty skrzypcowe). Największą popularność zyskała jego „Legenda” na skrzypce i orkiestrę. Od 1952 co pięć lat odbywa się w Poznaniu Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy jego imienia (pierwszy zorganizowano w 1935 w Warszawie) – XIII Konkurs im. H. Wieniawskiego (październik 2006) wygrała koszalinianka Agata Szymczewska.

WŁADYSŁAW IV WAZA (1595-1648) – król Polski w latach 1632-1648, tytularny król szwedzki. Syn Zygmunta III Wazy i Anny Austriaczki, przyrodni brat Jana II Kazimierza. W 1610 po klęsce Rosjan pod Kłuszynem i obaleniu cara Wasyla Szujskiego powołany na tron moskiewski, nie objął go mimo dwóch wypraw na Moskwę (1612 i 1617-1618). Kolejna zwycięska wojna z Moskwą (1632-34) zakończyła się podpisaniem pokoju w Polanowie. W ramach przygotowań do wojny ze Szwecją (zamierzał odzyskać tron szwedzki) rozpoczął z pomocą kupca gdańskiego J. Hawela tworzenie polskiej floty bałtyckiej (11 okrętów). Na mierzei helskiej zbudował twierdzę Władysławowo i fort Kazimierzowo. W 1635 zawarł ze Szwecją rozejm w Sztumskiej Wsi. Za jego panowania wróciły do Polski ziemie bytowska i lęborska (1637, po śmierci ostatniego księcia zachodniopomorskiego Bogusława XIV). Pertraktował z Kozakami zaporoskimi w sprawie wspólnego zwalczania najazdów tatarskich. Mecenas sztuki.

WŁADYSŁAW III LASKONOGI (między 1161 a 1166 – 1231) – książę z dynastii Piastów. Najmłodszy syn Mieszka III Starego. Książę wielkopolski od 1194, krakowski w 1228-29. Jako polski książę zwierzchni (w 1202 objął władzę po ojcu) wypędzony przez możnych z Krakowa, na krótko odzyskał tam władzę po śmierci Leszka Białego (1227). W Wielkopolsce (dzielnicę tę otrzymał po śmierci brata Odona) popadł w konflikt z bratankiem Władysławem Odonicem domagającym się zwrotu swojej ojcowizny i popieranym przez arcybiskupa Henryka Kietlicza. Walczył z nim bez powodzenia od 1206. W 1229 pokonany, schronił się na Śląsku. Zmarł na wygnaniu, zamordowany przez zniewoloną przez siebie dziewczynę. Swoje ziemie zapisał Henrykowi Brodatemu.

WOJCIECH (OK. 956-997), imię zakonne ADALBERT – biskup, mnich, męczennik, święty. Syn Sławika, pana na Libicach (Czechy). Benedyktyn, misjonarz. Główny współpatron Polski, współpatron Czech, współpatron Europy. Patronuje m.in. diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej (wspólnie ze św. Maksymilianem Kolbem), jego imię nadano kościołowi parafialnemu wzniesionemu w koszalińskiej dzielnicy Rokosowo. W 983-995 biskup praski (ok. 989-992 przebywał poza krajem), następnie w Rzymie. Prowadził misję ewangelizacyjną na Węgrzech. W 997 na dworze Bolesława I Chrobrego. Zginął 23 IV podczas podjętej wspólnie z Gaudentym i Boguszem Benedyktem wyprawy w celach misyjnych do Prus. Bolesław Chrobry sprowadził jego szczątki do Gniezna, które – jako główny ośrodek nowego kultu – podniesiono w 1000 do funkcji metropolii kościelnej. Cesarz Otton III wzniósł na jego cześć kościoły w Akwizgranie. Pereum pod Rawenną i Rzymie. Kanonizowany w 999 przez papieża Sylwestra II. Życie św. Wojciecha obrazują słynne drzwi gnieźnieńskie – jedno z największych dzieł sztuki średniowiecznej w Polsce.

WRÓBLEWSKI WALERY ANTONI (1836-1908) – działacz polityczny i niepodległościowy. W czasie powstania styczniowego (1863-64) blisko związany z lewicą „czerwonych”, mianowany przez Rząd Narodowy pułkownikiem i naczelnym wojskowym woj. grodzieńskiego. Dowódca oddziału powstańczego na Podlasiu. Ciężko ranny pod Rudką Korybutową, przedostał się przez granicę austriacką do Francji. Na emigracji członek władz Zjednoczenia Emigracji Polskiej (1866-70), podczas wojny francusko-pruskiej walczył w obronie Paryża. Powołany na generała przez Komunę Paryską, dowodził obroną lewego brzegu Sekwany. Po upadku Komuny skazany zaocznie na śmierć, wyjechał do Londynu. Współtwórca Rady Generalnej Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników – I Międzynarodówki, współzałożyciel (1872) Związku Ludu Polskiego. Od 1895 w Związku Zagranicznym Socjalistów Polskich w Paryżu.

WYBICKI JÓZEF RUFIN (1747-1822) – działacz polityczny, publicysta, dramatopisarz. Działacz królewskiego obozu reform. Jeden z twórców tzw. Kodeksu Zamoyskiego. Współpracownik Komisji Edukacji Narodowej. Uczestnik powstania kościuszkowskiego w 1794, członek Rady Najwyższej Narodowej. Wraz z gen. Janem Henrykiem Dąbrowskim formował Legiony polskie we Włoszech. Współtwórca administracji Księstwa Warszawskiego. Prezes Delegacji Administracji Królestwa Polskiego. Autor m.in.: „Zygmunt August” (1783), „ Szlachcic mieszczaninem” (1791). Twórca „Mazurka Dąbrowskiego” (1797), uznanego potem za polski hymn narodowy. W 1922 jego prochy złożono na „poznańskiej Skałce” – w kościele św. Wojciecha. W 1962 otwarto muzeum Wybickiego w jego rodzinnym Bedominie pod Kościerzyną (od 1978 Muzeum Hymnu Narodowego), a w 1978 – w Manieczkach pod Śremem, gdzie miał swój majątek.

WYKA KAZIMIERZ (1910-1975) – historyk i krytyk literatury, eseista. Od 1934 pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego (UJ), w 1943-45 wykładowca tajnego UJ, od 1948 – profesor. W 1945-50 redaktor naczelny miesięcznika „Twórczość”. Od 1952 członek Polskiej Akademii Nauk (PAN), w 1952-56 poseł na sejm PRL. W 1948 współzałożyciel i dyrektor Instytutu Badań Literackich PAN. Jako historyk literatury badał głównie epokę romantyzmu i Młodej Polski., opublikował m.in. monografie „Modernizm polski” (1939, rozszerzone pt. „Młoda Polska”, t. 1-2, wyd. 1977), „Pokolenia literackie” (1939, wyd. 1977), studia „Legenda i prawda <<Wesela>>” (1950), „Thanatos i Polska, czyli o Jacku Malczewskim” (1971). Eseje o prozie i poezji współczesnej: „Pogranicze powieści” (1948), „Rzecz wyobraźni” (1959), eseje o czasach okupacji „Życie na niby” (1957), wybory szkiców, m.in. „Szkice literackie i artystyczne” (t. 1-2, 1956), zbiór wspomnień „odeszli” (wyd. 1983).

WYSPIAŃSKI STANISŁAW (1869-1907) – dramatopisarz, poeta, malarz, reformator teatru. Studia: Szkoła Sztuk Pięknych w Krakowie (uczeń i współpracownik Jana Matejki), Uniwersytet Jagielloński i zagranica (głównie Paryż). W 1898-1903 malarz dekorator i inscenizator krakowskich teatrów. Obok romantyków największy twórca dramatu polskiego, zwłaszcza tragedii. Pionier nowoczesnych form teatralnych, pierwszy inscenizator „Dziadów” Adama Mickiewicza. W dramatach z nurtem filozoficznym i metafizyczną interpretacją dziejów Polski(„Bolesław Śmiały”, 1903; „Noc listopadowa”, 1904) oraz nawiązaniami do tragedii antycznej („Klątwa”, 1899; „Meleager”, 1899; ”Sędziowie”, 1907), zawarta jest polemika z polityczna i literacką współczesnością („Wesele”, 1901; „Wyzwolenie”, 1903). Twórca rapsodów i liryki osobistej. Jako malarz był wybitnym reprezentantem secesji: witraże, polichromie, nowatorska grafika książkowa, portrety, projekty dekoracji teatralnych.

WYSZYŃSKI STEFAN (1901-1981) – kardynał, prymas Polski, zwany „Prymasem Tysiąclecia”. W 1931-39 profesor wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku, działacz Akcji Katolickiej i Chrześcijańskich Związków Zawodowych. Podczas okupacji ukrywał się, od 1942 w Laskach, wykładowca tajnego Uniwersytetu Warszawskiego, w Powstaniu Warszawskim kapelan AK. W 1946-48 biskup ordynariusz lubelski, od 1948 arcybiskup gnieźnieński i warszawski. W 1950 zawarł porozumienie między państwem a Kościołem. Od 1953 kardynał. Obrońca Kościoła i wolności religii, nie uznał dekretu o obsadzie stanowisk kościelnych. Internowany w latach 1953-56. Zapoczątkował odnowę życia religijnego (Jasnogórskie Śluby Narodu, VIII 1956) i pojednanie z Niemcami (Orędzie Biskupów, XI 1965). Doprowadził w 1972 do ustanowienia nowych diecezji na ziemiach zachodnich i północnych. Umocnił pozycję Kościoła, przyczynił się do moralnego odrodzenia narodu i stworzenia klimatu duchowej wolności. Koszalin odwiedził w latach 1972, 1974, 1977. Na ścianie katedry odsłonięto w 1982 tablicę pamiątkową. Napisał m.in. „Katolicki program walki z komunizmem” (1937), „Kazania świętokrzyskie” (t. 1-3, 1974-76), „ Kościół w służbie narodu” (1981), „Zapiski więzienne” (wyd. 1982), „ Nauczanie społeczne 1946-1981” (wyd. 1990).

ZAMENHOF LUDWIK (1859-1917) – lekarz, poliglota, twórca międzynarodowego języka esperanto. Urodzony w Białymstoku. Pod pseudonimem Dr Esperanto wydał podręcznik esperanto wraz ze słownikiem pt. „Język międzynarodowy” (1887). Napisał wiele prac dotyczących problematyki języka sztucznego. Dokonał przekładów na esperanto licznych utworów z literatury światowej. Autor antologii tekstów literackich przetłumaczonych na język esperanto „Fundamenta krestomatio…” (1904). Zmarł w Warszawie. W Koszalinie od kilkudziesięciu lat działa aktywna grupa esperantystów, długą tradycję ma organizowana przez miejscowe środowisko Nadbałtycka Wiosna Esperancka (zwykle odbywa się w Mielnie). Przed koszalińskim „Empikiem” znajduje się pamiątkowy głaz ku czci L. Zamenhofa, a przy ul. Zwycięstwa rośnie symboliczny „Dąb Pokoju” („Kverko de Paco”), posadzony przez japońskiego esperantystę, naocznego świadka wybuchu bomby atomowej zrzuconej w 1945 na Hiroszimę.

ZAWISZA CZARNY Z GARBOWA (OK. 1370-1428) – rycerz polski pieczętujący się herbem Sulima, cieszący się sławą największego rycerza europejskiego swoich czasów. Brał udział w wielu wojnach i misjach dyplomatycznych, niepokonany uczestnik turniejów rycerskich (m.in. w 1415 w Perpignian we Francji pokonał najsłynniejszego rycerza Zachodu, Jana z Aragonii). Zasłynął z prawości i męstwa, stając się wzorem cnót rycerskich. Odznaczył się w bitwie pod Grunwaldem (1410). Od 1420 starosta spiski. Był związany z dworem Zygmunta Luksemburskiego. Członek delegacji polskiej na sobór w Konstancji. Uczestniczył w wyprawie Zygmunta Luksemburskiego przeciwko Turkom – w bitwie pod Gołębcem nad Dunajem wzięty do niewoli tureckiej i zamordowany. Bohater licznych utworów literackich (m.in. J.U. Niemcewicz, Z. Krasiński, J. Słowacki, J. Kraszewski, H. Sienkiewicz, K. Przerwa – Tetmajer, S. Wyspiański, T. Miciński), patron wielu obiektów (jego imię nadano m.in. dwóm jachtom żaglowym Związku Harcerstwa Polskiego zbudowanym w 1901 i 1952). Uwieczniony też w rodzimej frazeologii – w popularnym powiedzeniu: „polegać jak na Zawiszy”.

ZIENTARSKI ANDRZEJ /1920-1992/ – doktor praw, Sędzia Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie, wieloletni kierownik Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Koszalinie. Urodził się 30 listopada 1920r. w Pleszewie/ w Wielkopolsce/ – tu ukończył szkołę powszechną i gimnazjum, Po maturze w 1938r. podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Poznańskim- przerwane wybuchem II Wojny, W czasie wojny rodzina spotkała się z szykanami ze strony okupanta, brat/duchowny/ trafił do obozów koncentracyjnych, a pozostałych wysiedlono z Pleszewa, W 1941r. Andrzej został skierowany na roboty przymusowe do Niemiec, po wyzwoleniu podjął niezwłocznie studia prawnicze na Uniwersytecie w Tybindze – zorganizował tu Koło Studentów Polskich, prowadził akcję powrotu do Polski – sam uczynił to w lecie 1947r. , kontynuował studia prawnicze na UAM, po ukończeniu podjął pracę w Okręgowym Zarządzie Państwowych Gospodarstw i Nieruchomości w Poznaniu i Gorzowie Wlkp. W 1950r. został aplikantem w Sądzie Grodzkim w Poznaniu, w 1951r. mianowany sędzią Sądu Powiatowego w Szczecinku, a po dwu latach jego wiceprezesem, W 1957r. powołany na stanowisko sędziego Sądu Wojewódzkiego w Koszalinie, a od 1982 – sędzia Sądu Wojewódzkiego w Szczecinie/do emerytury w 1990r./, Od 1967r. oddelegowany do pełnienia czynności sędziowskich w Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Koszalinie, w 1973r. zostaje kierownikiem tej Komisji, W 1979r. obronił doktorat na Wydziale Prawa i Administracji UAM na podstawie rozprawy 'Represje Gestapo wobec robotników przymusowych na Pomorzu Zachodnim 1939-1945′, Był autorem ponad dwudziestu prac dotyczących zbrodni hitlerowskich m.in. 'Obóz jeniecki w Czarnem’. Działacz Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Polskiego Towarzystwa Historycznego, Związku Inwalidów Wojennych i Zrzeszenia Prawników Polskich, jeden z założycieli Klubu Inteligencji Katolickiej, Prawy Człowiek  i Serdeczny Przyjaciel./opracowałem na podstawie biogramu autorstwa Andrzeja Jaracza/.

ZUBRZYCKI FRANCISZEK, pseudonim MAŁY FRANEK (1915-1942) – oficer gwardii Ludowej (GL), działacz komunistyczny. Urodzony w Radomiu. Student politechniki Warszawskiej. Od 1933 w Organizacji Młodzieży Socjalistycznej „Życie” i Komunistycznym Związku Młodzieży Polskiej (KZMP). 1938-39 więzień polityczny, 1939-40 więziony przez hitlerowców w Działdowie. 1941-42 członek grupy rewolucyjnej „Biuletynowcy” i działacz Związku Walki Wyzwoleńczej. Od 1942 w Polskiej Partii Robotniczej (PPR) i GL, dowódca Okręgu GL Częstochowa-Piotrków. V-VI 1942 dowódca pierwszego oddziału partyzanckiego GL im. Stefana Czarnieckiego działającego w lasach piotrkowskich. 10 VI 1942 jego 10-osobowy oddział starł się z Niemcami pod Polichnem. Aresztowany przez gestapo w Tomaszowie Mazowieckim, zginął podczas próby ucieczki.

ŻEBROWSKI MICHAŁ (1901-1974) – komandor porucznik, dowódca okrętów. Jako kilkunastolatek w Polskiej Organizacji Wojskowej, w 1918 ochotnik w Wojsku Polskim. Uczestnik wojny polsko-bolszewickiej. 1921-24 Wyższa Szkoła Marynarki Wojennej z siedzibą w Toruniu, potem w Tczewie, do 1926 Akademia Morska w Tulonie. Służy we Flotylli Pińskiej, potem w Gdyni na stanowiskach dowódczych (m.in. „Ślązak”). Udział w budowie i zakupie pierwszych polskich okrętów wojennych. Wykładowca broni torpedowej w Wyższej Szkole Marynarki Wojennej w Gdyni. W 1938 r. obejmuje dowództwo łodzi podwodnej ORP „Żbik” i 1 IX 1939 włącza się w działania wojenne-stawia miny (m.in. w strefie Darłowo-Łeba). 25 IX zawija do Szwecji i tam zostaje internowany. Dowodzi całym internowanym dywizjonem, a potem obozem jenieckim. Od III 1945 pełnomocnik rządu polskiego w Londynie przy UNRRA ds. pomocy obywatelom polskim na Szwecję i Polskę. Od 1949 na emigracji w USA, mimo propozycji nie podjął służby w US Navy. Po 1956r. otrzymał propozycję od władz PRL powrotu do kraju i objęcie kierowniczej funkcji w Marynarce Wojennej – nie przyjął propozycji. Na emigracji w USA jest konstruktorem basenów kąpielowych. Schorowany – w maju 1974 powraca do Polski /na zaproszenie i koszt MON – decyzją ówczesnego ministra Wojciecha Jaruzelskiego/ i niespełna miesiąc później umiera w szpitalu WAM w Warszawie. Spoczywa na koszalińskim cmentarzu jako jedyny spośród dowódców polskich okrętów uczestniczących w II wojnie światowej.

ŻELEŃSKI TADEUSZ, pseudonim BOY (1874-1941) – krytyk literacki i teatralny, publicysta, tłumacz. Syn znanego kompozytora Władysława. W 1906-12 współpracował z krakowskim kabaretem Zielony Balonik, ośmieszając w swych tekstach m.in. mieszczańską pruderię i sztuczność artystów młodopolskich. Od 1919 recenzje teatralne w „Czasie”, „Kurierze Porannym”, „Ilustrowanym Kurierze Codziennym” („Flirt z Melpomeną”, t. 1-10, 1920-32, „Wrażenia teatralne”, t. 1-7, 1933-39), potem w „Wiadomościach Literackich”. Inicjator głośnych kampanii publicystycznych o laicyzację polskiej obyczajowości – wprowadzenie ślubów cywilnych, akcja świadomego macierzyństwa (m.in. „Piekło kobiet”, 1930) i o „odbrązowienie tradycji i literatury narodowej („Brązownicy”, 1930; „Obrachunki fredrowskie”, 1934; „Marysieńka Sobieska”, 1937). Jako tłumacz przez 30 lat wydawał w serii „Biblioteka Boya” przekłady klasycznej literatury francuskiej. W 1933 nagroda literacka miasta stołecznego Warszawy i powołanie do Polskiej Akademii Literatury. Zamordowany przez hitlerowców we Lwowie.

ŻEROMSKI STEFAN, pseudonimy: MAURYCY ZYCH, JÓZEF KATERLA (1864-1925) – pisarz i publicysta, moralista. Kielczanin. Związany ze środowiskiem „Głosu” i Polską Partią Socjalistyczną. Działacz kulturalny i oświatowy (m.in. Nałęczów). W 1918 zorganizował polską władzę państwową na Podhalu. W 1920 współtwórca i pierwszy prezes Związku Zawodowego Literatów Polskich. W twórczości poruszał problemy krzywdy społecznej, wyrażał więź z tradycją walk o niepodległość, propagował obowiązek walki o sprawiedliwość i postęp. M.in. powieści: „Syzyfowe prace” (1897), „Ludzie Bezdomni” (t. 1-2, 1900), „Popioły” (t. 1-4, 1904), „Dzieje grzechu” (t. 1-2, 1908), „wierna rzeka” (1912), „Przedwiośnie” (1925). Pisał też opowiadania, prozę poetycką („Duma o hetmanie”, 1908; „Słowo o bandosie”, 1908), utwory dramatyczne („Róża”, 1909; „Sułkowski”, 1910; „Turoń”, 1923; „Uciekła mi przepióreczka…”, 1924), uprawiał publicystykę. Arcydziełem prozy są „Dzienniki 1882-91” (t. 1-3, wyd. 1953-56). W 1925 uhonorowany pierwszą państwową nagrodą literacką.

ŻWIRKO FRANCISZEK (1895-1932) – pilot (kapitan) wojskowy i sportowy, instruktor pilotażu, uczestnik wielu krajowych i międzynarodowych zawodów lotniczych. Od 1923 pilot wojskowy. 1925 instruktor pilotażu w szkole Pilotów w Bydgoszczy. Zawodnik aeroklubów Warszawskiego i Łódzkiego. Był komendantem Przysposobienia Wojsk Lotniczych w Łodzi, szefem pilotażu w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie. W 1929 pobił (z A.. Kocjanem) światowy rekord wysokości lotu dla samolotów turystycznych II kategorii, osiągając 4004m; w tym samym roku (wraz z S. Wigurą) odbył na samolocie RWD-2 lot dookoła Europy (5000 km). W 1931 na samolocie RWD-7 osiągnął rekordową wysokość 5995 m. W 1930 i 1932 uczestniczył w lotniczym Challenge’u, w którym zwyciężył w 1932 (wraz ze St. Wigurą). Napisał „Moje wspomnienia” (1932).

WIGURA STANISŁAW (1903-1932) – konstruktor samolotów, pionier sportu lotniczego, pilot sportowy. W 1927 zbudował (z S. Rogalskim) samolot WR-1. Od 1928 budował (z S. Rogalskim i J. Drzewieckim) samoloty RWD (nazwa spółki konstruktorów lotniczych powstała z pierwszych liter ich nazwisk). Po ukończeniu Politechniki Warszawskiej w 1929 uzyskał dyplom inżyniera mechanika i w tym samym roku – dyplom pilota sportowego. Od 1929 wspólnie z F. Żwirką brał udział w wielu zawodach i rajdach lotniczych w Polsce i za granicą. W 1929 odbył z F. Żwirką na RWD-2 rajd powietrzny wokół Europy na trasie liczącej prawie 5000 km. W 1932 wygrał na RWD-6 wraz z tym samym towarzyszem lotu międzynarodowe zawody lotnicze Challenge.

xxx

Żwirko i Wigura zginęli w katastrofie lotniczej, jaka wydarzyła się w Cierlicku Górnym w rejonie   Cieszyna (Czechy) podczas przelotu samolotem RWD-6 z Warszawy do Pragi na mityng lotniczy.    Manifestacyjny pogrzeb obu lotników z udziałem ponad 200 tys. osób odbył się w Warszawie. Ostatnia droga wiodła z kościoła św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu na Cmentarz Powązkowski, gdzie spoczęli w Alei Zasłużonych.

ŻYŁA LECH (1933 – 1999) – Dyrektor I Liceum im. Stanisława Dubois, urodził się w Dobrzycy pow. Jarocin. W 1954r. ukończył studia na Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego w Poznaniu, podjął pracę nauczyciela wf w I Liceum i pracował tu przez 44 lata – od 1967r. Wicedyrektor, a latach 1971-1998 Dyrektor. Postawił placówkę na bardzo wysokim poziomie edukacyjnym – szkoła została członkiem prestiżowego Towarzystwa Szkół Twórczych.  Był wybitnym wychowawcą, wzorem nauczyciela i opiekuna młodzieży, cieszył się niekwestionowanym autorytetem jako człowiek i pedagog. Był propagatorem sportu, zwłaszcza koszykówki – był zawodnikiem, trenerem i działaczem sportowym. Angażował się w sprawy miasta Koszalina, członek wielu organizacji. Po przejściu na emeryturę wszedł do Rady Miejskiej zdobywając rekordową liczbę głosów. Pełnił funkcję Wiceprzewodniczącego Rady, był członkiem Komisji Edukacji w tejże Radzie. Nagła śmierć przerwała Jego misję. Na Jego grobie leżą stale świeże kwiaty. Rondo Jego imienia sąsiaduje z I Liceum.

xxx

BARTŁOMIEJ – imię męskie wywodzące się z Biblii. Według Nowego Testamentu, jeden z dwunastu apostołów, uczniów Jezusa Chrystusa, niekiedy utożsamiany z Natanaelem, występuje zawsze w parze z Filipem. Święty Kościoła katolickiego z i wieku naszej ery. Pochodził z Kany galilejskiej. Żarliwy głosiciel Ewangelii w Indiach, Frygii i Armenii, gdzie poniósł śmierć męczeńską (niektórzy autorzy podają rok 71 i wskazują miasto Albanopol). Patron Armenii, Fermo, Frankfurtu nad menem, Maastricht, a także rzeźników, garbarzy, handlarzy skórą, krawców, tynkarzy i introligatorów (według legendy, obdarto go ze skóry, a potem ścięto), w Polsce – również bartników (etymologia ludowa wiąże to imię z bartodziejem, czyli wytwórca barci, uli). Z racji biblijnego rodowodu, w średniowieczu (i nie tylko) w Europie imie to często nadawano nowo narodzonym chłopcom. W Polsce największą popularność zyskało w XVI wieku, potem zwłaszcza na wsi, m.in. na Podhalu. Oboczna rodzima forma to zdrobnienie Bartosz, z czasem wyodrębnione jako samodzielne imię. W sztuce sakralnej przedstawiany ze zwojem lub księgą (kościół Santa Vitale w Rawennie z VI w.) lub nagi mężczyzna ze ściągniętą zen skórą (Michał Anioł: „Sąd Ostateczny”). Obraz „Męczeństwo św. Bartłomieja” namalował ok. 1630 r. José Ribera. Sceny z legendy tego świętego można zobaczyć w kościele parafialnym w Niedzicy. Atrybuty: księga, nóż, zwój, skóra przewieszona na ręce. W języku aramejskim Bar-tholomai to ‘syn Tolmaia (Tolmy)’ bądź ‘syn oracza’ (po grecku: Bartholomados). Imię to nosi około 30 osób wyniesionych przez Kościół na ołtarze. Święto Bartłomieja Apostoła przypada 24 sierpnia. Inni Bartłomieje obchodzą imieniny 30 kwietnia, 5 lipca, 3 września, 11 listopada. Bartłomiej (Bartek) występuje w wielu rodzimych przysłowiach (np. „Kto na święty Bartłomiej siał, będzie chleb miał”)

BONIFACY – imię męskie, które (od łacińskiego Bonifatius) znaczy: ‘człowiek dobrego losu’, ‘człowiek dobrej wróżby’ (po łacinie: bonum to dobro, a fatum – los). Bonifacego pochodzącego z Tarsu Kościół katolicki wyniósł na ołtarze jako męczennika: aresztowany w czasie prześladowań chrześcijan za panowania cesarza rzymskiego Dioklecjana, był torturowany i zginął ścięty mieczem w 305 roku. Na warszawskim Czerniakowie jest kościół pod wezwaniem tego świętego, gdzie złożono jego relikwie, sprowadzone w XVII wieku z Rzymu przez marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. W kalendarzu figuruje pod datą 14 maja i wraz z Pankracym (12 maja) i Serwacym (13 maja) zaliczany jest do słynnej trójcy „zimnych ogrodników”, kojarzonych z wiosennymi przymrozkami. Według ludowych przysłów, „Pankracy, Bonifacy i Serwacy źli na ogrody chłopacy”, „Pankracy, Serwacy i Bonifacy chłodem się znaczą i zwykle płaczą”. Inny święty męczennik to Bonifacy Winfryd z Credition (święto 5 czerwca), benedyktyn urodzony w Kirton w Anglii miedzy 672 a 675 rokiem, zamordowany przez Fryzów w 755 roku. Był kaznodzieją, arcybiskupem prowadzącym działalność misyjna wśród ludów germańskich. Patron piwowarów, kasjerów, księgarzy i krawców, jego atrybuty to miecz i przebity nim ewangeliarz. Imię Bonifacy nosiło siedmiu papieży. W Polsce imię to nigdy nie było popularne. Solenizanci także z 4 września, 5 października.

BOŻYDAR – słowiańskie imię męskie wywodzące się z dwóch odrębnych słów (członów): ‘boży’ i ‘dar’, a więc oznaczające po prostu – jak wyjaśnia w „Księdze naszych imion” jej autor Józef Bubak –‘dar Boga, dany przez Boga’. Jest to zatem nieco odmieniona wersja takich powszechnie używanych od czasów średniowiecza imion jak Bogdan i Bohdan (znaczą one: ‘dany od Boga’) czy przede wszystkim Teodor (imię pochodzenia greckiego, od Theodoros, tłumaczone jako ‘dar Boga’, ponieważ po grecku theos to ‘bóg’, a doron to ‘dar’). Według J. Bubaka, ten rodzimy, bardziej swojsko brzmiący odpowiednik Teodora, pojawia się w polskich źródłach już pod koniec XIII stulecia. Później imię Bożydar było nadawane w naszym kraju dość rzadko, natrafia się na nie w dokumentach dopiero w XIX wieku. Dziś też się spotyka je raczej wyjątkowo. Za to w kalendarzach figuruje kilkakrotnie: 9 maja, 21 września oraz 2 i 9 listopada (pod tą ostatnią datą notowany też w postaci: Bogudar).

MACIEJ – imię męskie rodowodzie hebrajskim: pochodzi od Mettithjah, Mattatyah (‘dar Jahwe’), oznacza zatem mężczyznę, który jest ‘darem Boga’. W Polsce stosowane od wieku XIII, bardzo popularne. Najczęstsze zdrobnienia to: dawniejszy Maćko oraz Maciek i Maciuś. Imię takie nosi kilku świętych Kościoła katolickiego. Najbardziej z nich znany jest św. Maciej Apostoł, żyjący w I wieku (w kalendarzu figuruje pod datą 14 maja). O tym uczniu Jezusa wiadomo z „”Dziejów Apostolskich”, że 11 apostołów zgromadzonych w jerozolimskim wieczerniku wybrało go – w wyniku losowania – do swojego grona po zdradzie i samobójstwie Judasza Iszkarioty, kiedy Chrystus dokonał już Wniebowstąpienia. Dalsze losy owiewa tajemnica, a wątki z licznych legend są rozbieżne. Według tradycji miał nauczać Ewangelii w Judei, Etopii, Kolchidzie. Bywa uznawany za męczennika (ukamienowanie, ścięcie toporem, dobicie włócznią), wymienia się nawet Jerozolimę jako miejsce kaźni, choć inni autorzy piszą, że zmarł śmiercią naturalną około 50 roku naszej ery. Maciej Apostoł to patron m.in. cukierników, budowniczych, kowali i rzeźników, patronuje też niemieckiemu Hanowerowi. Artyści ukazują jego postać – jak czytamy w „Leksykonie świętych” autorstwa ks. W. Niewęgłowskiego – „w długiej, przepasanej tunice i w płaszczu”, z atrybutami takimi jak halabarda, księga, krzyż oraz symbole męczeństwa: kamienie, miecz, topór, włócznia. Solenizanci także 30 stycznia, 24 i 25 lutego, 11 listopada. W etymologii tego imienia widoczne jest podobieństwo do takich imion męskich jak Bożydar, Bogdan, Deodat, Mateusz czy Teodor. Na koniec jedno z rodzimych przysłów ludowych: „Jeśli w mróz świętego Macieja, czterdzieści dni dobra nadzieja”.

MŚCISŁAW – imię męskie o rodowodzie starosłowiańskim, wywodzące się – jak objaśnia J. Bubak w „Księdze naszych imion” – od słów Mśc(i)- ‘mścić’ oraz –sław ‘sława’, a poświadczone w rodzimych zapisach jako Mścisław (XII w.). Oznacza zatem swoiste połączenie zemsty ze sławą, czyli – ściślej biorąc – określa mężczyznę, który pomścił swoich wrogów i w ten właśnie sposób zapewnił sobie sławę. Zdrobnienia udokumentowane w źródłach z XII i XIII wieku – takie jak Mścisz, Mściszek, Mścich itp. – mogą pochodzić zarówno od imienia Mściwoj, jak i pokrewnych typu: Mścibor, Mścigniew czy Mściwoj. W kalendarzach imię Mścisław występuje tylko jeden jedyny raz w ciągu całego roku, tak więc solenizanci nie mają wyboru: obchodzą imieniny 8 stycznia. W dziejach Polski imię Mścisław zostało utrwalone przez grono postaci historycznych. W XIV wieku opatem benedyktyńskiego klasztoru w Tyńcu był Mścisław (Mściszko; ok. 1350-1410), a mniej więcej w tym samym czasie żył łowczy i starosta łęczycki Mścisław (Mściszek) z Modlny (zmarł w 1406).

MŚCIWOJ – imię męskie pochodzenia starosłowiańskiego. Składa się – według J. Bubaka – z dwóch członów: Mśc(i)- ‘mścić’ oraz –woj. ‘wojownik’ i po raz pierwszy zostało udokumentowane w rodzimych źródłach zapisem Mściwoj w 1247 r. Interpretowane jest zatem jako ‘mściciel swoich wojów’ albo …’mężczyzna, który pomścił swojego wuja’ (w kalendarzach widnieje zresztą niekiedy w wersjach: Mściwoj, Mściwuj). Imieniny przypadają na 4 listopada. W dziejach Polski imię Mściwoj utrwaliły liczne historyczne postaci, m.in. takie jak książęta Pomorza Gdańskiego – Mściwoj (Mszczuj) II (ok. 1220-1294), który najpierw sprawował rządy we własnej dzielnicy z siedzibą w Świeciu, potem bronił ziemi sławieńskiej przed księciem szczecińskim Barnimem I, wałczył z Branderburczykami, a w 1282 r. zawarł układ kępiński z księciem wielkopolskim Przemysławem II, któremu przekazywał po śmierci Pomorze Gdańskie. Inne VIP-y sprzed stuleci to: kasztelan (sandomierski, wiślicki, oświęcimski) i wojewoda (wiślicki, łęczycki, krakowski) Mściwoj (Mszczuj), zmarły w połowie XIII wieku, a związany z Leszkiem Białym, Bolesławem Wstydliwym, Konradem I Mazowieckim i Henrykiem I Brodatym; współpracownik Kazimierza Wielkiego Mściwoj (Mszczuj) z Chrzelowa; łowczy i podkomorzy krakowski Mściwoj (Mszczuj) z Kwiliny (zmarł w 1382); rycerz Władysława Jagiełły walczący m.in. z Krzyżakami Mściwoj (Mszczuj) ze Skrzynna (zm. 1446).

PANKRACY – imię męskie o rodowodzie greckim (pankrates oznacza ‘wszechmogący, zwycięski’). W kalendarzu figuruje pod datą 12 maja i wraz z Serwacym (13 maja) oraz Bonifacym (14 maja) zaliczany jest do słynnej trójcy „zimnych ogrodników”, kojarzonych z wiosennymi przymrozkami i „zimną Zośką” (15 maja). W kościele katolickim – męczennik z IV wieku ( zmarł w 354 roku), o którym niezbyt wiele wiemy. Jak pisze ks. W. Niewęgłowski w „Leksykonie świętych”, miał on „jako sierota (…) przybyć z Frygii do Rzymu, gdzie przyjął chrzest” i w czasie prześladowań „poniósł śmierć na arenie”, kiedy prawdopodobnie liczył sobie 14 lat. Papież Symmach (zm. 514) wzniósł nad jego grobem bazylikę. Św. Pankracy „uważany jest za stróża przysiąg i mściciela krzywoprzysięstwa”. Artyści przedstawiali tę postać jako młodzieńca „w bogatej tunice z płaszczem”, a niekiedy jako żołnierza Chrystusa. Jego atrybuty to: miecz, palma męczeńska, serce i włócznia. W kalendarzach imię Pankracy – w Polsce niezwykle rzadkie (spotykane w XVIII i XIX wieku, kiedy to Zygmunt Krasiński nadał je bohaterowi Nie-Boskiej komedii”) – pojawia się też pod datą 3 kwietnia i 22 lipca. Według ludowego przysłowia, „Gdy przed Pankracym przymrozek nocny się zdarzy, zimno wiosnę zwarzy”.

PRZYBYSŁAW – imię męskie pochodzenia starosłowiańskiego. Dwuczłonowe, kojarzone ze słowami: ‘przybyć’ i ‘sława’. Oznacza zatem mężczyznę, który przybywa w celu pomnażania sławy. Według Józefa Bubaka, autor „Księgi naszych imion”, imię to dokumentują rodzime źródła już w XII wieku (1194), nieco później (1204) – także w zdrobniałej formie Przybysz. Nosiło je zresztą wiele historycznych postaci, m.in. XIII-wieczny kasztelan związany z Henrykiem Brodatym i Henrykiem Pobożnym benedyktyński opat w Mogilnie (zm. 1280); pan ziemi białogardzkiej (ok. 1250- po 1316) i zarazem syn Przybysława I; wychowawca i stronnik Bolesława Wstydliwego (zm. po 1276); wojewoda świecki Przybysław Wyszelic (zm. Ok. 1284); kasztelan Przybysław Trojanowic (zm. 1327/30); Przybko zwany Kanią, który był zwolennikiem Władysława Łokietka i świadczył w procesie polsko-krzyżackim (zm. 1351); związany z Władysławem Łokietkiem starosta generalny wielkopolski i wojewoda poznański Przybysław Borkowic z Koźmina (zm. 1328); wojewoda sieradzki Przybko z Irządz; notariusz królewski, kanonik poznański i gnieźnieński (zm. Po 1362); bożogrobiec, kaznodzieja, biskup sufragan gnieźnieński (zm. 1418); stolnik poznański Przybysław z Gryżyna (zm. Ok. 1434). Imieniny: 27 stycznia, 22 października.

SERWACY – imię męskie wywodzące się z łaciny (od servatus – ‘uratowany, ocalony, zachowany, zbawiony’). W kalendarzu figuruje pod datą 13 maja i wraz z Pankracym (12 maja) i Bonifacym (14 maja) zaliczany jest do słynnej trójcy „zimnych ogrodników”, kojarzony z wiosennymi przymrozkami i „zimną Zośką” (15 maja). Święty Kościoła katolickiego – biskup w Tongres (obecnie Belgia), zmarły w Maastricht w 384 roku. W „Leksykonie świętych” pióra ks. W Niewęgłowskiego czytamy, że posługę biskupią pełnił „po 345 roku” i jest „identyfikowany z Sarbatiosem, jednym z biskupów pozostających w ostrej opozycji wobec arian na synodzie w Rimini”. Ten „gorliwy czciciel Matki Bożej”, „orędownik podczas przymrozków”, patronuje diecezji w Worms i miastu Maastricht, uznano go też za patrona hutników i stolarzy oraz chorych na reumatyzm i febrę. Na wizerunkach przedstawiany „w biskupich szatach pontyfikalnych”, niekiedy w towarzystwie św. Piotra podającego mu srebrny klucz do bram nieba, a to dlatego, że – zgodnie z legendą – święty ten „może tam wprowadzić każdego, kogo chce”. Jego atrybutami są chodaki i smok. W Polsce imię nadawane dość rzadko, a udokumentowane po raz pierwszy w XIII-wiecznych źródłach. Według ludowego przysłowia, „Pankracy, Bonifacy i Serwacy źli na ogrody chłopacy”.

ŚWIĘTOPEŁK – imię męskie o rodowodzie słowiańskim. Wywodzi się od zestawienia dwóch członów kojarzonych pod względem znaczeniowym ze słowami: ‘święty’ oraz ‘pułk, gromada, drużyna’. Imię to – według Józefa Bubaka („Księga naszych imion”), poświadczone przez polskie źródła od XII wieku – nosi wiele postaci historycznych znanych z dziejów Polski. M.in. syn Mściwoja I i zarazem ojciec Mściwoja II – książę Pomorza Gdańskiego Świętopełk zwany Wielkim (1190/1200-66), który w 1227 zorganizował napad na obradujących w Gąsawie książąt i ponosi winę za śmierć Leszka Białego, władał ziemią słupską, potem także sławieńską, a po śmierci brata Warcisława I również jego dzielnicą w Świeciu, uczestniczył wraz z Krzyżakami w pierwszej wyprawie krzyżowej przeciw Prusom, później toczył walki z książętami mazowieckimi, kujawskimi i wielkopolskimi, w końcu sam wystąpił zbrojnie przeciw Krzyżakom. Dwie inne osoby notowane w dziejach to Świętopełkowie z Irządz, czyli wojewoda krakowski z czasów Władysława Łokietka (XIII/XIV wiek) oraz kasztelan i wojewoda sieradzki tudzież starosta łęczycki z wieku XIV. Solenizanci o imieniu Świętopełk figurują w kalendarzach pod datą 1 czerwca, a także 25 września.

ZIEMOWIT – częściej notowane w postaci SIEMOWIT – to stare imię męskie o rodowodzie słowiańskim, zanotowane w polskich źródłach już w pierwszych dekadach XII wieku. Józef Bubak w „Księdze naszych imion” dzieli je na dwa człony: Siemo- (‘osoba’) oraz – wit (‘pan’), przypominając, że pod takim właśnie imieniem występował na poły legendarny książę Polan, syn Piasta i Rzepichy (Rzepki), pradziad Mieszka I, pogromca mitycznego Popiela, wspominany w słynnej kronice Galla (”imię Siemowit” otrzymał „na wróżbę przyszłych losów”). Nosili je również liczni książęta mazowieccy (w tym syn Konrada Mazowieckiego – Siemowit I żyjący w XIII stuleciu oraz ubiegający się o polską koronę po śmierci Ludwika Węgierskiego Siemowit IV, zmarły w 1306), a także śląscy, jak również XIV-wieczny komtur joanitów w Oleśnicy, przeor tego zakonu na Polskę, Czechy, Morawy i Austrię, który był synem księcia cieszyńskiego Kazimierza I. Według Bubaka, imię Siemowit „było (…) w dynastii książąt mazowieckich spotykane do XV w., wskrzeszone zostało w XIX w. w postaci Ziemowit, która to postać powstała na wskutek błędnego odczytania historycznych zapisów” (autor wskazuje tutaj na skojarzenie z rzeczownikiem ziemia). W kalendarzach imieniny Siemowita i Ziemowita widnieją pod datą 18 lub 19 października, Ziemowita – również 6 listopada.