DZIEJE KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO NA POMORZU ZACHODNIM

Streszczenie-dzieje kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim.
ks. prof. Lech Bończa- Bystrzycki

Powstanie diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej w 1972 r. było fenomenem w skali naszego kraju, bowiem nawiązuje ona do historycznej diecezji kołobrze­skiej założonej w 1000 r. Zanim jednak do tego doszło, należało przez 27 lat od zakończenia II wojny światowej w 1945 r. prowadzić długoletnie trudne per­traktacje.

Terytorium naszej diecezji po II wojnie światowej od 15 sierpnia 1945 r. wchodziło w skład założonej tymczasowej Administracji Apostolskiej Kamień­skiej, Lubuskiej i Prałatury Pilskiej z siedzibą w Gorzowie Wielkopolskim. Kościelna Administracja Gorzowska w Polsce była zbyt wielką pod względem terytorialnym (1/7 powierzchni kraju) i niejako sama domagała się racjonalnego podziału na mniejsze jednostki kościelne (diecezje), by łatwiej można było do­trzeć biskupowi, duchownym i wiernym do swych kościołów i parafii. Zanim jednak do tego doszło, należało przez 27 lat po drodze załatwiać wiele spraw organizacyjnych.

 

Wydawało się, że w związku z podpisanym tak zwanym Porozumieniu z 14 kwietnia 1950 r. między rządem Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej a Epi­skopatem Polski nastąpi ustanowienie stałych diecezji na Ziemiach Zachodnich i Północnych naszego kraju. Tymczasem władze państwowe PRL nie zamierza­ły respektować zawartych w tym Porozumieniu zapisów, bowiem nie zależało im na rozwoju Kościoła katolickiego na Ziemiach Zachodnich i Północnych naszego kraju.

Następnym istotnym krokiem przybliżającym powstanie diecezji koszaliń-sko – kołobrzeskiej było podniesienie w 1967 r. administratorów apostolskich na Ziemiach Zachodnich (w tym między innego gorzowskiego) do rangi osob­nych jednostek administracyjnych, ale zależnych już od Stolicy Apostolskiej, a nie jak dotychczas od Prymasa Polski.

Również krokiem przybliżającym założenie diecezji koszalińsko – koło­brzeskiej był podpisany układ pokojowy między PRL a RFN o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków 7 grudnia 1970 r., który jednocześnie potwierdził raz na zawsze zachodnią granicę Polski nad Odrą i Nysą. Wobec tego biskup gorzowski Wilhelm Pluta skierował 24 grudnia 1970 r. do Prymasa Polski Stefana Wyszyńskiego prośbę o wszczęcie starań w sprawie podziału dotychczasowej Administracji Apostolskiej w Gorzowie Wielkopolskim na trzy niniejsze diecezje z siedzibą w Gorzowie, Szczecinie i Koszalinie.

Na Konferencji Episkopatu Polski z 23 – 24 czerwca 1971 r. wysłano tele­gram do papieża, w którym zawarto nadzieję, że wkrótce nastąpi trwałe ustabilizowanie organizacji kościelnej na Ziemiach Odzyskanych i Północnych Pol­ski. W 1972 r. czekano na ratyfikację układu pokojowego między PRL a RFN. W dniu 17 maja tego roku układ ten ratyfikował niemiecki Bundestag i następ­nego dnia polski sejm. Mimo tego, władze państwowe naszego kraju były jesz­cze przeciwne powstaniu diecezji szczecińsko – kamieńskiej i koszalińsko -kołobrzeskiej. Nawet w przeddzień erekcji diecezji koszalińsko – kołobrzeskiej w dniu 27 czerwca 1972 r. rząd polski nie wyraził zgody na założenie wyżej wymienionych diecezji.

Niezależnie od tego stanowiska rządowego, papież Paweł VI w oparciu o wyżej wymienioną ratyfikację układu pokojowego z 1972 r. erygował bullą Episcoporum Poloniae coetus 28 czerwca 1972 r. cztery nowe diecezje w Pol­sce, a mianowicie opolską, gorzowską, szczecińsko – kamieńską i koszalińsko -kołobrzeską. Była to długa droga Kościoła Polskiego o zatwierdzenie polskiej hierarchii na Ziemiach Zachodnich i Północnych Polski. Siedzibą nowej diece­zji koszalińsko- kołobrzeskiej został Koszalin, ze względu na jego największe znaczenie polityczne i społeczno- gospodarcze Pomorza Środkowego. Dwuczło­nowa nazwa diecezji koszalińsko – kołobrzeskiej nawiązuje do historycznej polskiej i kościelnej spuścizny biskupstwa kołobrzeskiego. Na katedrę wyzna­czono kościół Najświętszej Marii Panny Niepokalanego Poczęcia w Koszalinie, a konkatedrą został kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Koło­brzegu. Pierwszym biskupem koszalińsko – kołobrzeskim został dotychczasowy biskup sufragan z Gorzowa Wielkopolskiego Ignacy Jeż. Na nowe stolice bi­skupie w Szczecinie i Koszalinie nominowano gorzowskich biskupów pomoc­niczych, by w przeciwnym wypadku władze państwowe ewentualnie nie wyra­ziłyby zgody i w ten sposób przeciągałyby się rokowania na powstanie nowych diecezji.

Dnia 28 czerwca 1972 r. nowo erygowana diecezja koszalińsko – kołobrze­ska z około 900 000 mieszkańcami o powierzchni 19 245 km² została włączona pod względem kościelnym do metropolii gnieźnieńskiej i z tego powodu głów­nym patronem naszej diecezji został święty Wojciech i ponadto na drugorzęd­nego patrona wyznaczono błogosławionego Maksymiliana Kolbego.Utworze­nie nowej diecezji koszalińsko – kołobrzeskiej na Pomorzu Środkowym w 1972 r. zostało przyjęte z dużym zadowoleniem społeczeństwa katolickiego tego regionu.

W dziejach diecezji koszalińsko – kołobrzeskiej wyróżniamy 3 okresy rozwojowe w następujących latach:

1. 1972-1992,

2. 1992-2004,

3. 2004 -do dziś.

W pierwszym okresie rozwojowym biskup Ignacy Jeż zbudował podwali­ny diecezji organizując ogólno diecezjalne instytucje oraz w pracy duszpasterskiej stale powiększał sieć dekanalną i parafialną oraz przyczyniał się do budo­wy nowych obiektów kościelnych. Pierwszym jego krokiem było zorganizowa­nie centralnej instytucji diecezjalnej jaką jest jego organ wykonawczy pod na­zwą Kurii Biskupiej w Koszalinie. Np. w 1972 r. na urząd wikariusza general­nego nominował ks. Józefa Jarnickiego, na kanclerza ks. Bernarda Mielcarze-wicza, na dyrektora Wydziału Duszpasterskiego franciszkanina ks. Piotra Miel-czarka i na dyrektora Wydziału Katechetycznego ks. Ryszarda Kierzkowskiego

Po urządzeniu Kurii Biskupiej biskup Ignacy Jeż po upływie 3 miesięcy 22 października 1972 r. mógł być uroczyście wprowadzony do diecezji koszaliń-sko-kołobrzeskiej w tzw. ingresie, bowiem taki termin miała władza państwowa na ewentualny sprzeciw lub potwierdzenie nowego biskupa (w tym przypadku biskup Ignacy Jeż został potwierdzony przez władze państwowe). Tak że po uroczystym ingresie biskupa diecezjalnego można było podać niepełnie dane statystyczne nowo utworzonej diecezji, m. in. w 1972 r. diecezja miała 19 245 km² powierzchni i zamieszkiwało w niej 871 900 mieszkańców, następnie było 14 dekanatów, 134 lub 162 parafii (bowiem mamy różne dane statystyczne), 328 lub 367 księży, 52 alumnów oraz 546 kościołów.

Od maja 1973 r. zaczął się ukazywać urzędowy organ Kurii Biskupiej w postaci czasopisma pod nazwą Koszalińsko-Kołobrzeskie Wiadomości Diece­zjalne. W grudniu 1973 r. ustanowiono Radę Kapłańską i w 1974 r. Radę Dusz­pasterską. Z uwagi na wielość spraw diecezjalnych biskup Ignacy Jeż otrzymał w 1974 r. do pomocy biskupa sufragana w osobie ks. Tadeusza Werno ze Świdwina. W 1978 r. została erygowana koszalińska Kapituła Katedralna i w 1979 r. – kołobrzeska Kapituła Kolegiacka. Również w 1979 r. został powołany Koszalińsko – Kołobrzeski Sąd Duchowny, bowiem wcześniej nie było to moż­liwe ze względu na brak księży prawników i pomieszczeń lokalowych.

W dziedzinie budownictwa sakralnego w PRL w 1973 r. początkowo die­cezja nasza otrzymała jedynie zezwolenie na rozbudowę dwóch kościołów: świętego Krzyża w Koszalinie i w Kępicach, bowiem władze państwowe były przeciwne rozwojowi budownictwa sakralnego. Dopiero w 1974 r. wyjątkowo diecezja nasza otrzymała zezwolenie na budowę nowego kościoła w Słupsku – Zatorzu pod nazwą błogosławionego Maksymiliana Kolbego. Była to pierwsza sztandarowa budowa kościelna w naszej diecezji budowana pod kierunkiem ks. Juliana Mizery, tak że nawet w celu jej zbudowania ogłaszano zbiórki diece­zjalne, a nawet rozprowadzono na jej budowę specjalne tak zwane cegiełki’, przy jej budowie pomagali nawet klerycy naszej diecezji.

W wątku budowlanym między innymi należy nadmienić, że w diecezji ko-szalińsko- kołobrzeskiej w latach 80 – tych XX wieku został zbudowany nowy największy kościół w Koszalinie pod nazwą Ducha Świętego przez ks. Kazi­mierza Bednarskiego, który jednorazowo może pomieścić około 4000 wiernych. Do 1987 r. łącznie w naszej diecezji zbudowano 65 nowych kościołów i kaplic, 16 wówczas było w budowie, 34 zbudowano inne budowle sakralne (w tym rozbudowy), 103 domy i salki katechetyczne oraz 73 plebanie.

Jednak najpoważniejszym dziełem biskupa diecezjalnego Ignacego Jeża było erygowanie dopiero 25 marca 1981 r. Wyższego Seminarium Duchownego w Koszalinie, bowiem władze państwowe od 1972 r. były stale przeciwne po­wstaniu tej instytucji. Zanim nasi klerycy zamieszkali w nowo zbudowanym gmachu seminaryjnym w Koszalinie, studiowali filozofię i teologię przede wszystkim w Gościkowie – Paradyzu (diecezja gorzowska, początkowo było ich tam 40) oraz w niektórych sąsiednich Wyższych Seminariach Duchownych w Gnieźnie, Poznaniu i kilku alumnów w Pelplinie. Ponadto niektórzy diakoni koszalińsko – kołobrzescy kończyli swe studia teologiczne początkowo w Zło-cieńcu, potem w Połczynie Zdroju.

Zanim wybudowany został właściwy gmach seminaryjny w Koszalinie, zbudowano tymczasowy obiekt zastępczy, by klerycy mogli już w nim za­mieszkać i studiować. Budowa właściwego gmachu szła sprawnie pod kierun­kiem ks. Stefana Ołowia, tak że Prymas Polski, kardynał Józef Glemp poświęcił go już w dniu 20 października 1984 r. i ponownie poświęcił jeszcze papież Jan Paweł II l czerwca 1991 r.

Z uwagi na zwiększony zakres obowiązków biskupich, Ignacy Jeż otrzy­mał w 1984 r. do pomocy drugiego biskupa sufragana w osobie ks. Piotra Krupy

W dziejach naszej diecezji złotymi zgłoskami zapisał się także Pierwszy Synod Diecezjalny (1986-1990).

Dla osób świeckich diecezja nasza umożliwiła studiowanie teologii w utworzonym w 1987 r. Wyższym Instytucie Wiedzy Religijnej w Koszalinie.

W związku z transformacją ustrojową w naszym kraju w 1989 r. ważne miejsce w strukturach diecezjalnych było założenie 19 marca 1990 r. instytucji Caritas Diecezji Koszalińsko- Kołobrzeskiej oraz powstanie w 1990 r. pierwszej podstawowej szkoły katolickiej w Koszalinie, której inicjatorem był ks. Kazi­mierz Bednarski (jako pierwszej w Polsce). W latach 1990-2003 łącznie po­wstało jeszcze w naszej diecezji 12 szkół katolickich.

Jednak najważniejszym wydarzeniem w dziejach naszej diecezji była wizy­ta papieża Jana Pawła II w Koszalinie w dniach l i 2 czerwca 1991 r.

Niezmordowany biskup diecezjalny Ignacy Jeż ze względu na osiągnięcie wieku emerytalnego, przeszedł w stan spoczynku z dniem 29 stycznia 1992 r. i jego miejsce zajął dotychczasowy biskup pomocniczy z Katowic Czesław Do­min.

Drugi okres w rozwoju naszej diecezji rozpoczął się z dniem 25 marca 1992 r., kiedy to w Rzeczpospolitej Polskiej po transformacji ustrojowej po­wstawały nowe diecezje i metropolie. Wówczas diecezję koszalińsko – koło­brzeską odłączono od metropolii gnieźnieńskiej i przyłączono do nowo założonej metropolii szczecińsko – kamieńskiej. Bulla papieska z 25 marca 1992 r. m. in. utworzyła nową diecezję pelplińską, do której przyłączono z naszej diecezji 6 dekanatów (Bytów, Główczyce, Lębork, Łeba, Łupawa i Człuchów) i jedno­cześnie diecezja koszalińsko – kołobrzeska otrzymała z diecezji gorzowskiej dwa dekanaty: pilski i trzcianecki oraz 4 parafie z dekanatu Drezdenko. W związku z tymi zmianami diecezjalnymi nasz biskup sufragan Piotr Krupa prze­szedł do Pelplina. Wskutek wyżej wymienionego podziału, teren naszej diecezji zmniejszył do 15 500 km² z liczbą ludności 950 000 z 23 dekanatami, 201 para­fiami, z 488 księżmi i 116 alumnami. Pod względem powierzchni diecezja na­sza stała się bardziej zwartą, mimo, że należy ona jeszcze do największych w Polsce.

W związku z odejściem biskupa Piotra Krupy do Pelplina, papież Jan Pa­weł II nominował 3 grudnia 1994 r. w jego miejsce nowego biskupa sufragana w osobie ks. Pawła Cieślika, pochodzącego z naszej diecezji.

Smutną wiadomość otrzymaliśmy 15 marca 1996 r., kiedy to zmarł nasz biskup diecezjalny Czesław Domin. Jego miejsce zajął 20 lipca 1996 r. ks. Ma­rian Gołębiewski z Włocławka.

Z kronikarskiego obowiązku należy odnotować również fakt powstania 4 listopada 2003 r. Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej z jej pierwszym dyrektorem ks. Tadeuszem Ceynową.

Wreszcie trzeci okres rozwoju naszej diecezji rozpoczął się z dniem 25 marca 2004 r., kiedy to papież Jan Paweł II podjął decyzję o utworzeniu w Pol­sce, m. in. diecezji bydgoskiej, do której włączono z diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej dekanat złotowski.

Ważnym wydarzeniem w dziejach naszej diecezji było powołanie 3 kwiet­nia 2004 r. naszego biskupa diecezjalnego Mariana Gołębiewskiego na arcybi­skupa i metropolitę do Wrocławia i jednocześnie 7 czerwca tego roku nomina­cję na nowego biskupa diecezjalnego koszalińsko – kołobrzeskiego otrzymał biskup pomocniczy z Krakowa Kazimierz Nycz. Jednak długo nie rządził naszą diecezją, bowiem z dniem 3 marca 2007 r. papież Benedykt XVI nominował go arcybiskupem warszawskim. W jego miejsce biskupem koszalińsko-kołobrzeskim papież zamianował 23 czerwca 2007 r. dotychczasowego biskupa pomocniczego diecezji zielonogórsko – gorzowskiej Edwarda Daj czaka (miło­ściwie nam obecnie do dzisiaj panującego).

W dniu 16 października 2007 r. otrzymaliśmy bardzo smutną wiadomość o niespodziewanej śmierci w Rzymie naszego zasłużonego biskupa diecezjalnego, seniora Ignacego Jeża, bowiem papież Benedykt XVI zamierzał następnego dnia wręczyć mu kapelusz kardynalski.

W związku z odejściem 22 września 2007 r. na zasłużoną emeryturę na­szego biskupa pomocniczego Tadeusza Werno, papież w jego miejsce biskupem pomocniczym diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej nominował księdza z naszej diecezji Krzysztofa Zadarkę, który święcenia biskupie otrzymał 25 kwietnia 2009 r.

Na zakończenie należy skonstatować, że mimo poważnych trudności sta­wianych ze strony państwowej naszego kraju w założeniu diecezji koszalińsko -kołobrzeskiej, diecezja nasza przez 40 lat wspaniale się rozwinęła i to w każdej dziedzinie życia religijnego, duszpasterskiego, naukowego i budowlanego. Naj­bardziej jej spektakularny rozwój nastąpił po 1989 r. po tzw. transformacji ustrojowej, kiedy to diecezja nasza mogła swobodnie się rozwijać beż żadnych przeszkód. Dlatego na zakończenie naszych wywodów pragniemy podziękować Bogu Najwyższemu w Trójcy Świętej Jedynemu, Matce Bożej, Stolicy Apo­stolskiej z Ojcem Świętym na czele oraz Episkopatowi Polski za ustanowienie naszej diecezji koszalińsko – kołobrzeskiej.