Placówka tajnej policji państwowej w Koszalinie (Gestapo)
Gestapo czyli Geheime Staatspolizei zgodnie z ustawą o tajnej policji państwowej z dnia 10.lutego 1936 roku, uzyskało uprawnienia specjalnej organizacji policyjnej na terenie całej Rzeszy. Z dniem 28. Sierpnia 1936 roku zarządzeniem Himmlera ujednolicono strukturę organizacyjną, wprowadzając podział na kierownicze placówki Gestapo na szczeblu prowincji – Staatspolizeileiststellen, placówki na szczeblu rejencji – Staatspolizeistellen oraz placówki terenowe – ekspozytury placówek rejencyjnych – Aussendienststellen.
Zgodnie z ustawą z 10. Lutego 1936 r. od zarządzeń i decyzji Gestapo nie było odwołania, tym samym nie istniało prawo badania ich legalności. Usankcjonowano w ten sposób uprawnienia, które Gestapo uzurpowało sobie od początku swej działalności, tj. od 1933 roku. Policja przeniknęła do wszystkich dziedzin życia społeczno – politycznego Rzeszy, za pośrednictwem konfidentów kontrolując przekonania i sposób myślenia swoich obywateli.
Ośrodkiem paraliżującym wszelkie objawy oporu miała być instytucja aresztu ochronnego – Schutzhaft, który Gestapo mogło zastosować wobec każdego obywatela; w czasie wojny wobec wszystkich znajdujących się w zasięgu, osadzając w obozie koncentracyjnym praktycznie bezterminowo.
Gestapo wraz policją kryminalną- Kriminalpolizei tworzyły Policję Bezpieczeństwa – Sicherheitspolizei.
Prowincja pomorska swym zasięgiem obejmowała m.in. rejencję koszalińską. Całokształt działalności wytyczała placówka kierownicza w Szczecinie. Do jej uprawnień należało m.in. merytoryczne kierownictwo podległych placówek, urzędujących w siedzibach prezydentów rejencji w Koszalinie i Pile, w sprawach dotyczących jednolitego przeprowadzenia akcji represyjnych.
Placówka ta i placówka kierownicza policji kryminalnej od 1936 roku podlegały bezpośrednio inspektorowi policji bezpieczeństwa na obszar II pomorskiego okręgu wojskowego – Inspekteur der Sicherheitspolizei Und des Sicherheitsdienster für das Gebiet der WehrkreisesII.
Należy dodać, że zgodnie z obowiązującą strukturą organizacyjną władz administracyjnych hitlerowskiej Rzeszy, każdorazowy kierownik kierowniczej placówki Gestapo w Szczecinie był jednocześnie referentem ds. politycznych nadprezydenta prowincji pomorskiej( przez cały czas był nim gauleiter NSDAP Schwede- Coburg), a kierownicy placówek Gestapo w Koszalinie i Pile – referentami ds. politycznych prezydentów tamtejszych rejencji.
Organizacja koszalińskiego Gestapo
Całokształt i koordynacja działalności represyjnej na terenie ówczesnej rejencji koszalińskiej, obejmującej swym zasięgiem od 1938 roku powiaty: Białogard, Bytów, Gryfice, Kołobrzeg, Koszalin, Lębork, Miastko, Resko, Sławno, Słupsk był w gestii tamtejszej placówki Gestapo.
W dniu 2. Maja 1933 roku w oparciu o ustawę wydaną przez pruską radę ministrów z dnia 26. Kwietnia 1933 roku o powołaniu do życia Urzędu Tajnej Policji Państwowej, uruchomiono taka placówkę w Szczecinie. Wkrótce w Koszalinie jej ekspozyturę, na bazie istniejącej dotąd przy prezydencie rejencji – placówce policji kryminalnej, faktycznie politycznej. Ta zaś po kilku miesiącach została przemianowana na samodzielną placówkę. Ulokowano ją w willi przy ulicy Moritzstrasse 7 (dzisiaj ulica Jedności).Należała ona do Doktora Rohledera, lekarza żydowskiego pochodzenia, którego represjonowano po 1933r.
Na mocy rozporządzenia szefa policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa z dnia 8. Października 1943 roku, z dniem 1.listopada 1943 roku koszalińska placówka została ponownie przekształcona w terenową ekspozyturę kierowniczej placówki w Szczecinie. Pozostałe ekspozytury podporządkowano również Szczecinowi do marca 1945 roku.
Organizacja wewnętrzna placówki
Wewnętrzna organizacja placówek Gestapo odpowiadała strukturze organizacyjnej urzędu IV w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy – RSHA. W pierwszych latach (1933 – 1935) działalności koszalińskiego Gestapo brak pewnych źródeł dotyczących szczegółowej organizacji. Z zachowanych danych wynika, że struktura wewnętrzna była zbliżona do byłej placówki rejencyjnej policji kryminalnej, na bazie której w 1933 roku powołano tzw. Stapostelle.
Jednolite zasady organizacyjne wprowadzono w latach 1936 – 1937, a w Koszalinie przetrwały one do kwietnia 1944 roku. Na czele stał kierownik( Leiter), jednoczesny referent ds. politycznych prezydenta rejencji.
Koszalińska placówka dzieliła się na trzy wydziały:
Wydział I – zadania ogólnoadministracyjne, organizacyjne, personalne i finansowe
Każdy wydział dzielił się z kolei na oddziały (Dienststellen) oznaczone dużymi literami alfabetu i na referaty oznaczone cyframi arabskimi
Wydział II – tzw. Egzekutywa czyli najbardziej rozbudowany i mający najliczniej rozbudowaną obsadę personalną – wykonywał większość zadań represyjnych. Jego głównym zadaniem była obrona przed tzw. Wrogiem wewnętrznym. Dzielił się na trzy oddziały i referaty.
Oddział II A – zwalczanie wszystkich przejawów działalności komunistycznej i lewicowej – w nomenklaturze hitlerowskiej zwanej marksizmem.
Oddział II B – sprawy wyznaniowe i żydowskie.
Oddział II C – zwalczanie wszelkich niekomunistycznych przejawów działalności antyhitlerowskiej, np. przestępstwa radiowe (naruszenie zakazu słuchania i rozpowszechniania wiadomości z zagranicznych stacji radiowych), wypowiedzi antypaństwowe, publiczne znieważanie Rzeszy, jej przywódców, Wermachtu itp.
Wydział III – sprawy kontrwywiadu i kontrola ruchu cudzoziemców. I ten wydział dzielił się na trzy oddziały i referaty.
Oddział III A – ścisły kontrwywiad
Oddział III B – 1/ archiwum i kontrole
Oddział III B – 2/dezerterzy, „Legia Cudzoziemska”
Oddział III:
C – 1/ ściganie poszukiwanych zbiegów
C – 2/ paszporty i sprawy zagraniczne
Oddział III J – nadzór nad mniejszościami narodowymi, cudzoziemcami i jeńcami wojennymi
Taka struktura przetrwała do marca 1944 roku, bo z dniem 1.04.1944 w życie weszły nowe przepisy o ujednoliceniu organizacji wszystkich placówek Gestapo. Nowa struktura obowiązywała również w koszalińskiej ekspozyturze.
Kierownicy koszalińskiej placówki Gestapo
1/ radca Brien 11.maja 1933 – 24.marca 1934
2/ Schlette 1934 – 1936
3/ asesor Helmuth Bischoff 19.października 1937 – 1939
Urodzony w Głogowie 1.marca 1908roku, nr leg. NSDAP 203122, nr leg. SS 272403. Od grudnia 1935 szef Gestapo w Legnicy. W 1936 roku kierownik Stapostelle w Lüneburgu. Od sierpnia 1937 roku do początku sierpnia 1939 roku pełnił analogiczna funkcję w koszalińskiej placówce. Następnie w stopniu Sturmbannführera SS objął kierownictwo grupy operacyjnej policji bezpieczeństwa 4 armii Wermachtu.
W latach 1939 – 1941 Bischoff był kierownikiem Gestapo w Poznaniu, która bardzo mocno przyczyniła się do martyrologii Polaków w Wielkopolsce.Od września 1941 przeniesiony do Magdeburga. Tam w czerwcu 1943 roku awansowany do stopnia SS – Obersturmbannführera (podpułkownika). W grudniu 1943 roku objął stanowisko przedstawiciela Abwehry w przemyśle zbrojeniowym z przydziałem do obozu koncentracyjnego w Nordhausen – Dora, gdzie prowadzono doświadczenia i produkowano pociski rakietowe V- Waffen.
4/ dr Leopold Spann styczeń 1940 – luty 1942
5/ radca kryminalny Paul Werner luty – kwiecień 1942
W koszalińskim Gestapo pracował już wcześniej, przed wybuchem II wojny światowej. Z dniem 1.września 1939 roku objął dowództwo drugiego plutonu w grupie operacyjnej Bischoffa. Brał udział w zbrodniach na ludności polskiej na szlaku Bydgoszcz-Inowrocław -Pułtusk- Jabłonna -Warszawa. Uczestniczył w organizowaniu egzekucji na ludności Bydgoszczy we wrześniu 1939 roku.
6/dr Heuber kwiecień 1942 – wrzesień 1942
7/ dr Max Nedwed wrzesień 1942 – lipiec 1943
8/ radca kryminalny Richard Müller lipiec 1943 – maj 1944
Działalność koszalińskiego Gestapo
Działalność to oczywiście zbrodnia, od pierwszych dni nastawiona na zupełną likwidację wszelkich ruchów opozycyjnych. Ze szczególną zaciekłością tropiono działaczy zdelegalizowanej Komunistycznej Partii Niemiec – rozsyłając listy gończe, prowadząc śledztwa, stawiając przed sądem i kierując do obozów koncentracyjnych.
Przykładem może tu być głośny na owe lata proces, w Koszalinie, grupy komunistów w grudniu 1933 roku oskarżonych o zamordowanie dwóch SA- Manów: Curtha Kretha i Günthera Rossa. Gorliwi SA-mani usiłowali rozbić zebranie w Sianowie. W drodze powrotnej zostali dotkliwie pobici.
Już w maju 1933 roku (jeszcze przed dojściem Hitlera do władzy) sporządzono pierwsze kartoteki osób niechętnych ruchowi hitlerowskiemu. W szczególności komunistów, pacyfistów i inteligencji żydowskiego pochodzenia.
Przez pierwsze trzy lata działalności szczególna aktywność wykazywali funkcjonariusze Wydziału II: Mütz, Apitz, Brien, Hofheinz, sekretarz kryminalny Michalsky vel Müchalsky (typowy renegat) zaciekle uczestniczący w likwidowaniu wyznaniowych organizacji młodzieżowych, m.in. Związku Polaków w Niemczech na terenie powiatu bytowskiego.
W latach 1935 – 36 lata zaciekłe walki z kościołem ewangelickim, występującym przeciwko hitlerowskiemu pogaństwu. Tylko jednego dnia (17.marca 1935) aresztowano na terenie rejencji pomorskiej 35 pastorów ewangelickich.
opracowanie( na podstawie książki Janusza Wolskiego)
Alicja Leitgeber-Miziołek